نقد علمی بر موضوع نقدپذیری پیامبر (ص)، ائمه (ع) و، ولی فقیه

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، حجت الاسلام والمسلمین محمد حسن زمانی، مسئول دفتر سیاسی و اجتماعی حوزه‌های علمیه در نامه‌ای به حجت الاسلام والمسلمین حسن روحانی، رئیس جمهور، نقد علمی به سخنان وی مبنی بر نقدپذیر بودن پیامبر (ص)، ائمه (ع) و، ولی فقیه وارد کرده که بدین شرح است:

بسم الله الرحمن الرحیم

«.. وَ لَوْ ردُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ...   نساء ۸۳»

با اهداء احترام و تحیات

جنابعالی در سخنرانی روز ۱۸ دی در جمع اقتصاددانان کشور به مناسبتی وارد بحث سیاسی شدید و گریزی به نقد‌های مردم از مسئولان نسبت به مشکلات معیشتی زده و لازم دیدید که سخن را به اینجا رسانده که این مطالب را به مردم اعلام کنید.

متن سخنان آقای دکتر روحانی در دیدار وزیر و معاونان وزارت امور اقتصادی و دارایی چنین است:

((ما با انتقاد هیچوقت مخالف نیستیم همه باید انتقاد شوند، تمام مسئولین کشور قابل نقدند، ما در کشور معصوم نداریم، حالا اگر یک وقتی امام دوازدهم ظهور کرد آن وقت هم می‌شود نقد کرد.

ضمن اینکه پیامبر اسلام (ص) هم به مردم اجازه انتقاد می‌دادند و بالاتر از مقام پیامبر در تاریخ وجود ندارد، وقتی پیامبر صحبتی می‌کرد طرف بلند می‌شد و می‌گفت: «أ. من الله أو منک؟» آیا نظر خداست یا نظر خودتان؟ اگر می‌گفت:: «من الله» قبول می‌کرد، اگر می‌گفت:: «منی» انتقاد می‌کرد می‌گفت: قبول ندارم، ما در زمان حکومت معصوم هم نقد داریم، ... هیچ استثنایی در کشور برای انتقاد کردن وجود ندارد و در کشور ما معصوم نداریم. خدا مرحوم شریعتی را رحمت کند، ایشان مذهب شیعه را مذهب انتظار می‌دانست و می‌گفت: مذهب انتظار مذهب اعتراض است یعنی کسی که منتظر است یعنی معترض است.))

گرچه جنابعالی اصلاً تصریح نکردید که مقصودشان از استثناء غیر معصوم، که تاکنون مردم ایران در این اجتماعات اخیر وی را نقد نکرده اند و احترامی برای آن قائل اند کیست؟ اما همه مخاطبان به راحتی می‌فهمند که تنها شخصیتی که بین مسئولان انتقاد شده نظام و معصومین علیهم السلام وجود دارد، ولی فقیه و رهبری نظام اسلامی است.

 البته ایشان برای اثبات نقد پذیری آن شخصیت بزرگ نقد نشده نظام کنونی به یک استدلال دینی تمسک نموده و تاکید می‌کنند که: پیامبر بزرگوار اسلام که بزرگترین مقام را در تاریخ داشته اند مورد نقد قرار می‌گرفتند و در زمان حکومت معصوم و امام دوازدهم علیه السلام می‌شود نقدکرد. این استدلال تاریخی را به این جهت نقل می‌کنند تا مخاطبان بفهمند: مانعی ندارد که شخصیت مورد نظر کنونی نیز مورد نقد جامعه ایران قرار بگیرد.

 این استلال تاریخی، یک اظهار نظر در معارف و عقاید دینی است، که اگر بر فرض هیچگونه استفاده سیاسی از آن نمی‌شد، یک خطای علمی در شناخت دین بود،   و اگر ایشان آن را در سخنرانی عمومی مطرح نمی‌کردند، می‌بایست به رفع اشتباه ایشان بصورت محرمانه اکتفاء کنیم، اما، چون جمع زیادی از حضار همایش و دیگر مخاطبان ملی رسانه در پیامبرشناسی و امام شناسی  دچار انحراف و بد فهمی دینی شده اند، لازم است صمیمانه به تبیین این خطای دینی در رسانه پرداخته شود.

 نوشته حاضر صرفاً یک مباحثه علمی حوزوی دوستانه بین دو فرزند حوزه برای اصلاح اشتباه معرفت دینی است و هیچ انگیزه‌ای سیاسی و جناحی در آن وجود ندارد، زیرا بنده حمایت از دولت و رئیس جمهور منتخب قانونی مردم را بر خود لازم می‌دانم و برای موفقیت ایشان در عرصه اجرائی نظام و خدمت رسانی به ملت مؤمن و عزیز ایران و رفع مشکلات معیشتی آنان دعا می‌کنم.

 سخنان ایشان در این خصوص شامل چند گزاره صریح و ضمنی بود که هر کدام باید مستقلاً مورد بررسی و نقد علمی قرار بگیرد:

۱. پیامبر بزرگوار اسلام (ص) توسط برخی مسلمانان معاصر حضرت مورد انتقاد قرار می‌گرفت و حضرت به مردم اجازه انتقاد می‌دادند.

۲. در زمان حکوت معصوم  و امام دوازدهم (ع) هم می‌شود نقدکرد.

۳. تمامی مسئولان کشور قابل نقدند، ما درکشور معصوم نداریم وهیچ استثنائی در کشور برای نقد کردن وجود ندارد.

۴. پیام اولی که نقل این گزاره‌های تاریخی به مخاطبان القاء می‌کند آن است که: انتقاد برخی صحابه به پیامبر اکرم (ص) وانتقاد به ائمه معصومین کار خوب و ارزشی بوده، چنانکه اجازه پیامبر اکرم به انتقاد مؤید حسن انتقاد‌های آنان است.

۵. پیام دوم این سخن این است که: مقام پیشوای غیر معصوم کنونی کشور ایران که بالاتر از مقام پیامبر اکرم و ائمه معصومین نیست، پس انتقاد مردم معاصر هم به پیشوای غیر معصوم ایران یعنی، ولی فقیه حاضر نیز نه تنها اشکالی ندارد.

بلکه شایسته است که این سیره حسنه صدر اسلام توسط مردم ایران استمرار یابد و پیشوای غیر معصوم هم به مردم این اجازه را بدهد.

۶. مذهب شیعه مذهب انتظار و اعتراض است، پس بر شیعیان لازم است بر خطاهای، ولی فقیه اعتراض کنند.

اما مجموعه این گزاره‌ها دارای نقد واشکالات جدی است که به شرح ذیل می‌باشد:

۱. نقد ناپذیری پیامبر اکرم (ص):

پیامبر اکرم (ص)، چون معصوم و دارای عصمت مطلق است فرقی بین وحی نازل شده و بقیه گفتار و رفتار ایشان نیست و کل سخنان حضرت برگرفته از الهام و تعلیم الهی است، این اصل عقیدتی را قرآن کریم با صراحت فرموده است: وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الهْوَی إِنْ هُوَ إِلا وَحْیٌ یُوحَی (نجم ۳ و ۴) ترجمه: و از سر هوس سخن نمى‏ گوید (۳) این سخن بجز وحیى که وحى مى ‏شود نیست (۴) پس نقد و اشکال گرفتن به ایشان به هر صورت که انجام گرفته باشد نقد و اشکال به خداست و لذا خطا و غلط فاحش است که یا ناشی از جهالت آنان به عصمت پیامبر اکرم (ص)  و یا عناد و سرکشی آنان بوده است.

عصمت مطلق پیامبر اکرم (ص) اصل مسلمی است که چندین آیه شریفه قرآن با عموم و اطلاق خویش بر آن دلالت دارد، مانند:

 الف.. أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُوْلِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ (نساء ۵۹)

از خدا و پیامبر خدا و اولی الامرتان پیروی کنید.

•   مقصود از اطاعت خدا عمل به آیات نازل شده الهی بر پیامبر است و مقصود از اطاعت رسول بقیه گفتار و رهنمود‌های حضرت است.

 ب.. ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا (حشر ۷)

آنچه را فرستاده (او) به شما داد آن را بگیرید و از آنچه شما را باز داشت بازایستید و از خدا پروا بدارید که خدا سخت‏ کیفر است

 ج.. قُل ان کنتم تُحبّون اللهَ فاتّبعونی یُحببکمُ اللهُ  (آل عمران ۳۱)

بگو (ای پیغمبر): اگر خدا را دوست می‌دارید مرا پیروی کنید تا خدا شما را دوست دارد

 د.. مَنْ یُطِعْ الرَّسُول فَقَدْ أَطَاعَ اللَّه (نساء ۸۰)

کسى که اطاعت کند رسول اکرم را، پس محققاً اطاعت خدا را نموده.

چون همه دستورات پیامبر اکرم (ص) برگرفته از تعالیم الهی است، اطاعت از همه دستورات حضرت اطاعت خدا محسوب می‌گردد.

علاوه بر اینکه ما شیعیان و حتی تمام مسلمانان پیرو دیگر مذاهب عالم اعتقاد به حجیت شرعی تمامی گفتار و سیره عملی پیامبر اکرم (ص) به عنوان منبع استنباط احکام داریم، و این اعتقاد نشانه الهی بودن همه اظهارات حضرت و عدم جواز انتقاد به ایشان است.

۲. محکومیت ناقدان پیامبر (ص):

البته کسانی در چند مورد به پیامبر اکرم (ص) نقد و اشکال کرده اند و یا از آن حضرت در موردبرخی اظهارات ایشان پرسیدند که آیا شما این سخن را از جانب خدا می‌گوئید یا به تصمیم خودتان؟، اما این جسارت آن‌ها ناشی از ضعف ایمان آن‌ها بوده و کاری غلط و ناسازگار با ایمان به عصمت پیامبر (ص) است. گرچه حضرت کریمانه به این نقد‌ها و سوالات جسورانه گوش کردند و به سوال و انتقاد پاسخ محترمانه دادند - که خود الگوئی برای دیگر پیشوایان اسلامی معصوم و غیر معصوم است -،   اما عمل جاهلانه و غلط آن‌ها را نباید به عنوان الگوئی ارزشی به جامعه اسلامی تزریق و تلقین کرد، بلکه باید مردود بودن این نوع جسارت غیر مؤمنانه را  برای نسل‌های کنونی و آینده افشا نمود.

قرآن کریم نه تنها به هیچ مومن و مومنه‌ای اجازه اظهار نظر مخالف هم در برابر حکم خدا و هم در برابر حکم پیامبر (ص) نداده است، بلکه عدم تسلیم محض را نشانه بی ایمانی می‌داند:

ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَی اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ...

هیچ مرد و زن مؤمنی را در کاری که خدا و رسول حکم کنند اراده و اختیاری نیست (که رأی خلافی اظهار نمایند)

فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتَّی یُحَکِّمُوکَ فیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فی‏ أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلیماً...

به پروردگارت سوگند که آن‌ها مؤمن نخواهند بود، مگر اینکه در اختلافات خود، تو را به داوری طلبند و سپس از داوری تو، در دل خود احساس ناراحتی نکنند و کاملا تسلیم باشند.

آری سوال یک مسلمان از حضرت بعنوان سوال جاهل از عالم برای فهم حقیقت یا اطلاع از دلیل یک دستور دینی اشکالی ندارد چنانکه مشورت دادن نیز مانعی ندارد، اما نه اشکال و انتقاد! زیرا حقیقت انتقاد یعنی بیان خطای مخاطب توسط انتقاد کننده و ارشاد و هدایت او آیا تخطئه معصوم توسط غیر معصوم با مبانی دین ما سازگار و قابل ستایش و مدح است؟

۳. نقد ناپذیری ائمه معصومین (ع):

ائمه دوازده گانه معصومین سلام الله علیهم نیز مانند پیامبر بزرگوار (ص) دارای عصمت مطلقه در همه گفتار و رفتار هستند و همه آن‌ها الهام گرفته از تعلیم و عنایت الهی است و بر همین اساس تمام گفتار و رفتار آن‌ها حجت شرعی بر همگان  وغیر قابل نقد واشکال اند؛ و اگر در تاریخ آن بزرگوارا

ن. شاهد مقاطعی هستیم که احیاناً کسی به یکی از آن انوار مقدسه اشکال و نقد کرده، ناشی از جهالت ویا ضعف ایمان و یا احیاناً عناد آن‌ها بوده، که شایسته نیست عملکرد جاهلانه آنان تأیید شود و شیعیان را به تأسی و پیروی آنان تشویق کنیم وحتی بالاتر از آن انتقاد به حکومت معصومان و حتی امام دوازدهم مصلح جهانی و حجت الهی را نیز تجویز و تشویق کنیم.

 ملاحظه بفرمائید در زمان امام محمّد باقر علیه السلام‏  یک نفر آمد و به حضرت رسول (ص) انتقاد کرد و از امام محمّد باقر علیه السلام پرسید: آیا ولایت و امامت حضرت علی از جانب خدا تعیین شده یا از جانب پیامبر (ص)؟ امام باقر (ع) از این سؤال و نقد جسورانه خشمگین و غضبناک شد و فرمود: پیامبر الهی خدا ترس از آن بود که سخنی از جانب خودش بگوید.

 عن ابی بصیر عن ابی جعفر ع. قال: «کُنْتُ عِنْدَهُ جَالِساً فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ حَدِّثْنِی عَنْ وَلاَیَةِ عَلِیٍ‏ أَ مِنَ اَللَّهِ أَوْ مِنْ‏ رَسُولِهِ‏ فَغَضِبَ ثُمَّ قَالَ وَیْحَکَ کَانَ‏ رَسُولُ اَللَّهِ ص‏ أَخْوَفَ لِلَّهِ مِنْ أَنْ یَقُولَ مَا لَمْ یَأْمُرْهُ بِهِ اَللَّهُ بَلِ اِفْتَرَضَهُ کَمَا اِفْتَرَضَ اَللَّهُ اَلصَّلاَةَ وَ اَلزَّکَاةَ وَ اَلصَّوْمَ وَ اَلْحَجَ‏»      الکافی (ط - الاسلامیه) - جلد ۱ 

امیرالمومنین علی (ع) که سمبل صبر و بردباری در تاریخ بوده و ۲۵ سال در خانه نشستن را تحمل کرده، اما هنگامی که در برابر انتقاد جسورانه و به قول جناب آقای روحانی مورد اعتراض اشعث قرار گرفت آنچنان فریاد صاعقه وار بر او زد تا مسلمانان آینده تاریخ و روحانیون آن‌ها بدانند که اعتراض بر امام معصوم گناهی نابخشودنی است:

دیدگاه امام علی (ع) نسبت به انتقاد جسورانه اشعث بن قیس:

 وَ مِنْ کَلامٍ لَهُ (عَلَیْهِ السَّلامُ) قالَهُ ‏لِلاَشْعَثِ‏ ‏بْنِ‏ ‏قَیْسٍ‏ وَ هُوَ عَلى مِنْبَرِ الْکُوفَةِ یَخْطُبُ، فَمَضى فِى بَعْضِ کَلامِهِ شَىْ‏ءٌ اعْتَرَضَهُ ‏الاَشْعَثُ‏ فَقالَ: یا أَمِیرَ الْمُؤمِنِینَ: هذِهِ عَلَیْکَ لا لَکَ، فَخَفَضَ عَلَیْهِ السَّلامُ إِلَیْهِ بَصَرَهُ ثُمَّ قالَ: ما یُدْرِیکَ ما عَلَىَّ مِمَّا لِى؟ عَلَیْکَ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ لَعْنَةُ اللَّاعِنِینَ، حائِکُ ابْنُ حائِکٍ، مُنافِقُ ابْنُ کافِرٍ، وَ اللَّهِ لَقَدْ أَسَرَکَ الْکُفْرُ مَرَّةً، وَ الْإِسْلامُ أُخْرى

 ترجمه: هنگامی که علی (ع) مشغول خطبه بر منبر کوفه بود و سخنی مطرح کرد، اشعث به ایشان اعتراض کرد و گفت: این سخن بر علیه خود شما است نه به نفع شما، حضرت نگاهی به وی افکند و فرمود: چه کسى تو را آگاهاندکه چه چیزى به سود، یا زیان من است؟ لعنت خدا و لعنت لعنت کنندگان، بر تو باد اى متکبر متکبر زاده، منافق پسر کافر، سوگند به خدا، تو یکبار در زمان کفر و بار دیگر در حکومت اسلام، اسیر شدى؛ بنابراین شایسته نیست که سیره غلط جسورانه انتقاد به معصومین علیهم السلام که آن بزرگواران را رنجانده پس از ۱۴ قرن دوباره توسط یک عالم دینی شیعه مورد تقدیر و تشویق و الگودهی به جامعه قرار گیرد.

۴. وجوب تبعیت از، ولی فقیه غیر معصوم:،

 ولی فقیه در نگاه دینی ما معصوم نیست، چنانکه مراجع معظم تقلید نیز معصوم نیستند، و هیچکس از آن بزرگواران و طرفداران شان تا کنون ادعای عصمت برای آن‌ها نکرده اند، تا جائی برای آن همه تعرض‌های مخالفان و نواندیشان به جایگاه مرجعیت و ولایت فقیه وجود داشته باشد، چه کسانی که دیروز تفکیک بین قداست شریعت و فهم از شریعت و قبض و بسط آن را مطرح می‌کردند و چه کسانی که امروز فریاد نقد پذیری ولایت را دارند.

 آنچه مورد تاکید ما است، (وجوب تبعیت) در احکام حکومتی و مدیریتی جامعه از، ولی فقیه و (وجوب تبعیت) در احکام فقهی از مرجع تقلید توسط مقلدان است. عده‌ای بر موضوع (عدم عصمت)، ولی فقیه و مرجع تقلید بدان جهت تاکید می‌کنند که (وجوب تبعیت) را بشکنند، اگر قرار شود که مقلدان مراجع تقلید و شیعیان ساکن کشور نظام ولایت فقیه فقط در صورتی از مرجع  و، ولی فقیه تبعیت کنند که خودشان نیز به صحت آن حکم یا مسئله رسیده باشند و در غیر این مورد تقلید و تبعیت واجب نباشد، دیگر برای تقلید از مرجعیت و اطاعت از ولایت فقیه جائی نخواهد بود و از اساس این دو رکن اساسی هدایت دینی امت در زمان غیبت واژگون خواهد شد.

۵. فرق بین پیشنهاد و انتقاد اصلاحی و انتقاد تخریبی به، ولی فقیه:

 آری، ولی فقیه و مرجع تقلید از آن جهت که معصوم نیستند و ممکن است بخاطر عدم اطلاع کامل از ابعاد یک مسأله شناخت و نظر اشتباهی داشته و اعلام کنند، بر همه صاحب نظران متخصص در هر موضوع لازم است آنچه را می‌دانند بر آن‌ها عرضه کرده و پیشنهادات علمی و حتی نقد‌های علمی را به آن‌ها تقدیم کنند تا آن بزرگواران از دانش جامعه نخبه بهره‌مند گردند، و مراجع و، ولی فقیه تاکنون اصلاً پرهیزی از شنیدن پیشنهادات و انتقادات تخصصی نداشته  بلکه از آن استقبال کرده اند، اما آنچه مهم است اینست که این

پیشنهادات و نقد‌ها باید مخلصانه و با نیت کمک علمی و تخصصی باشد، نه به قصد تخریب و ایجاد تردید در جایگاه اجتماعی و کاهش مقبولیت مردمی و احیاناً تحمیل نظر خویش بر مرجع و رهبری از راه ایجاد فشار اجتماعی و جوّ آفرینی! رعایت این اخلاص نیت اقتضاء می‌کند که صاحب نظران شرایط و گونه‌ای از بیان و انتقال نظر را برگزینند که این پیامد‌های منفی و عواقب تخریبی را نداشته باشد.

 هرانسان عاقل و حکیم فرق بین پیشنهاد و انتقاد محرمانه و خلوت و طرح پیشنهاد و انتقاد در رسانه و اجتماعات عمومی را می‌فهمد و تفاوت آثار و نیت این دورا درک می‌کند.

امام حسن عسکری عیه السلام می‌فرمایند:

مَن وَعَظَ أَخاهُ سِرّا فَقَد زانَهُ و َمَن وَعَظَهُ عَلانیَةً فَقَد شانَهُ؛

 هر کس برادر (دینى) خود را پنهانى نصیحت کند، او را آراسته و اگر آشکارا نصیحتش نماید ارزش او را کاسته است.       تحف العقول ص. ۴۸۹

شما خود پدر یک خانواده هستید و به خوبی می‌دانید که اگر همسر شما هم جلو فرزندانتان مرتب لب به انتقاد گشاید، وی را نصیحت خواهید کرد که اگر پیشنهاد و انتقادی دارد در خلوت به شما بگوید و صلابت و اقتدار شما را جلو فرزندان نقض نکند و فرزندان را علیه شما جری ننماید.

۶. مذهب شیعه مذهب انتظار و اعتراض است، اما اعتراض علیه طاغوت و امام جائر و انتظار برای حاکمیت پیشوای عادل، نه اعتراض علیه پیشوای عادل.

اگر مرحوم شریعتی سال‌ها فریاد اعتراض علیه طاغوت و پهلوی برآورد، به انتظار حاکمیت پیشوای عادلی مثل امام خمینی (ره) بود که عشق خود را به آن سلاله پاک علی (ع) ابراز می‌داشت، شاید خود جناب آقای روحانی تأیید می‌کند که مقصود وی اصلاً اعتراض شیعه علیه پیشوای عادل و ولایت سلاله علی (ع) نبوده است.

بر اساس این اصل مهم شایسته نیست کسانی که دارای سوابق انقلابی و دینی و پرچمداران شعار خدمت خالصانه به انقلاب اسلامی و اعتقاد به ولایت فقیه و وحدت ملی و انسجام و اقتدار نظام اسلامی هستند برخی مطالب تاریخی مربوط به تعامل امت باپیامبر یا امام معصوم را – چه با تصویر صحیح علمی عقیدتی یا تصویر غلط آن – به گونه‌ای در رسانه‌ها مطرح کنند که بطور ضمنی جامعه را به سوی نقادی و اعتراض به ولایت فقیه– که وجوب تبعیت مردم از آن ضامن وحدت و اقتدار کشور است – فراهم نمایند! اینگونه سخنرانی‌ها نقض آشکار وصیت بزرگ بنیانگذار جمهوری اسلامی امام خمینی رضوان الله تعالی علیه است که فرمودند:: «پشتیبان ولایت فقیه باشید تا آسیبی به مملکت نرسد.»

       قم ـ. محمد حسن زمانی

مدرس حوزه و عضو هیئت علمی دانشگاه

                        دی ماه ۱۳۹۶