کمیت و کیفیت آثار دعا و ابعاد رشد معنوی انسان در ماه مبارک رمضان

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، حضرت محمد(ص) می‌فرمایند: «مَن سَرَّهُ أن یستَجیبَ الله لَهُ عِندَ الشَّدائِدِ وَالكَربِ فَلیكثِرِ الدُّعاءَ فِى الرَّخاءِ.» هر كس دوست دارد خداوند هنگام سختى‌ها و گرفتارى‌ها دعاى او را اجابت كند، در هنگام آسایش، دعا بسیار كند.

گاهی طوری به نماز می‌ایستیم که انگار خداوند به این نشست و برخاست‌های عجله‌ای و حواس پرت ما احتیاجی دارد! از همان لحظه که نجوای اذان به گوشمان می‌رسد گاهی انگار که فقط می‌رویم تا رفع تکلیف کرده باشیم و اصلا انگار نه انگار که در حال صحبت با خالق خود هستیم. نمازهایمان را به سرعت می‌خوانیم، چرا که معتقدیم باید برویم و به کار و زندگیمان برسیم، اما کمتر حواسمان هست کلید تمام قفل‌های بی‌کلید کار و زندگیمان دست خدایی ست که گاهی برای حتی چند ثانیه صحبت با او وقت نداریم.

بر اساس یک حدیث قدسی، هنگامی که بنده نمازش را به اتمام می‌رساند؛ خداوند منتظر است تا بنده با او صحبت کند و هرآنچه می‌خواهد را از او طلب کند و در اصلاح دعا بخواند؛ اما انسان غافل به سرعت نمازش را به اتمام می‌رساند و به دویدن‌های بیهوده به دنبال دنیا باز می‌گردد تا مبادا از صف غافلان از خدا و طالبان دنیای فانی عقب بماند.

در برخی از زمان‌ها، مکان‌ها و شرایط خاص استجابت دعا بگونه‌ای متفاوت اتفاق می‌افتد. در این موقعیت‌های خاص الهی خداوند شانس را به راحتی در اختیار بندگان قرار می‌دهد، اما چه بسا برخی از ما یا بی‌اطلاع از این موقعیت‌ها هستیم و یا اعتقاد ضعیف‌تری به آن داریم و در نهایت فرصت‌ها را از دست می‌دهیم.

محمدجواد نوروزی مدرس قرآن و معارف اسلامی در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «زمان‌های خاص استجابت دعا به همان مدح و شکر برمی‌گردد یا ممکن است خدا فرصت یا بهانه به دست بندگانش می‌دهد تا از خدا بخواهند و اگر در این شرایط بنده به سمت مولا نیاید نوعی گستاخی و بی‌ادبی است، اما اگر بنده با دعوت خدا بیاید و از خدا بخواهد؛ بدون شک خدا درخواست بنده را رد نخواهد کرد.»

وی در ادامه با‌ اشاره به فرصت طلایی دعا پس از نماز می‌گوید: «گفته می‌شود که بعد از نماز خداوند منتظر است تا بنده دعایی کند، اما بنده دعایی نمی‌کند و به سراغ کار و زندگی دنیائیش می‌رود و در این حالت حدیث قدسی آمده که خداوند تعجب می‌کند و از فرشتگانش سؤال می‌کند پس چرا بنده رفت؟! مگر آنچه که او دنبالش است دست ما نیست؛ پس چرا رفت؟ به همین سبب زمان بعد از نماز استجابت دعا حتما انجام می‌شود.»

شب قدر، شب نیمه ‌شعبان و بین‌الطلوعین زمان‌هایی است که خدا نگاه ویژه‌تری برای استجابت دعا به بندگانش دارد.

ایام ماه مبارک رمضان نیز از زمان‌هایی است که جزء زمان‌های خاص برای خواست از خداوند است. درباره استجابت دعا در ماه مهمانی خدا با نوروزی گفت‌و‌گو می‌کنیم و او برایمان می‌گوید: «وقتی خداوند برای بنده کاری را واجب می‌کند و وقتی بنده آن کار واجب را انجام می‌دهد؛ در جایگاه بالاتری از بندگی قرار می‌گیرد.»

وی در ادامه می‌افزاید: «خداوند در ماه رمضان دستور اضافه‌ای به عنوان روزه واجب کرده است؛ وقتی بنده این دستور اضافه را اطاعت می‌کند خدا هم جبران می‌کند. همچنین خداوند هر که را بیشتر دوست دارد بیشتر به او امر می‌کند و دستور از الطاف الهی است.»

در ادامه نوروزی که معتقد است دستور خدا به بنده نشان دهنده نزدیکی به اوست در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «آیه شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن، درست قبل از آیه اجیب دعوهًْ‌الداع اذا دعان... بیانگر آن است که قرابتی بین ماه رمضان و اجابت دعا از سوی خدا وجود دارد و چون دستورات در این ماه بیشتر است پس استجابت از سوی خدا نیز بیشتر است.»

پای گفت‌و‌گو با محمدجواد نوروزی استاد دانشگاه و پژوهشگر قرآن و معارف اسلامی می‌نشینیم؛ نوروزی که دعا را یک قاعده برای ارتباط بنده با مولایش می‌داند درباره نفس دعا می‌گوید: «هر بنده‌ای برای اینکه خواسته‌هایش را از مولایش بخواهد یک فرصت استثنایی دارد و مولا بر خودش واجب کرده که خواسته‌های بنده را اجابت کند؛ که این در خواست از مولا را به عنوان دعا تلقی می‌کنیم.»

آداب دعا از مواردی است که در استجابت دعا تاثیرگذار است؛ هرچند که گفته می‌شود هر بنده‌ای با زبان خود باید از خدا بخواهد، اما با این وجود بهتر است برخی آداب برای دعا کردن رعایت شود. نوروزی، طلبه جوان، دراین باره در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان می‌گوید:« هر چیز آدابی دارد و به تبع دعا کردن نیز آداب خاص خود را دارد. اولین ادب دعا کردن آن است که خواست فقط از خود خدا باشد.»

وی در ادامه می‌افزاید: «گاهی ما دعا می‌کنیم و بسیار هم برآن دعا مصر هستیم، اما فقط از خدا نمی‌خواهیم. به طور مثال ممکن است ما مشکلی در زندگی داشته باشیم و از خدا بخواهیم که آن مشکل حل شود، اما در گوشه‌ای از ذهنمان این باشد که خانواده، دوست و... هم می‌توانند آن مشکل را حل کنند.»

محمدجواد نوروزی در حالی که معتقد است این مسئله که نباید از اسباب استفاده کرد، درست نیست، اما این انسان‌ها و وسائل نباید در عرض خدا قرار بگیرند؛ بیان می‌کند: «اولین آداب آن است که امید ما تنها به خدا باشد و وقتی امیدمان به غیر از خداست؛ خیلی نباید در اجابت دعا متوقع باشیم چون ما از خود خدا نخواستیم و در واقع دعای واقعی نکردیم.»

نوروزی در ادامه با‌اشاره به خیرالشرکا بودن خداوند می‌گوید: «یکی از القاب خداوند خیر الشرکا به معنای بهترین شریک است و این بدان علت است که خداوند سهم خود را به بقیه شرکا می‌بخشد؛ در واقع اگر برای خداوند شریک قائل شویم او سهمش را به آنان می‌بخشد تا بنده‌ای که از غیر خدا می‌خواهد استجابتش را از غیر خدا بگیرد.»

شاید شما هم شنیده باشید که می‌گویند بهتر است قبل از دعا و خواست از پروردگار نزد او شکر کنیم. محمدجواد نوروزی از دومین آداب دعا برایمان می‌گوید: «از دیگر آداب دعا می‌توان به شکرگزاری قبل از دعا و استغفار اشاره کرد؛ ساختار اغلب ادعیه به این صورت است که حتما پیش از دعا، حمد، شکر و ستایشی دارد و ممکن است که خود دعا همانند دعای جوشن کبیر خیلی طولانی نباشد، اما بنده هزاران بار اسامی و القاب خداوند را با مدح تکرار می‌کند تا یک خواسته خود، دوری از آتش را بیان کند.»

وی همچنین معتقد است در دعا، بنده باید صبور باشد و این طور نیست که به محض دعا کردن انتظار استجابت داشت و همچنین باید بر دعا اصرار ورزید، چرا که شدت خواستن برای خدا مهم است و جز دیگر آداب دعا محسوب می‌شود.

همه می‌دانیم که خداوند، پروردگار بخشنده و کریم است، اما دعا به راحتی مستجاب نمی‌شود و باید شرایط آن را كاملا رعایت نمود تا مثمر ثمر و تأثیرگذار بوده و اصطلاحا مستجاب گردد.

علما دین مبین اسلام بر این باورند که یكی از این شرایطی که بسیار مهم‌‌تر می‌باشد، نقش زمان در دعاست كه با رعایت آن و به كارگیری اوقات ویژه در دعا می‌توان به نتایج بهتری دست یافت.

در میان اوقات بیشترین تاكید بر روی شب و سحر و تهجد و شب ‌خیزی است كه چه در ادبیات و چه سیره اهل‌بیت (ع) و اولیاء دین بسیار سفارش شده است. لیله‌القدر نماد كامل و بهترین زمانی است كه می‌توان با درك معنوی آن به مراد و مطلوب خود رسید و از جهت ارزشمندی این زمان، می‌توان یقین كرد كه همه بركات و فیوضات رحمانی با توسل در شب قدر و مناجات و دعا با رعایت سایر شرایط آن، به انسان رسیده و دعایش را مستجاب می‌نماید.

مهدی فراستی یک کارشناس مسائل مذهبی برایمان می‌گوید: «هر چند شب قدر به لحاظ ظاهری پوشیده است، اما شب‌های ماه رمضان به ویژه شب نوزدهم و بیست‌ویكم و بیست‌وسوم كه بیشترین سفارش بر آنها رفته، روزنه‌هایی برای صعود دعا انسان‌های نیازمند و استجابت آنها و رسیدن به مراد است. از مطالعه روایات دینی و سیره اولیاء الهی و نیز آیات الهی، درمی‌یابیم كه به طور كلی زمان و وقت در نزول بركات و استجابت خواسته‌های انسان نقش به سزایی دارد.»

وی ادامه می‌دهد: «آیات، روایات و‌اشعار بسیاری از شاعران عارف همچون مولانا و حافظ و سعدی نیز بر این نكته دلالت دارد و نمی‌توان تصور كرد عارف و سالكی در سیر و سلوك خویش از ارزش وقت و زمان غافل باشد. مؤمنان با توسل به ایام و زمان‌هایی خاص كه بعضا به نحو صریح به آن‌ها ‌اشاره شده، به ارزش زمان واقفند و به خصوص شب را كه در قله این اوقات قرار دارد، غنیمت دانسته و با شب زنده‌داری و تهجد و سحرخیزی دست نیاز به درگاه ایزد یكتا برمی‌دارند و حاجت خود را طلب نموده و از بركات معنوی و مادی و فیوضات رحمانی و قدسی برخوردار می‌گردند. بدین لحاظ ارتباطی محکم میان زمان و شب به طور عام و شب‌قدر به نحو خاص برقرار می‌باشد و از آنجا كه كلمه قدر نیز توسط اكثر مفسرین به ارزش تفسیر شده، می‌توان ارتباط میان شب و ارزش را به طور كلی از اصطلاح «شب قدر» برداشت نمود، اما به صورت خاص شب قدر‌اشاره به زمان بسیار مقدس و ویژه‌ای است كه بركات و نزولات آسمانی شامل فیوضات معنوی و رحمانی، شفا و استجابت دعا در آن وقت مبارك شامل حال انسان داعی و نیازمند می‌گردد. چنین زمانی طبق آیات قرآنی و روایات اسلامی در ماه مبارك رمضان و یكی از شب‌های نوزدهم، بیست‌ویكم و بیست‌وسوم دانسته شده كه توسل و تمسك به پروردگار می‌تواند نتیجه مطلوب را كه همان استجابت دعاست، برای انسان به ارمغان آورد.»

دعا همان عبادتی است که خداوند عزوجل دربارۀ آن فرموده است: «کسانی که از عبادت من کبر می‌ورزند به زودی در دوزخ سرنگون گردند، خدای عزوجل را در همه حال بخوان و مگو که کار تمام شده است.»

ممکن است به نظر بعضی چنین رسد که اگر قضائی از جانب خداوند مبرم شده است دعای بنده و یا صدقه او چگونه می‌تواند آن را برگرداند؟ پاسخ اجمالی این است که خداوند دعای بنده را اگر به صلاح او باشد موجب ردّ قضا قرار داده است، بنابراین ابرام قضاء و یا ردّ آن به وسیله دعا در لوح محو و اثبات است نه در لوح محفوظ و در لوح محفوظ از نظر علم خدا معلوم و روشن است که آیا بنده دعاء خواهد نمود یا نه؟ و این علم تابع معلوم یعنی عمل بنده است، نه علت ایجاد آن، چنانکه در حدیث حضرت صادق(ع) می‌فرماید: «دعا کن و مگو که کار خاتمه یافته است.» یعنی اگر کار تمام شده باشد در لوح محو و اثبات تمام شده که خداوند آن را در اثر دعای بنده تغییر می‌دهد، نه در لوح محفوظ که در آنجا علم خدا بستگی به رفتار و عمل بنده دارد، البته برای آگاهی بیشتر باید به کتب فلسفی مراجعه کرد.

 

منبع: کیهان