بازگشت «حماس»/ پیام‌ استقبال گسترده مقاومت فلسطین از کنفرانس تهران چیست؟

گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو-سها صالح، «حماس در بالاترین سطح در کنفرانس تهران درباره شرکت می‌کند». خبری که آنقدر مهم بود که شاخک همه کنشگران سیاسی خاورمیانه را تیز کند. هرچند سران این جنبش نتواستند از محاصره نوار غزه خارج شوند و به تهران بیایند اما اظهارنظرهای آنها از یک تغییر رویه سیاسی دارد.  چرا حماس دوباره به آغوش به مقاومت بازگشت؟ آیا باید منتظر تغییرات جدید سیاسی در خاورمیانه باشیم؟ واکنش منطقی ایران به این رفت آمدهای سیاسی باید چگونه باشد؟

«در مرحله‌ای، یک جریان از حماس جدا شد و دیدگاه‌هایش را در خصوص سوریه ارائه داد و با دیدگاه‌های جریان کلی در این جنبش اختلاف‌نظر پیدا کرد اما جنبش حماس به صورت کلی، از تهران به ویژه در دفاع از ملت فلسطین و حقوقش دور نشده است.» این پاسخ امیرعبداللهیان به سوال «روسیاالیوم» درباره روابط ایران و حماس است. پاسخی دیپلماتیک که از طبیعت وظایف آقای دیپلمات نشأت گرفته است. هرچند روابط ایران و حماس در طول چند سال بحرانی سوریه کاملاً قطع نشد اما به پایین‌تر سطح خود تنزل یافته بود. اختلاف نظر جدی ایران و حماس بر سر مسئله سوریه و پس از آن حمایت حماس از حمله عربستان به یمن، عملاً این گروه را در جبهه مخالفان ایران در خاورمیانه قرار داد.

اشتباه محاسباتی

حوادث سال 2011 و روی کار آمدن دولت‌های اخوانی در تونس و مصر، برخی اعضای حماس را کاملاً هوایی کرده بود. آنها تصور می‌کردند حالا که تونس و مصر هم مانند ترکیه اخوانی شده‌اند و از سوی دیگر قطر و تا حدی عربستان هم همراه این جریان هستند، دیگر نیازی به همراهی ایران ندارند. هژمونی جدیدی در خاورمیانه شکل‌گرفته است که نقطه تکامل آن سقوط اسد و روی کار آمدن افراطی‌ترین شاخه اخوان المسلمین در سوریه است. همان اوایل بحران حماس دفترش را از دمشق به دوحه منتقل کرد. انتقالی که پیام روشنی برای همه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای داشت. حماس فرآیند خروج از محور مقاومت را آغاز کرده است. حماس البته در این تصمیم‌گیری‌ها یکپارچه نبود. آنطور که رسانه‌ها می‌گفتند طیف نظامی و نزدیک به گردان‌‎های عزالدین قسام معتقدند بودند نباید روابط با ایران را قربانی دیگر بازیگران کرد.

همه اینها اما باعث نشد تا ایران در ماجرای جنگ 52 روز سال 2014 دست از حمایت حماس بردارد. جنگی با نام موشک‌های ایرانی «فجر 5» در یادها ماند. اوضاع اما آنطور که خالدمشعل و هم‌فکرانش تصور می‌کردند پیش نرفت. «مرسی» یک هفته پس آنکه در قاهره برای اسد شاخ و شانه کشید، سقوط کرد و دوستان اخوانی حماس در تونس هم قدرت را به رقبا واگذار کردند. باتلاق سوریه هم علاوه بر اخوان تندروی این کشور، اردوغان، مهم‌ترین حامی جدید حماس را گفتار کرد. جابه‌جایی پادشاه قطر و به حاشیه رفتن این کشور در معادلات منطقه مزید بر علت شد تا اتحاد خیالی اخوانی‌ها خیلی سریع فروبپاشد. هم زمان با این تحولات محور مقاومت با در دست گرفتن ابتکار عمل در همه جبهه‌ها از مزارع شعبا در جنوب لبنان تا حلب و موصل نشان داد همچنان نبض قدرت خاورمیانه را در دست دارد.     

اشتباهات محاسباتی دستگاه سیاسی حماس اما تمامی نداشت. حمایت آنها از عملیات ائتلاف سعودی در حمله به یمن، غیر قابل تحمل‌ترین رفتار حماس برای ایرانی‌ها بود. هرچند مقامات ایران نیاز این جنبش به منابع مالی را درک می‌کردند اما حمایت کسانی که خودشان سال‌ها زیر بمباران اسرائیل زندگی کرده‌اند از رفتار مشابه در یمن غیر قابل قبول بود.

شورای سیاسی حماس اما از سال پیش تصمیم به ترمیم روابط با ایران گرفت. در سه‌ماهه نخست سال 2016 تلاش برای پرکردن شکاف بین حماس و ایران آغاز شد و مسئول این مأموریت هم موسی ابومرزوق بود. نزدیک‌ترین شخصیت سیاسی حماس به ایران.

کنفرانس تهران

هرچند ایران در چند سال گذشته تلاش داشت تا مانع فراموش شدن موضوع فلسطین به عنوان مسئله محوری جهان اسلام شود اما واقعیت این است که فلسطین لابه‌لای حوادث متعدد سوریه، عراق و یمن از کانون توجه حوادث دور شده است. شرایط جدید حاکم بر سوریه پس از آزادسازی حلب و روی کار آمدن رئیس جمهور افراطی در آمریکا فرصتی در اختیار ایران گذاشت تا در روزی مهم در تاریخ فلسطین(یکصدمین سالگرد صدور اعلامیه بالفور، مصادف با هفتادمین سالگرد تقسیم فلسطین و همچنین همزمان با پنجاهمین سالگرد اشغال قدس) میزبان کنفرانسی مهم در خاورمیانه باشد.

این کنفرانس بدون حضور حماس هم، رویداد مهم در تحولات منطقه بود اما انتشار اخبار استقبال حماس از این طرح، توجه بیشتر همگان را به همراه داشت. «محمود الزهار» عضو ارشد جنبش حماس فلسطین در آستانه این نشست در گفت‌وگویی با خبرگزاری مهر می‌گوید: «این کنفرانس بر اساس تفکری والا و بر مبنای برادری مسلمانان با هدف حمایت از مقاومت و مکانیسم های مربوط به مسأله فلسطین در برابر اشغالگران، برگزار می شود. ما درخواست کرده ایم که این کنفرانس با تشکیل کمیته ای ویژه، تصمیمات اتخاذ شده را در راستای تثبیت موضع مقاومت در برابر تجاوزات اسرائیل پیگیری و اجرا کند تا بدین صورت فایده مورد نظر حاصل شود.»

امیرعبداللهیان دبیر این کنفرانس درباره رویکر ایران به گروه‌های فلسطینی معتقد است: «جمهوری اسلامی ایران به وحدت همه رهبران و گروه های فلسطینی قائل است و نگاه ما به همه گروه های فلسطینی نگاه واحد است و معتقدیم که در همه حوزه ها با نگاه مقاومت در برابر تجاوزات رژیم صهیونیستی می توان به کمک قضیه فلسطین شتافت و با این حال گروه های فلسطینی باید اختلافات را کنار بگذارند و با همکاری و همدلی و نگاه محوری به مسائل فلسطین کار را دنبال کنند.»

کارشناسان استقبال گسترده حماس از این ابتکار ایران را نشانی بر آغاز دوباره روابط صمیمی این جنبش با ایران می‌دانند. سعید ساسانیان در این خصوص می‌نویسد: «روند بهبود روابط ایران و حماس، سریع نخواهد بود. آنها در بحران سوریه، اختلاف‌نظراتی داشته‌اند که اگرچه از شدت آن کاسته می شود اما پایان نخواهد یافت. علاوه بر این، ذهنیت‌های این دو نیز نسبت به یک‌دیگر دچار تغییراتی شده است. نه ایران مانند گذشته به حماس می‌نگرد و نه حماس مانند قبل به ایران. این نگاه‌ها تا سال‌ها پس از فروکش‌کردن بحران سوریه نیز پابرجا خواهد ماند. اما با این وجود، آرمانی مشترک این دو را به یک‌دیگر نزدیک می‌سازد، آؤمانی که مانع از جدایی این دو از یک‌دیگر نیز بوده است. البته ضرورت‌هایی نیز این روند نزدیکی را تسریع می‌بخشد.»