کدام استان بیشترین بیکاران را دارد؟

به همين منظور نويسندگان اين گزارش با کنار هم قرار دادن نرخ بيکاري در تابستان و بهار سال ۹۶ در هر استان به تفکيک، گستره تغييرات جمعيتي بيکاران را در اين دو فصل مقايسه کرده‌اند.

داده‌هاي اين گزارش در صدر جدول که بيشترين نرخ بيکاران را نشان مي‌دهد حاکي از آن است که در بهار سال جاري استان‌هاي البرز، چهارمحال و بختياري و کرمانشاه به ترتيب با 20.4، 20.3و 20.2بالاترين آمار نرخ بيکاري کشور را به خود اختصاص داده‌اند. همچين نرخ بيکاري در تابستان 96 در استان چهارمحال و بختياري 18.3، کرمانشاه 18 و البرز 13.8درصد بود.

داده‌هاي اين گزارش در مورد کمترين نرخ بيکاري، حاکي از آن است که در بهار سال جاري استان‌هاي همدان، سمنان و مرکزي به ترتيب8.9، 8.8و 7.4درصد نرخ بيکاري را به خود اختصاص داده‌اند. همچنين نرخ بيکاري در تابستان 96 در استان همدان9.7، مرکزي 8.2و سمنان 7.1درصد است.

اما پيش از اينکه به مقايسه بالادستي‌ها و پايين دستي‌هاي شاخصه‌هاي عمده بازار کار يپردازيم، نيازمند اين توضيح هستيم که چرا نرخ بيکاري در بهار با تابستان تا اين اندازه متفاوت است. به صورت سنتي به علت کاهش بارندگي در تابستان اين فصل زمان مناسبي براي مشاغل روزمزدي است. کارگران روزمزد در اين ايام هر روزه با هماهنگي کارفرمايان به مزارع و باغات کشاورزي مي‌روند. پيش بيني مي‌شود که در تابستان هر سال از اين محل در هر استان چند هزار شغل ايجاد شود.

با اين حال مشاغل روزمزدي که بر بستر زمين‌هاي کشاورزي ايجاد مي‌شوند در فصل زمستان و اوايل بهار ديگر به علت عومل نامساعد جوي پايدار نيستند. همچنين بخش گردشگري در حوزه خدمات از پتانسل بالايي براي ايجاد شغل درفصل تابستان برخوردار است. در اين فصل کارهاي ساختماني و تعميرات و بازسازي منازل رونق مي‌گيرد که کارگران ساختماني از اين محل ارتزاق مي‌کنند، مجموع اين عوامل بازار کار تابستان‌ها را داغ‌تر کرده‌اند از اين رو بايد در تحليل شرايط به اين امر هم توجه داشت.

آمارهاي مرکز آمار به صورت تفکيک شده مشخص نکرده است که در هر کدام از اين استان‌ها نرخ بيکاري چگونه ميان زنان و مردان، جوانان و افراد ميان سال توزيع شده است حتي مشخص نکرده است که کدام مشاغل و کدام شهرستان‌ها بيشترين نرخ بيکاري را دارند. با اين حال با کنار هم گذاشتن اطلاعات مربوط به ميزان توسعه يافتگي هر کدام از شهرستان‌ها سعي کرديم تصوير دقيق‌تري از چرايي بالا بودن نرخ بيکاري در آنها بدست آوريم. يافته‌هاي بدست آمده از مقايسه اين اطلاعات بر اين واقعيت صحه مي‌گذارد که بين افزايش محروميت و بالا رفتن نرخ بيکاري رابطه مستقيم وجود دارد.

استان کرمانشاه جز استان‌هاي محروم کشور است. در اين استان ۹ شهرستان محروم وجود دارد که بالاترين ميزان در تمام استان‌هاي کشور است. شهرستان‌هاي قصرشيرين، جوانرود، سرپل ذهاب، گيلان غرب، پاوه، ثلاث باباجاني، دالاهو و روانسر از اين جمله هستند.

توسعه نيافتگي يکي از دلايل بالا بودن نرخ بيکاري در اين استان است. اين در شرايطي است که کرمانشاه در سرشماري سال ۹۵ بيش ازيک ميليون ۹۵۲ هزار نفر جمعيت دارد و جز استان‌هاي پرجمعيت کشور است و قاعدتا بايد فرصت شغلي بيشتري براي جوانان آن ايجاد مي‌شد.

از همين رو «شهاب نادري» نماينده کرمانشاه در مجلس شوراي اسلامي‌آبان ماه‌امسال در مراسم افتتاح شهرک صنعتي جوانرود گفته بود که بيکاري در کرمانشاه به اوج بحران رسيده و اکنون در اکثر شاخص‌هاي توسعه جزو استان‌هاي آخر کشور هستيم.

پيش بيني مي‌شود که نرخ بيکاري در زمستان سال جاري به دنبال خسارت‌هاي زلزله اخير در شهرستان‌هاي سرپل ذهاب، ثلاث باباجاني و گيلان غرب افزايش يابد چرا که به گفته «سيد تقي نوربخش» حدود ۱۰ ميليارد تومان بيمه بيکاري به ۱۰ هزار نفر پرداخت مي‌شود.

هر چند استان چهارمحال و بختياري برخلاف کرمانشاه تنها دو شهرستان محروم (اردل و کوهرنگ) را دارد اما نرخ بيکاري آن در بهار و تابستان ۹۶ در کشور از همه بالاتر است.

ارديبهشت ماه‌امسال «عباس جزايري» مديرکل اداره تعاون، کار و رفاه‌امور اجتماعي اين استان گفته بود: بيکاري در اين استان از مرز ۱۷ هزار نفر گذشته است. نرخ بيکاري در طول برنامه ششم توسعه بايد برنامه‌ريزي شود تا به ۷ درصد برسد در همين راستا به طور ميانگين بايد سالانه ۱۸ هزار شغل ايجاد شود. از سويي « بابک دين پرست» معاون امور اقتصادي و توسعه منطقه اي وزارت کشور مهرماه‌امسال استان چهارمحال و بختياري را يکي از استان‌هاي با نرخ بالاي بيکاري برشمرد و گفته بود: از دلايل عمده رشد نرخ بيکاري در چهارمحال و بختياري بالا بودن متوسط جمعيت اين استان نسبت به کل کشور است.

وي تاکيد کرده است: کمبود منابع مالي، عدم حمايت نظام بانکي، بازگشت فارغ التحصيلان دانشگاهي و ورود گروه‌هاي غير فعال به بازار کار از جمله عوامل رشد نرخ بيکاري در اين استان است.

چهارمين استان پر جمعيت ايران با وجود توسعه يافتگي بيشتر و صنعتي شدن، بيشتر از دو استان ديگر در بهاري سال جاري نرخ بيکاري دارد. استان البرز شاهد ورود بيشترين مهاجران از ساير شهرستان‌هاست به گونه‌اي که جمعيتش به لطف حضور«شهرستاني‌ها» در سال ۹۵ به بيش از ۲ ميليون و ۷۱۲ هزار نفر رسيده است و نسبت به سال ۹۲ دو برابر شده است.

 با اين حال توسعه يافتگي و صنعتي شدن در کنار رشد بخش خدمات و حتي کشاورزي پاسخگوي اين جمعيت نيست به گونه‌اي که جمعيت مهاجر آن پس از سرخوردگي از يافتن کار براي يافتن کار به استان تهران مي‌آيند. بيکاري به‌اندازه‌اي در استان البرز نگران کننده شده که آبان ماه سال جاري «محمدعلي نجفي» استاندار البرز با علام نارضايتي نسبت به نرخ بالاي بيکاري از مديران اين استان خواسته بود که به جلسات کارگاهي بسنده نکرده و به جاي ارائه گزارش کارگاهي، خروجي مثبت و ملموس ارائه کنند.

با وجود اينکه دراين گزارش از رشد بيکاري خبر مي‌دهد، اما وقتي آمارها را بيشتر بررسي مي‌کنيم،‌ موضوع کمی متفاوت می شود. چرا که استان‌هايي را داريم که توسعه متوازن‌تري ميان نسبت رشد جمعيت و بسترهاي لازم براي توسعه در بخش‌هاي صنعت خذمات و کشاورزي ايجاد کرده‌اند که همين امر موجب شده که نرخ بيکاري در آنها به‌اندازه‌ي استان‌هاي محروم بالا نرود.

همدان يکي از اين استان‌هاست که از ظرفيت‌هاي هر سه صنعت، خدمات و کشاورزي استفاده مي‌کند. کشاوري در همدان بيشتر از دو بخش ديگر رونق دارد چرا که استان همدان در توليد گردو، سير و سيب زميني رتبه اول کشور را دارد همچنين اين استان با بهره‌گيري مناسب از معادن توانسته که در بخش صنعت فرصت‌هاي شغلي فراواني ايجاد کند. همچين در بخش خدمات همدان از ظرفيت‌هاي ترانزيتي خود بهره برده است. استان‌هاي مرکزي و سمنان نيز تقريبا به علت صنعتي بودن توانسته‌اند که نرخ بيکاري را پايين نگه دارند با اين حال نرخ بيکاري در اين استان‌ها تنها در قياس با ساير استان‌ها پايين‌تر است و هنوز جمعيت بيکار را در خود دارند. چنانکه «محمدناصر نيکبخت» استاندار همدان مهرماه سال جاري در شوراي فرهنگ عمومي‌استان همدان گفته بود: بيکاري در همدان نيز به ميزان فراوان وجود دارد ولي در مقايسه با کشور وضعيت مطلوبي در آن وجود دارد.

نرخ بيکاري در سمنان و همدان نيز فاصله چنداني با همدان ندارند و اين استان‌ها نيز همانند همدان کمي‌بيشتر يا کمتر جمعيت جوياي کار دارند.

نياز به تحول در نظام مطالعات بازار کار

گسترده جمعيتي بيکاران به‌اندازه‌اي هست که مطالعات وسيع‌تر را بطلبد. اين جمعيت خصلت‌هاي جنسيتي، طبقاتي، قوميتي و علمي‌ناهگوني را با يکديگر دارند و لزوما نمي‌توان با استخراج آمارها و شرح و تعميم آن به نتايجي رسيد که در خدمت توسعه همگون باشد از اين رو نظام مطالعات بازار کار فراتر از بازي‌هاي آماري و کارگاهي نيازمند يک فهم جامعه شناختي و همه جانبه از تحولات امروز جامعه در پيوند با نيازهاي آن است.