لزوم وجود یک وزارت خانه برای مدیریت منابع پایه کشور

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، بسیج دانشجویی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران نامه‌ای را به شرح زیر نوشتند: 

بسم الله الرحمن الرحیم

وَ اَرسَلنَا الرِّیاحَ لَواقِحَ فَاَنزَلنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَاَسقَینَا کُمُوهُ وَ مَا اَنتُم لَهُ بِخَازِنینَ (حجر، ۲۲) 

ما باد‌ها را برای بارور ساختن ابر‌ها فرستادیم و از آسمان، آبی نازل کردیم و شما را با آن سیراب ساختیم در حالی که شما توانایی حفظ و نگهداری آن را نداشتید. 

امام خامنه‌ای (مدظله): مسئله آبخیزداری مهم است و دولت باید این موضوع را با جدیت و با نظارت قوی دنبال کند. 

جناب آقای دکتر روحانی

با عرض سلام و احترام

واقعیت این است که بحران آب یکی از چالش ‌های بسیار مهم حال و آینده در کره زمین خواهد بود که با عنایت به این‌که ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک واقع‌شده و میزان بارندگی در آن از متوسط جهانی نیز کمتر است، مشکل کمبود آب به طور یقین حاد‌تر بوده و ضروری است تا تدابیر لازم جهت پیشگیری از مشکلات اندیشیده شود. با توجه به این امر، در شرایط امروز کشور بیش از گذشته، مسئله آبخیزداری نیازمند توجه است. به همین علت در این نامه سعی شده است مشکلات و پیشنهادهای این عرصه خدمت جنابعالی ارائه گردد تا ان شاءالله در سال اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل؛ شاهد رشد چشمگیر این عرصه و همچنین اقدامات اجرایی مناسب دستگاه‌های ذیربط در این رابطه باشیم. 

در کمال تأسف افق نگاه مدیران جامعه، چندان آینده را در بر نمی‌گیرد، آینده‌ای که از آن فرزندان کشور ماست. بسیاری از معضلات امروز آبخیزداری کشور مربوط به عدم برنامه ریزی مناسب و دور نگه داشتن متخصصان امر در رده تصمیم گیری است. لذا فقط، عملکرد زیرمجموعه‌های شماست که می‌تواند دست آبخیزداری کشور را بگیرد و از مرداب نابودی، نجات دهد. 

بنا به اعلام منابع رسمی تحقیقاتی همچون گزارش پروژه محیط زیست سازمان ملل در سال ۲۰۰۸ میلادی، ایران از نظر اقلیمی، دچار تنش خشکی خواهد شد و ما در محدودیت منابع آبی قرار خواهیم گرفت. از طرفی هم‌اکنون نحوه مصرف آب در کشور ما کاملاً نادرست است. کشور ما از لحاظ فرسایش خاک رتبه نخست جهان را به خود اختصاص داده و به لحاظ مدیریت صحیح آب، جزء چند کشور آخر دنیا قرار دارد و علت این است که عموماً در کشور ما محیط زیست پایدار هیچ تقدم و ارزشی نسبت به امور جاری کشور ندارد. ۶/۱ برابر نیاز کشور، سد ساخته شده ولی حتی به اندازه یک درصد بودجه این سد‌ها صرف آبخیزداری نشده است. 

امروز ما با فجایع تکان‌دهنده‌ای همچون خشک شدن دریاچه ارومیه و دریاچه بختگان، ریزگردهای خوزستان، ساخت سدهای نامتعارف مانند گتوند و غیره روبه‌رو هستیم. و با توجه ویژه و جامع دولت به مدل مدیریتی آبخیزداری می‌توان در این حوزه برای صرفه‌جویی در مصرف آب و اصلاح روش‌های آبیاری و همچنین استفاده از الگوهای کشت مناسب برای حفاظت و جلوگیری از فرسایش خاک می‌تواند کمک شایانی به حفظ منابع طبیعی کشور، خروج از بحران خشکسالی و دستیابی به خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی را در برداشته باشد که البته این مهم با توجه ویژه دولت به مبحث آبخیزداری امکان‌پذیر است. علی‌رغم مزایای سد‌سازی برای تأمین آب بخش‌های مختلف مصرف، جلوگیری از سیلاب‌ها و تولید برق در کشور، این حوزه با افراط و چالش‌های زیادی مواجه شده است، لذا درباره سدسازی، مدیریت و تأمین آب باید تأمل بیشتری کرد و تدبیری اندیشیده شود. 

یکی از بهترین تدابیر و روش‌های مدیریت منابع محدود آب، آبخیزداری است که علاوه بر کمک به مهار آب در پشت سد‌ها موجب حفظ پایدار محیط زیست حوضه آبخیز شده و از بروز خسارات ناشی از عدم توجه به مسئله حفاظت خاک و آبخیزداری مانند بروز سیلاب‌های ویرانگر (مثل آنچه که در این چند روز در استان‌های مختلف کشور از جمله ایلام، لرستان و خوزستان شاهد بوده‌ایم)، خشکسالی‌ها، نابودی جنگل‌ها و مراتع، پر شدن مخازن سد‌ها از رسوبات و پایین رفتن سطح آب زیرزمینی، جلوگیری می‌کند. 

البته باید گفت که سپردن برخی مسائل تخصصی این حوزه به دیگر حوزه‌ها که تخصص کافی را در این مسئله ندارند خود معضلی، بس اساسی است که امید می‌رود هر چه سریع‌تر پیگیری و حل شود. تمامی موارد ذکرشده، لزوم تخصص مداری و نزدیک شدن به جامعه دانشگاهی از سوی دولت را می‌طلبد که با همتی مضاعف و به دور از مسائل سیاسی و جناح بندی‌ها، به راحتی امکان پذیر است. 

علی‌رغم نظر همه کار‌شناسان که در گذشته به سمع و نظر مسئولین رسیده، لزوم وجود یک وزارت خانه با قدرت مدیریت منابع پایه کشور از جمله مدیریت آب و خاک و همچنین مدیریت جنگل‌ها و مراتع، آبخیزداری و همچنین دیگر منابع طبیعی کشور را داشته باشد؛ ضروری است. 

بنابر ابلاغ سیاست‌های کلی محیط زیست در سال ۹۴ توسط امام خامنه‌ای (مدظله)، سه بند از این ابلاغیه در رابطه با آبخیزداری و مدیریت نظاممند منابع حیاتی می‌باشد که عبارتند از: 

    مدیریت جامع، هماهنگ و نظاممند منابع حیاتی (از قبیل هوا، آب، خاک و تنوع زیستی) مبتنی بر توان و پایداری زیست‌بوم بویژه با افزایش ظرفیت‌ها و توانمندی‌های حقوقی و ساختاری مناسب همراه با رویکرد مشارکت مردمی. 
  ایجاد نظام یکپارچه ملّی محیط زیست. 

 تعادل بخشی و حفاظت کیفی آب‌های زیرزمینی از طریق اجرای عملیات آبخیزداری، آبخوان‌داری، مدیریت عوامل کاهش بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی و تبخیر وکنترل ورود آلاینده‌ها. 

همچنین معظم له در ابلاغ سیاست‌های کلی منابع آب در سال ۱۳۷۹ به بندی درباره آبخیزداری اشاره فرمودند که بسیار قابل تأمل است «تدوین‌ برنامه‌ی‌ جامع‌ به‌ منظور رعایت‌ تناسب‌ در اجرای‌ طرحهای‌ سد و آبخیزداری و آبخوان‌داری‌ و شبکه‌های‌ آبیاری‌ و تجهیز و تسطیح‌ اراضی‌، و حفظ کیفیت‌ آب‌ و مقابله‌ با خشکسالی‌ و پیشگیری‌ از سیلاب‌ و بازچرخانی‌ و استفاده‌ از آبهای‌ غیر متعارف‌ و ارتقاء دانش‌ و فنون‌ و تقویت‌ نقش‌ مردم‌ در استحصال‌ و بهره‌ برداری». 

لذا در سال اقتصاد مقاومتی اقدام و عمل، ضروری است تدابیری تخصصی و اقداماتی جهادی در راستای اجرای منویات ایشان در حوزه مدیریت منابع آب صورت گیرد. در این راستا بسیج دانشجویی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، برای یافتن پاسخی کار‌شناسانه به این مسئله، میزگردی متشکل از مسئولین، متخصصین وکار‌شناسان حوضه آب و آبخیزداری در دانشگاه تهران برگزار نمود. خلاصه‌ای از نکاتی که متخصصین این بخش بر آن تاکید کردند، به شرح ذیر است: 

۱-    اصولاً در کشورهای گرم و خشک مانند ایران منابع آب، باید با مدل مدیریت حوضه‌ای کنترل شود و بارگذاری نیز نباید بیش از پتانسیل حوضه آبخیز باشد. 

۲-    برنامه‌ریزی دینامیک در حوضه‌های آبریز: در یک کشور گرم و خشک، نباید بر اساس داده‌های میانگین‌ کار کرد، بلکه باید به داده‌های حداکثر‌ و حداقل‌ توجه ویژه شود. 

۳-    تاکید بر نقش آبخیزداری در کاهش تبخیر، حفظ پوشش گیاهی و حفاظت خاک در حوضه‌های آبریز.

 
۴-    توجه به بهره‌وری پایدار به جای بهره‌وری صرف، افزایش بهره وری در هکتار به جای افزایش سطح کشت. 

۵-    لزوم همکاری جامع نهادهای ذیربط حوضه آبخیزداری در قالب شبکه نهادی و توجه ویژه به مشارکت مردمی در مدیریت حوضه آبخیز. 

۶-    لزوم اقدامات پیشگیرانه به جای پرداخت خسارت‌های پس از حوادث، ناشی از عدم مدیریت آبخیز، همانند حادثه ویرانگر سیل در استان ایلام در آبان ماه سال گذشته. 

۷-    اعتبارات اندک تخصیص یافته به حوضه آبخیزداری در مقایسه با سد سازی و لزوم افزایش اعتبارات بخش آبخیزداری. 

۸-    توجه به دیدگاه مدیریت آینده نگر ۵۰ ساله و توجه به تغییر بارش‌ها از برف به سمت باران به ویژه باران‌های رگباری و لزوم آبخیزداری حداکثری. 

۹-    پرهیز از نگاه منطقه‌ای به مدیریت آب و توجه به حکم‌رانی حوضه آبخیز. 

بنابراین بر اساس موارد ذکر شده، تخصص مداری و ارتباط موثر ارگان‌های مرتبط با جامعه دانشگاهی با همتی مضاعف و به دور از مسائل سیاسی، راه گشای مشکلات در بحران آب و مدیریت آن خواهد بود. 

در انتها یادآور می‌شویم که مجموعه بسیج دانشجویی آمادگی خود را نسبت به هر گونه فعالیت در زمینه پیشرفت حوضه آبخیزداری کشور اعلام می‌دارد و خود نیز با تیز بینی کامل تمامی فعالیت‌های این حوزه را رصد خواهد کرد. امید است با همکاری دولت و مردم شاهد بهبود وضعیت آبخیزداری کشور عزیزمان، ایران باشیم. پیشاپیش از حسن لطف و همکاری دولت محترم سپاسگزاریم. 

با امید به حاکم شدن اندیشه‌های کار‌شناسانه و شمول رحمت الهی و اقدام و عمل هرچه بیشتر دولت، مسئولین و مردم. 

بسیج دانشجویی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران

ان الله لا یضیع اجر المحسنین