شاخص محیط زیست ایران از عربستان هم عقب‌تر رفت / حذف یارانه انرژی منجی طبیعت ایران

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو - سید مهدی حاجی‌آبادی؛ یکی از شاخص‌های مهم توسعه کشور‌ها در قرن ۲۱، عملکرد زیست‌محیطی یا توسعه زیست‌محیطی آن‌ها است. این شاخص در حال حاضر ملاک مقایسه توسعه کشور‌ها در زمینه محیط زیست است و هر دو سال یکبار در اجلاس جهانی اقتصاد در داووس با همکاری دانشگاه ییل و کلمبیا منتشر می‌شود. براساس گزارش‌های منتشر شده، ایران در سال ۲۰۰۶، رتبه ۵۳ شاخص عملکرد زیست‌محیطی را در جهان داشته، در سال ۲۰۰۸ رتبه ۶۷، در سال ۲۰۱۰ رتبه ۶۰ و در سال ۲۰۱۲ به رتبه ۱۱۴ سقوط کرده است. پس از آن در سال ۲۰۱۴ موفق به کسب رتبه ۸۳ در بین ۱۷۸ کشور شده بود، اما در گزارش سال ۲۰۱۶ از لحاظ عملکرد زیست‌محیطی به رتبه ۱۰۵ از مجموع ۱۸۰ کشور نزول کرده است و در رده کشور‌هایی با عملکرد ضعیف در محیطزیست قرار دارد. بررسی شاخص عملکرد محیط زیست بیانگر نوسانات متعدد ایران در این زمینه است؛ لذا در این مطالعه به بررسی علل و عوامل عدم ثبات و نزول رتبه زیست محیطی ایران پرداخته می‌شود و برای بهبود این شاخص در سال‌های آتی، از تجربیات کشور‌های دارای رتبه‌های برتر جهانی ازجمله فنلاند، ایسلند و سوئد که به ترتیب دارای رتبه اول تا سوم در سال ۲۰۱۶ هستند، استفاده می‌شود.
در شاخص عملکردی زیست محیطی ایران با برخی کشور‌های خاورمیانه ازجمله عربستان سعودی و ترکیه که از این لحاظ دارای جایگاه بالاتری نسبت به ایران هستند. طبق گزارش‌های سالانه EPI نشان میدهد که در بین کشور‌های مورد بررسی در خاورمیانه، کشور عربستان سعودی و ترکیه عملکرد زیست محیطی بهتری نسبت به ایران دارند.
ازجمله دلایل پایین بودن شاخص عملکرد زیست محیطی ایران، عدم اولویت مسائل زیست محیطی در کشور است. در برنامه ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران، محیط زیست جایگاه کاملاً حاشیه‌ای داشت و نسبت به مسائل اقتصادی، فرهنگی و امنیتی جایگاه بسیار مختصری را به خود اختصاص داده است.
اما این امر در مورد عربستان سعودی چندان صدق نمیکند و این کشور با اختصاص یک فصل مجزا و مفصل در برنامه نهم توسعه خویش نشان داده است که نسبت به گذشته اولویت بیشتری برای مسائل زیست محیطی قائل است.
همچنین مقایسه عملکرد زیست محیطی ایران با کشور‌های فنلاند، ایسلند و سوئد، نشان داد که کشور‌های توسعه‌یافته مورد مطالعه، برای رسیدن به جامعه‌ای بدون کربن تا سال ۲۰۵۰ تعهد اجتماعی بالایی دارند و برای رسیدن به توسعه پایدار دارای چشم‌اندازی با قدرت اجرایی هستند.

 

هدف فنلاند تأمین ۳۸ درصد انرژی مورد نیاز کشور از طریق منابع تجدیدپذیر تا سال ۲۰۲۰ است که این مسئله به صورت قانونی الزام‌آور است و در حال حاضر، دوسوم برق از منابع انرژی تجدیدپذیر و یا انرژی هسته‌ای تأمین میشود. پس از فنلاند، ایسلند و سوئد نیز که به ترتیب رتبه‌های دوم و سوم را در اختیار دارند با گامی بلند به سوی انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک قدم برداشته‌اند و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰ به اقتصاد بدون کربن دست یابند. این در حالی است که ایران معضل‌های عمده‌ای را در حوزه محیط زیست تجربه می‌کند.

حذف یارانه غیرلازم انرژی و نجات محیط زیست
چند صد میلیارد دلار به طور سالیانه در سطح دنیا یارانه به انرژی‌های گوناگون تعلق می‌گیرد. کارشناسان بسیاری حذف این یارانه‌ها را کلید کاهش آلودگی هوا و توقف انتشار گاز‌های گلخانه‌ای می‌دانند.
اخیرا محققان مرکز بین المللی و تحقیقاتی IIASA در پژوهشی که در مجله معتبر «Nature» به چاپ رسیده است نشان می‌دهند که حذف یارانه انرژی تاثیر کمی روی کاهش آلودگی ناشی از انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در سطح دنیا تا سال ۲۰۳۰ خواهد داشت. تحقیقات نشان می‌دهد که حذف یارانه تا سال ۲۰۳۰ تنها ۱ تا ۵ درصد از آلودگی هوا (۰.۵ تا ۲ گیگاتن آلاینده به ازای هر سال) خواهد کاست. این درحالیست که تلاش‌های داوطلبانه کشور‌های دنیا برای متعهد شدن به تفاهم نامه پاریس، ۴ تا ۸ گیگاتن به ازای هر سال از آلودگی هوا کم می‌کند.
محققان معتقدند که علت اصلی ضعف حذف یارانه در کاهش آلودگی، سهم بالای یارانه تعلق گرفته به نفت و گاز الکتریسیته است که می‌تواند منجبر به استفاده بیشتر از سوخت‌های ارزان زغال سنگی شود که به نوبه خود آلایندگی به مراتب بیشتری از منابع ذکر شده دارند. دلیل دیگر محققان برای این نتیجه گیری، نرخ پایین یارانه به ازای هر واحد انرژی است. طبق نتایج بدست آمده از این پژوهش به دلیل قیمت بالای انرژی‌های تجدیدپذیر، حذف یارانه باعث جایگزینی این انرژی‌ها نخواهد شد.

تاثیر مثبت حذف یارانه در کشور‌های صادرکننده نفت و گاز
در ادامه این تحقیق تاثیر ناحیه جغرافیایی و منابع طبیعی کشور‌ها به حذف یارانه مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که حذف یارانه در کشور‌های صادرکننده نفت و گاز مثل روسیه، آمریکای لاتین و کشور‌های خاورمیانه مثل ایران برخلاف اکثریت دنیا، تاثیر مثبت بسزایی خواهد گذاشت و به این کشور‌ها کمک خواهد کرد تا بیش از پیش به برنامه‌های محیط زیستی خود نزدیک شوند.
به دلیل هزینه‌های کم تولید منابع انرژی در کشور‌های غنی مثل ایران، قیمت بدون یارانه انرژی فشار کمتری روی مردم فقیر می‌گذارد. این در حالیست که این فشار در کشور‌های غیر غنی نظیر هند هم از لحاظ تعداد مردم فقیر و هم از لحاظ قیمت تمام شده انرژی، به مراتب بیشتر خواهد بود. در کشور‌های غیرغنی، مردم فقیر پس از حذف یارانه به ناچار رو به سوخت‌های زغالی خواهند آورد که خود باعث انتشار بیشتر گاز‌های گلخانه‌ای و آلایندگی به سطح اتمسفر خواهند شد.