سونامی تولید علم در ایران پس از پیروزی انقلاب/ جایگاه‌هایی که از عرش تا فرش جابجا شدند

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، محیا معصومی- مردم ایران دوران پرفراز و نشیب بسیاری را تجربه کردند، از دوران تاریک و استکباری پهلوی گرفته تا دوران سخت جنگ و دفاع‌های مقدسانه که البته خوشبختانه از پس تمام آن‌ها برآمدند و به موفقیت رسیدند.

ایرانیان سال‌ها است که با اراده و خودباوری خود توانسته اند قله‌های افتخار را یکی پس از دیگری فتح کنند و پرچم ایران را بالا نگه دارند که البته این پیشرفت و دستاورد‌ها تنها مختص به یک حوزه خاص نیست، از این رو با توجه به آغاز دهه مبارک فجر و چهل سالگی انقلاب اسلامی ایران سعی داریم یکی از شاخه‌هایی که ایرانیان در آن خوش درخشیدند را به بحث و بررسی گذاریم.

تولید علم و انتشار مقالات علمی یکی از همان قله‌هایی است که به لطف گسترش دانشگاه‌ها پس از انقلاب اسلامی به دست جوانان و پژوهشگران ایرانی فتح شد و هم اکنون در رتبه بندی‌های گزارش شده از سوی ایرانیان و حتی مراجع خارجی وضعیت خوبی داریم و طبق آمار‌های اخیر، ایران در جمع ۲۰ کشور برتر جهان بر اساس تعداد انتشارات علمی است.

این در حالی است که در دوران پهلوی ایرانیان همواره به غرب متکی و وابسته بودند و معمولا مقالات و پژوهش‌های خاص و منحصربه فردی را ارائه نمی‌کردند. در دوران پیش از انقلاب اسلامی، انتشار مقالات علمی اندک آن هم عمدتا به زبان انگلیسی در دانشگاه‌های بزرگ کشور معمول بود و طبق آمار‌های ارائه شده از سوی پایگاه تامسون رویترز (ISI)، میزان تولیدات علمی ایران در این دوره بسیار ناچیز است، به عنوان مثال از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ شمسی به ترتیب ۴۵۵، ۵۷۱ و ۶۵۶ مقاله از ایران در این نظام بین المللی استنادی به ثبت رسیده است.

 

در همین راستا، آمار‌های تولیدات علمی ایران در پایگاه استنادی اسکوپوس از سال ۱۹۲۸ تا سال ۱۹۷۸ برابر با ۲۱۲۳ مدرک و در این پایگاه نیز بالاترین میزان تولید مدرک مربوط به سال ۱۳۵۷ و معادل با ۴۰۴ مقاله است. در سه سال آخر پیش از انقلاب اسلامی آمار تولیدات علمی بسیار اندک و به ترتیب برابر با ۳۱۵، ۳۵۳ و ۴۰۴ مقاله است.

درست از سال‌های ۱۳۵۷ به بعد یعنی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ماجرا به گونه‌ای دیگر رقم خورد و با تغییرات فضای آموزشی و دانشگاهی کشور میزان تولید و انتشارات مقالات علمی روند صعودی به خود گرفت، هرچند در سال‌های ابتدایی انقلاب به دلیل جنگ‌های تحمیلی و شرایط سخت حاکم بر کشور این روند صعودی قدری کند پیش رفت، اما دیری نگذشت که ایرانیان جایگاه خود را به سرعت ارتقا دادند، به گونه‌ای که هم اکنون در این حوزه ایرانیان حرف‌های بسیاری را برای گفتن دارند.

گواه این موضوع صحبت‌های چند روز گذشته محمدجواد دهقانی سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) است که مطابق آخرین آمار استخراج شده از پایگاه اطلاعاتی شاخص‌های اساسی علم (Essential Science Indicators) یکی از زیر مجموعه‌های مؤسسه کلاریویتس آنالیتیکس Clarivate Analytics که اطلاعات بسیار مهم، معتبر و مفصلی در خصوص برترین کشورها، قلمرو‌های موضوعی، دانشمندان، مجلات و سازمان‏ ها بر اساس تعداد مقالات و استناد‌ها را ارایه می‌دهد، بیان کرد: آخرین اطلاعات مستخرج از این پایگاه نشان می‌دهد که پژوهشگران ایران اسلامی در سال ۲۰۱۸ برای نخستین بار رتبه نخست را در میان ۵۷ کشور اسلامی و نیز رتبه ۱۸ جهان را در انتشار مقالات برتر از آن خود کرده اند.

 

البته داستان به همین جا خلاصه نمی‌شود و بهتر است بدانید که در همین چهل سالگی انقلاب، آخرین داده‏‌های مستخرج از WoS نشان می‌دهد که پژوهشگران جمهوری اسلامی ایران تا پایان سال ۲۰۱۸ میلادی کماکان با بیش از ۵۱ هزار مدرک علمی و مشارکت حدوداً ۲ درصدی از کل انتشارات علمی دنیا جایگاه شانزدهم جهان را کسب کرده اند.

در حقیقت از برکات انقلاب و تلاش جوانان کشور است که پژوهشگران ایرانی همچنین در انتشار بیش از ۲۰ درصد مدارک علمی، بیشترین مشارکت را در میان کشور‌های اسلامی داشته و توانسته اند همانند سال گذشته بار دیگر رتبه نخست تولید علم کشور‌های اسلامی را کسب کنند و بار دیگر قدرت علمی خود را به رخ تمامی کشور‌های اسلامی و منطقه بکشانند.

 

آخرین اطلاعات مستخرج از پایگاه WoS جایگاه ۲۰ کشور برتر جهان براساس تعداد انتشارات را نشان می‌دهد که رتبه و جایگاه جمهوری اسلامی ایران مشابه سال قبل در جایگاه ۱۶ دنیا قرار داشته و کشور‌های سویس، ترکیه، لهستان و سوئد پس از جمهوری اسلامی ایران، جایگاه ‏های هفدهم تا بیستم جهان را به خود اختصاص داده ‏اند.

همچنین طی آخرین گزارش‌ها جمهوری اسلامی ایران با ۳۷۱ مقاله برتر تنها کشور اسلامی است که در بین ۲۰ کشور نخست جهان دیده می‌شود. پیش از ایران، دانمارک با تفاوت اندکی رتبه هفدهم و کشور‌های اسکاتلند و برزیل جایگاه‌های نوزدهم و بیستم را به خود اختصاص داده اند.

از میان ۵۷ کشور اسلامی در سال ۲۰۱۸، جمهوری اسلامی ایران با انتشار ۳۷۱ مقاله برتر جایگاه نخست و سایر کشور‌ها در رتبه‌های دیگر قرار دارند. پس از ایران عربستان با ۳۰۲، ترکیه با ۱۹۲ و پاکستان با ۱۵۱ مقاله برتر رتبه‏‌های دوم تا چهارم را کسب کرده اند.