به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، حجت الاسلام و المسلمین سید عباس موسویان در این نشست، به تشریح ویژگی های بازارهای سرمایه اسلامی و غیر اسلامی پرداخت و اظهار کرد: تمایز بازار مالی اسلامی و غیر اسلامی این است که همه اصول در بازار سرمایه اسلامی بر اساس اسلام نوشته می شود.
عضو شورای فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار تصریح کرد: در کشورهای غیر اسلامی تلاش می شود سود را حداکثر کنند. در حالی که در بازاهای مالی اسلامی با نهادهایی رو به رو هستیم که دنبال سود نیستند و به دنبال اهداف متعالی هستند. در بازار سرمایه اسلامی هدف متفاوت از اهداف بازارهای دیگر است. البته ما منکر سود نیستیم و اسلام سود را هم مطرح می کند. اما این سود چهارچوب های مشخص دارد.
وی تأکید کرد: بنابر این از بعد هدف آنجا تنهاترین و اصلی ترین محور سود است. اما در بازار سرمایه اسلامی سود تنها محور نیست و اگر سود هدف است، همراه با ضوابط و مقرراتی است که ما را از آسیب های صرف سود باز می دارد.
عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) افزود: در بانکداری غربی علاوه بر سود که اساس بازارهای غرب را شکل می دهد، بحث بهره را طراحی کردند. در بانکداری غربی وجوه با قرارداد بهره از افراد اخذ می شود و اینکه این منابع کجا صرف می شود و فعالیتی که با این پول انجام می شود، سود دارد و یا ندارد مهم نیست.
وی ضمن بیان اینکه در بانکداری غربی نوعی از سود مطرح است که تابع رابطه واقعی اقتصادی نیست، اظهار کرد: اما در بانکداری اسلامی سپرده ها همچنان در اختیار سپرده گذار است و بانک به عنوان یک عامل با آن کار می کند. در این بانک ها سود از محل یک فعالیت واقعی اقتصادی به وجود می آید و یخشی از سود را بانک به عنوان حق الوکاله بر می دارد و مابقی را به سپرده گذار می دهد. ممکن است در اجرا مشکلاتی داشته باشد اما در تئوری همین است.
موسویان در مورد بازار سرمایه نیز گفت: در بازار سرمایه اقتصاد سرمایه داری از ابزارهایی استفاده می شود که برخی مورد تأیید اسلام هستند و برخی نیاز به اصلاح دارند و برخی دیگر به کلی مردود هستند.
وی تصریح کرد: یکی از این ابزارها اوراق قرضه است. به این معنا که بنگاه اقتصادی به جای مراجعه به بانک اوراق منتشر کرده و از مردم قرض می کند. در این اوراق رابطه بر اساس سود تعریف می شود، به همین دلیل ما معتقدیم در بازار اسلامی قابلیت اجرا ندارد. این در حالی است که اوراق قرضه 50 درصد از بازار سرمایه برخی کشورها را شامل می شود.
عضو شورای فقهی بانک مرکزی ادامه داد: ابزار دیگر مالی بازار سرمایه سهام عادی است که بر پایه مالکیت است. به طور مثال کارخانه ای را به یک میلیون سهم مشاء تقسیم می کنند و سهامدار بخشی از مالکیت این کارخانه را خریداری می کند. این نوع خرید از نظر فقها اشکالی ندارد. البته شرکت هایی که تولید کالاهای حرام مثل شراب و همچنین شرکت هایی که اموال نامشروع دارند، از این قاعده مستثنا هستند.
وی نوع سوم سهام را سهام ممتاز عنوان و خاطر نشان کرد: ویژگی های خاصی برای سهام عادی در نظر گرفته و نام آن را ممتاز گذشته اند. البته در اینجا ممتاز به معنای متمایز است، که این تمایز گاهی مثبت و گاهی منفی است. این دستکاری ها برخی مورد تأیید شریعت و برخی رد است.
موسویان ادامه داد: وقتی متفکرین اسلامی این بحث را دیدند به این فکر افتادند که با استفاده از حدود اسلامی طراحی های جدید داشته باشند؛ که ایده صکوک مطرح شد. البته نه به عنوان صکوک و بلکه به عنوان اوراق مشارکت که در سال 73 آیت الله هاشمی شاهرودی مطرح کرد که افراد به جای قرض پول در طرح ها شریک شوند. در همان سال شهرداری تهران برای طرح نواب از این طرح استقبال کرد. تا اینکه در سال 1386 قانون نحوه عرضه اوراق مشارکت تصویب شد.
وی افزود: به تدریج حتی متفکرین غربی به این نتیجه رسیدند که سکوک خیلی از آسیب هایی که اوراق قرضه برای اقتصاد دارد را نداشت. به همین دلیل اوراق مالی اسلامی جایگاه خوبی در دنیا پیدا کرده است.
عضو شورای فقهی سازمان بورس در پاسخ به جماران، در مورد سود تضمین شده، با تأکید بر اینکه هر سود تضمین شده ای در اسلام ربا نیست، تصریح کرد: به طور مثال در آیه قرآن به قرارداد بیع تصریح شده که سود تضمین شده دارد. این امر به غلط در بانکداری اسلامی مطرح شده است. برخی ها تحت تأثیر قرارداد شرکت این اظهار نظر را می کنند که سود باید به تناسب سرمایه ها باشد.
وی همچنین در مورد تضمین سود سرمایه گذاری توسط بانک ها، اظهار کرد: این تضمین با تضمینی که مردم می گویند متفاوت است. معنای آن تضمین اصل سرمایه است که این امر را شخص ثالث نیز می تواند تضمین کند. اما سودهای علی الحساب یک نکته دارد. بانک می گوید من پرداخت سود را تضمین می کنم و نه اصل آن را. یعنی عملیات پرداخت سود را تضمین می کند و نه خود سود را.
به گزارش جماران، ابوذر سروش سخنران دیگر این نشست بود؛ که بازار مالی ایران را به عنوان موضوع سخنان خود انتخاب کرده بود.
این کارشناس بازار سرمایه اظهار کرد: بحران مالی سال 2008 اکثر بازارهای سرمایه جهان را با افت مواجه کرد؛ اما در بازار سرمایه ایران این افت محدود بود. بخشی از آن ناشی از این بود که ارتباط مستقیمی با بازارهای جهانی نداشت.
وی تصریح کرد: ساختار بورس ایران که از سال 84 ایجاد شده ساختار منظمی است. ما در این بازار بورس کالا، فرابورس و بورس کالا را داریم و بورس نفت نیز اخیرا اضافه شده است. هریک از این بازارها زیر مجموعه های خودش را دارد.
سروش ضمن تشریح ابزارهای مالی به کار گرفته شده در این بازارها تأکید کرد: در بورس کالای ایران از قراردادهای مالی اسلامی برای تأمین منابع استفاده می شود. به طور مثال اوراق سلف است که هم برای مردم بازدهی دارد و هم برای شرکت ها مفید است.
وی ادامه داد: این ابزارها به بخش واقعی اقتصاد وصل می شود. یعنی فعالیت واقعی اقتصادی در آنجا انجام می شود. از سال 1386 کمیته فقهی سازمان بورس اوراق بهادار شکل گرفته که ابزارها را پایش و بررسی می کنند.
این کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به سؤالی در مورد حضور سرمایه گذاران خارجی در بازار سرمایه ایران، با تأکید بر اینکه منعی در این زمینه وجود ندارد، گفت: این امر از سال های دور وجود داشته و الآن هم وجود دارد. مهم ترین مشکل این موضوع ریسک نرخ ارز است. یعنی وقتی سرمایه گذار می خواهد سرمایه خود را از این بازار خارج کند، ریسک نرخ ارز وجود دارد. اما منع قانونی در این زمینه وجود ندارد. کما اینکه ایرانیان نیز از طریق کارگزاران داخلی و خارجی می توانند در بازارهای سرمایه کشورهای دیگر سرمایه گذاری کنند.