عقبه علمی هر کشور باید به نسل بعد منتقل شود/ تجربه‌ای ساده از علوم جدید در فضای حقیقی موزه علم و فناوری

به گزارش خبرنگار فناوری خبرگزاری دانشجو؛ موزه‌های علم و فناوری به عنوان یکی از مهمترین مراکز توسعه علوم نوین در کشور‌های پیشرفته محسوب می‌شوند از همین رو لازم است تا دولت‌ها به این مسئله اهتمام ویژه‌ای داشته باشند و شرایط و بستر‌های مناسب برای توسعه موزه‌های علوم و فناوری را فراهم سازند.

ایران نیز از سال ۱۳۸۹ اولین موزه علوم و فناوری کشور را تاسیس کرد. برای آشنایی بیشتر با ساز و کار‌های این موزه به سراغ سیف الله جلیلی رئیس موزه علم و فناوری ایران رفته و گفتگوی تفصیلی داشته‌ایم که بخش اول آن را در ادامه خواهید خواند.

خودتان را معرفی کرده و تاریخچه‌ای از روند تاسیس موزه علم و فناوری در ایران بفرمایید؟
سیف الله جلیلی رئیس موزه ملی علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران و هم چنین عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی هستم.

موزه‌های علوم و فناوری تاریخ بسیار طولانی دارند؛ این مراکز در دنیا شاید به حدود قرن ۱۸ نیز برسد، اما در کشور ما تاریخش کوتاه است اگر چه تلاش‌های خیلی زیادی شد تا موزه علوم و فناوری به معنای واقعی در کشور تاسیس شود، ولی متاسفانه روند ساخت آن بسیار طولانی شد.

 

 

در واقع اولین موزه علوم و فناوری ایران در سال ۱۳۸۹ رسما افتتاح شد البته برنامه‌هایی در مورد تشکیل این موزه و اساسنامه‌اش از چند سال قبل شروع شده بود منتهی رسما از سال ۱۳۸۹ شروع به کار کرد.

از سال ۱۳۸۹ اولین گالری‌هایی که برای موزه علوم فناوری در نظر گرفته شده بود در محل کتابخانه ملی سابق در خیابان سی تیر  با یک گالری تحت عنوان گالری فناوری‌های بومی افتتاح شد؛ در این گالری فناوری‌هایی که در قدیم در ایران استفاده می‌شد، به صورت تعاملی به نمایش درآمد؛ در واقع منظور از فناوری‌های بومی نمونه‌هایی مثل آسیاب بادی، آسیاب آبی، یخچال و کشتی سازی بود.

بخشی از این فناوری‌ها بازسازی شد و شیوه استفاده از آن‌ها در این گالری به نمایش درآمد، البته همزمان کار‌های دیگری هم شروع شد و گالری‌هایی از قبیل: مورس تا موبایل دو سال بعد طراحی و افتتاح شد و هدف از راه اندازی این گالری آموزش ارتباطات بود که  از کی شروع شد و به کجا رسیده است.

 

 

 

تفاوت‌های بنیادی موزه‌های سنتی و علمی
موزه‌های علوم فناوری در دنیا با موزه‌های سنتی تفاوت‌های بنیادی دارند، تفاوتشان در این است که موزه‌های علوم فناوری موزه‌های تعاملی هستند، در واقع وسایل و امکاناتی که در این موزه‌ها به نمایش در می‌آید صرفا برای دیدن نیست برای کار کردن هم هست یعنی شخص بازدید کننده با آن دستگاه و وسایل کار می‌کند و تعامل دارد و به همین دلیل جذاب‌تر است برعکس موزه‌های سنتی که اشیا گران قیمت در آن وجود دارد و امکان دست زدن و تعامل با آن‌ها نیست، به این دلیل احتمالا از آن شی فقط یک نمونه وجود دارد در صورتی که در حوزه‌های علوم فناوری ما بیشتر وسایل را خودمان می‌سازیم یعنی وسایل و ابزاری که به نمایش در می‌آوریم را خودمان ساخته‌ایم به همین دلیل اگر به هر دلیلی خراب شود هم خیلی مشکلی برایمان ایجاد نمی‌کند.

موزه‌های علمی بیشتر تجربی است 
موزه علوم و فناوری یک جور موزه تجربی است، برای موزه علوم و فناوری تعریف‌های مختلفی وجود دارد، در واقع این موزه مرکزی برای آموزش‌های غیررسمی به همه مردم است. منظور از آموزش غیررسمی این است که در مدارس یک سری آموزش رسمی داریم مثل شیمی فیزیک ریاضی که قاعدتا این آموزش‌ها، آموزش‌هایی هستند که جنبه رسمی دارد و شخص گیرنده مجبور است منظم خاص را رعایت کند؛ در صورتی که در موزه علوم و فناوری همان قاعده‌های تئوری که در دبیرستان و دانشگاه تدریس می‌شود با زبان ساده و به صورت تعاملی آموزش داده می‌شود.

نه تنها برای دانش آموز و دانشجو بلکه برای همه مردم اساسا هدف موزه‌های علوم و فناوری ساده سازی مفاهیم علمی است؛ در واقع هدف این است که مفاهیم علمی را به زبان ساده برای همه مردم در بیاوریم؛ به همین خاطر است که موزه‌های علوم و فناوری به عنوان یک مرکز فرهنگ سازی محسوب می‌شوند و در واقع گامی برای توسعه فرهنگی یک کشور هستند و جالب است بدانید امروزه یکی از معیار‌های توسعه یافتگی و مخصوصا توسعه یافتگی فرهنگی کشور را تعداد موزه‌های علوم دارند.

وجود موزه‌ها نشان دهنده این است که تا چه میزان در دنیا اهمیت دارند، در کشور‌های پیشرو، ما کمتر شهر یا روستایی را پیدا می‌کنیم که چیزی تحت عنوان مرکز علم یا موزه علوم و فناوری نداشته باشند؛ اما باید به این نکته توجه کنیم که اصطلاح موزه در ایران این ذهنیت را ایجاد می‌کند که در یک مکانی چهار تا شی گذاشته‌اند و مردم می‌روند سرک می‌کشند؛ اما باید بگویم نه این طور نیست باید این را دقت کنیم وقتی می‌گوییم موزه علوم و فناوری در واقع باید دیدمان نسبت به موزه عوض شود. موزه علوم و فناوری؛ موزه‌ای که یک سری وسایل می‌گذاریم مردم ببینند نیست اینجا یک مرکز تحقیقاتی است که فرایند‌های علمی به زبان ساده مطرح می‌شود البته یک بخش اساسی دیگر کارمان این است که تاریخ علم کشور را حفظ کنیم.

عقبه علمی هر کشور باید به نسل بعد منتقل شود
تاریخ علم کشور را باید در محیط علمی به نسل جوان منتقل کنیم؛ به هر حال یکی از مسائلی که همیشه در دنیا مطرح می‌شود این است که یک ملت و کشور باید همیشه عقبه علمی تاریخ خود را به نسل فعلی و نسل‌های آینده منتقل کند، نسل‌های آینده باید بدانند که گذشتگان ما چه نقشی در فرایند‌های علمی داشته‌اند.

 

 

متاسفانه امروزه در کشورمان اگر نگاه کنیم اکثر چیز‌هایی که در دانشگاه‌ها و مدارس تدریس می‌شوند ریشه غربی دارند و تمام دانش آموزان و دانشجویان ما فکر می‌کنند ما هیچ چیزی نداشتیم، هر چه بوده غربی‌ها درست کرده‌اند و یک سری اسم‌های غربی نیز دارند در صورتی که اساسا از اصل این طور نیست وبه جرات می‌شود گفت: ۹۰ درصد فرایند‌های علمی و حتی صنعتی در دنیا منشا شرقی دارند؛ جالب است بدانید بسیاری از فرایند‌ها مثل کشف الکتریسته منشا شرقی داشته و بعد در اروپا متبلور شده است.  
 
چند موزه علم و فناوری در ایران داریم؟
اگر از نظر قانونی بخواهیم بگوییم یک وجود دارد، آن هم موزه ملی علم و فناوری است که رسما به همین عنوان فعالیت می‌کند، خوشبختانه ما در کشورمان موزه‌های تاریخ طبیعی خیلی خوبی داریم، این موزه‌ها برخی در دانشگاه‌های مختلف واقع شده‌اند مثل دانشگاه‌های شیراز، تهران، مشهد و دانشگاه‌های مختلف که هر کدام یک موزه علم و فناوری است، ولی متاسفانه اساسی‌ترین مشکل ما این است که هیچ گدام از این موزه‌های تاریخ طبیعی به عنوان یک مرکز تعاملی نیستند.

 

 

 

جالب است بدانید در همه‌ی دانشگاه‌های ایران ابزار و وسایل قدیمی و جدید بسیار عالی داریم، ولی متاسفانه استفاده درستی از آن نمی‌شوند؛ یک مشکل دیگر ما این است که اکثر موزه‌های دانشگاهی با علاقه شخصی یک استاد طراحی شده‌اند یعنی استاد خودش علاقه داشته چیزی را جمع کرده و ممکن است افراد هم از وجود آن اطلاع نداشته باشند و این خیلی بد است.

از طرف دیگر خوشبختانه موزه‌های تاریخ طبیعی خیلی عالی در کشور داریم و امیدواریم روزی برسد که این‌ها به سمت یک موزه علم و فناوری واقعی پیش بروند، زیرا این توان در کشور وجود دارد و با تلاش‌های دوساله تلاش کرده‌ایم شورای موزه‌های دانشگاهی را تشکیل دهیم و از بخش‌های مختلف کشور که امکانات یا موزه دارند دعوت کرده‌ایم که به این سمت حرکت کنند.