عرضه نفت در بورس، صدای بی‌بی‌سی را درآورد

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری دانشجو، با فروش نفت در بورس، جمهوری اسلامی نخستین گام برای مقابله با تحریم‌های نفتی را با موفقیت برداشت. این اقدام ضدتحریمی موجب هراس رسانه‌های ضد انقلاب شد و رسانه‌هایی مانند بی‌بی‌سی فارسی و شبکه ماهواره‌ای من‌وتو هجمه‌ی رسانه‌ای سنگینی برای تخریب این راهکار کارامد ایجاد کردند.

***

با نزدیک شدن به موعد اعمال مجدد تحریم‌های نفتی از 13 آبان‌ماه شواهد نشان می‌دهد که صادرات نفت کشور روز به روز در حال کاهش است. در این راستا موسسه اینترنشنال در گزارشی اعلام کرد که صادرات نفت و میعانات گازی ایران از آوریل تا سپتامبر امسال، ۰.۸ میلیون بشکه در روز کاهش یافته است. همچنین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی نیز بر کاهش 800 هزار بشکه‌ای میزان صادرات نفت کشور صحه گذاشت. طبق این گزارش عرضه نفت ایران در ماه سپتامبر به کمترین میزان در ۲ سال و نیم اخیر رسیده است زیرا مشتریان این کشور به علت تحریم‌ها، خریدهای خود را کاهش داده‌اند. به نوشته این گزارش، میزان صادرات نفت ایران به ۱.۶۳ میلیون بشکه در روز رسیده است که ۸۰۰ هزار بشکه در روز از بالاترین میزان در سه ماهه دوم ۲۰۱۸ کمتر است که این میزان کاهش در روزهای آینده شیب بیشتری هم خواهد گرفت.

در این بین یکی از گزینه‌های جدی برای خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی و جلوگیری از میزان صادرات نفت کشور، عرضه نفت در بورس  و استفاده از توانمندی بخش خصوصی در صادرات نفت است. در این راستا ساعت 14 روز یکشنبه 6 آبان‌ماه نخستین عرضه نفت در بورس انجام شد تا اولین گام وزارت نفت برای مقابله با تحریم‌های نفتی برداشته شود و طی این فرآیند سرانجام پس از گذشت ۷ سال از اولین عرضه نفت در بورس، بالاخره در بورس انرژی معامله صورت پذیرفت و با همکاری شرکت ملی نفت ایران، مجموعا ۸ محموله ۳۵ هزار بشکه ای نفت خام (280 هزار بشکه) با قیمت ۷۴.۸۵ دلار به ازای هر بشکه به بخش خصوصی داخلی فروخته شد و جمهوری اسلامی نخستین گام برای مقابله با تحریم‌های نفتی را با موفقیت برداشت.

در این بین اما واکنش رسانه‌های بیگانه درباره عرضه نفت در بورس جالب توجه بود. ایجاد جو رسانه‌ای سنگین علیه این راهکار ضدتحریمی توسط رسانه‌هایی مانند بی‌بی‌سی فارسی و شبکه ماهواره‌ای من‌وتو و کانال تلگرامی آمدنیوز و قلم‌به‌مزدهای وابسته به آنها ابعاد تازه‌ای از ناراحتی دشمن از موفقیت این راهکار برای بی‌اثرکردن تحریم‌های نفتی آمریکا را نشان می‌دهد. تلاش این رسانه‌ها در ایجاد شائبه در اذهان عمومی درباره‌ی ارزان فروشی نفت کشور و عدم کارآمدی این راهکار برای خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی و همچنین مهمتر از همه بروز فساد و ظهور مجدد بابک زنجانی‌ها در این سازوکار در حالی انجام شد که همه‌ی ابهامات مطرح شده مکررا توسط مسئولین کشور و کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه‌ی انرژی به طور شفاف پاسخ داده شده است که در ادامه با اشاره به مزایای پیاده‌سازی این راهکار مجددا به آنها پرداخته می‌شود.

سازوکار شفاف بورس مانع بروز بابک زنجانی‌ها

در دوره قبلی تحریم‌ها وزارت نفت در کنار مدل سنتی فروش نفت تصمیم گرفت که با ایجاد کارگروهی (اتاق تاریک) اقدام به جذب مشتری و فروش نفت کشور کند. در این مدل، روش فروش و قیمت‌گذاری نفت ایران روشی غیرشفاف و مبتنی بر تجربه و شناخت مدیران و کارشناسان وزارت نفت است و در نهایت قیمت نفت با توجه به مذاکره مستقیم و چانه‌زنی‌های مدیران وزارت نفت با مشتریان نفت کشور تعیین می‌شود. همین موضوع موجب ایجاد رانت و فساد و ظهور پدیده‌هایی مانند بابک زنجانی در سازوکار فروش نفت به بخش خصوصی شد. در حالی رسانه‌های بیگانه ادعا می‌کنند که فروش نفت به بخش خصوصی باعث بازتولید بابک زنجانی‌ها میشود که به سازوکار مشارکت بخش خصوصی برای خرید نفت توجهی ندارند.

در دوره قبلی تحریم‌ها، نفت کشور در سازوکار غیرشفاف و براساس لابی‌گری به افرادی به نام بخش خصوصی داده میشد که ایجاد رانت و بروز فساد در این سازوکار امری طبیعی است اما باید توجه داشت کارکرد اصلی بورس ایجاد شفافیت در شکل‌گیری قیمت است و متقاضیان خرید نفت از سازوکار بورس ابتدا توسط سازمان بورس تایید صلاحیت شده و اعتبارسنجی‌های لازم صورت می‌گیرد. در واقع سازمان بورس موظف است که با گرفتن وثیقه از خریدار، بازگشت بهای نفت فروخته شده توسط شرکت ملی نفت را تضمین کند فلذا با توجه به سازوکار شفاف بورس عملا امکان بروز پدیده‌هایی مانند بابک زنجانی وجود ندارد.

تداوم صادرات نفت کشور و مقابله با تحریم‌های نفتی

دلیل اثرگذاری تحریم‌های نفتی به مدل سنتی فروش نفت کشور بازمی‌گردد بدین صورت که نفت کشور توسط مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت، در قالب محموله‌های بزرگ به مشتریان مشخص و شناخته شده (پالایشگاه‌ها و شرکت‌های بزرگ و ...) به فروش می‌رسید. این امر سبب میشد که رهگیری نفت کشور و خریداران و فروشنده آن به راحتی برای آمریکا قابل راهگیری باشد. عرضه نفت در بورس و فروش آن در قالب محموله‌های کوچک به بخش خصوصی که هویت آن برای آمریکا نامشخص است باعث میشود امکان رهگیری و شناسایی محموله‌های نفتی برای آمریکا عملا غیرممکن شود فلذا پیاده‌سازی این روش میتواند مانع افت میزان صادرات نفت در زمان تحریم‌ها شود. باید توجه داشت که بخش خصوصی توانایی و انعطاف‌پذیری بیشتری برای دور زدن تحریم‌های نفتی داشته و به دلیل ایجاد شبکه‌های مویرگی در بازارهای گوناگون امکان تحریم‌پذیری آن نسبت به شرکت ملی نفت به مراتب کمتر است.

 همچنین بخش خصوصی داخلی در دوره‌ی قبلی تحریم‌ها نشان داده است که توانمندی لازم برای کمک به وزارت نفت و دور زدن تحریم‌های نفتی را دارد. در این راستا محمدعلی خطیبی، مسئول اسبق فروش نفت ایران در دوره قبلی تحریم‌ها با اشاره به اینکه بخش خصوصی مدت‌ها است در خرید و فروش فرآورده فعالیت می‌کند و من به خاطر دارم در تحریم‌های قبلی چقدر بخش خصوصی به ما کمک کرد، بارها به این نکته اذعان کرده است: در تحریم‌ قبلی ما وارد کننده بنزین بودیم و تنها بخش خصوصی می‌توانست بنزین را به کشور وارد کند و بار عمده واردات بر عهده بخش خصوصی بود که البته در قبال بنزینی که آنها وارد می‌کردند نفت کوره می‌دادیم و توانستیم از این ظرفیت بخش خصوصی استفاده کنیم. در نتیجه در شرایط فعلی که لازم است از همه‌ی ظرفیت‌های موجود برای مقابله با تحریم‌های نفتی استفاده کنیم مسلما بهترین گزینه بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های خصوصی داخلی برای صادرات نفت است.

فضای رقابتی بورس مانع ارزان فروشی نفت

در زمان اعمال تحریم‌ها قیمتی که نفت ایران به فروش می‌رسد به دلیل هزینه‌های تحریم‌ها عملا کمتر از قیمت نفت در شرایط عادی می‌شود زیرا پوشش‌های بیمه‌ای و ریسک شناسایی و رهگیری محموله‌ها و همچنین بلوکه شدن پول در بانک‌های خارجی به هزینه‌های فروش نفت خریداری شده از شرکت ملی نفت اضافه می‌شود. فلذا باید سازوکاری تعبیه شود که میزان هزینه‌های ناشی از تحریم‌ها به صورت واقعی در نظر گرفته شده تا قیمت نفت کشور بیش از هزینه‌های واقعی تحریم‌ها کاهش نیابد؛ زیرا در شرایط تحریم‌ها این امکان وجود دارد که خریداران نفت کشور هزینه‌های ناشی از تحریم‌ها را بیشتر نمایش دهند. سازوکار بورس باعث می‌شود که قیمت نفت در فضایی رقابتی شکل گیرد بدین صورت که هرکس توانایی خرید و فروش نفت کشور را دارد وارد سازوکار بورس شده و در رقابت با سایر مشتریان، تا جایی که مطمئن شود صادرات نفت برایش سودآور است و ریسک ناشی از تحریم‌ها پوشش داده می‌شود قیمت نفت را بالاتر پیشنهاد می‌دهد بدین صورت قیمت نفت ایران به قیمت واقعی خود نزدیک می‌شود.

گفتنی است کارشناسان اعتقاد دارند در معامله نفت در بورس انرژی در روز 6 آبان، قیمت نفت معامله شده تنها حدود 1.7 دلار با قیمت واقعی آن فاصله داشت که با توجه به فضای اقتصادی و سیاسی پیش روی کشور، رقم ناچیزی محسوب می‎شود. البته منابع غیررسمی از تخفیف‎هایی بیش تر از این رقم، صحبت کرده‎اند که در فضای غیرشفاف و اتاق تاریک فروش نفت ایران، مورد مذاکره قرار می‌گیرد.

در مجموع به نظر می‌رسد عرضه نفت در بورس و مشارکت بخش خصوصی در صادرات نفت مزیت‌های قابل ملاحظه‌ای نسبت به روش‌های قدیمی و شکست‌خورده‌ی قبلی دارد و لازم است با تسهیل شرایط و بسترسازی مناسب برای مشارکت بخش خصوصی، روند پیاده‌سازی این راهکار برای مقابله با تحریم‌های نفتی به صورت جدی توسط مسئولین مربوطه پیگیری شود.