حسینی: ادامه روند کاهش نرخ باروری جمعیت ایران را پیر خواهد کرد /سلحشوری: هدف طرح تعالی جمعیت در هاله‌ای از ابهام حذف شد!

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، سال۹۲ طرحی به نام طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده در مجلس شورای اسلامی مطرح شد که امروز این طرح در مجلس با نام طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده توسط نمایندگان پیگیری می‌شود، به منظور روشن سازی ابعاد این طرح، آسیب‌ها و مزایای آن میزگردی با دانشجویان تشکلی فعال در زمینه خانواده برگزار کردیم.

زهره حسنی سعدی، نسترن محمدی و امیررضا سلحشور از اعضای انجمن اسلامی مستقل دانشگاه تهران و علامه، فعال در حوزه زنان و خانواده در این میزگرد حضور یافتند.

نسترن محمد حسینی، دانشجوی رشته علوم سیاسی دانشگاه تهران با اشاره به دلیل تدوین این طرح گفت: به طور کلی این طرح بر اساس بحران جمعیتی کشور تدوین شده است، این بحران منجر شده که کنش کم فرزندی به یک رفتار فرهنگی متداول در سطح جامعه تبدیل شود. نرخ باروی در سال ۹۸ نسبت به سال قبل ۱۲ درصد و نسبت به سال ۹۳، ۲۲ درصد کاهش پیدا کرده است.

در واقع رشد طبیعی جمعیت حدود ۰/۰۸ درصد بوده که این آمار از یک درصد هم کم‌تر هست که پیش بینی می‌شود در سال ۹۹ این آمار کم‌تر شود که یک علت می‌تواند شیوع ویروس کرونا باشد. بر این اساس با خانواده‌هایی مواجه شدیم که با بحران تک فرزند مواجه شدند؛ که در سال ۹۵ حدود ۳۰ درصد خانواده‌ها تک فرزند بودند که این آمار در سال ۹۰ حدود ۲۸ درصد بود؛ حتی در برخی نقاط شهری این رقم تا ۶۰ درصد هم افزایش داشته است. اما طبق آمایش‌هایی که در سال ۹۶ انجام شد، تک فرزندی ناشی از سیاست‌های فرهنگی نبوده است. در خصوص فرزندآوری مواردی هم موانع فرهنگی و هم موانع اقتصادی دخیل است. موارد اقتصادی شامل هزینه‌های بارداری، و هزینه نگه داری فرزند می‌شود. در واقع طرح تعدیل جمعیت برای از بین بردن موانع است. هدف از این طرح این است که نرخ فرزند آوری به ۲.۵ برابر افزایش یابد و به طور کلی از نظر کمی و کیفی بتوانیم جمعیت در کشور را ارتقا دهیم که در این راستا نقاط مثبت و منفی وجود دارد.

 

زهره حسنی سعدی، دانشجوی علوم سیاسی دانشگاه تهران نیز با اشاره به این که کاهش نرخ جمعیت در تدوین این طرح تاثیر داشته است ادامه داد: از دهه ۷۰ که سیاست‌های کاهش جمعیت در کشور به صورت گسترده شروع شد، این سیاست‌ها باید در یک زمان مشخص کنترل می‌شد؛ اما متاسفانه این کار از طرف مسئولین صورت نگرفت و ادامه پیدا کرد. رسیدن نرخ باروری به رقم ۱.۷ درصد برای کشور آسیب تلقی می‌شود و اگر این روند ادامه داشته باشد در ۳۰ سال آینده یک سوم جمعیت کشور پیر هستند و از نظر کمیت به ۹۰ میلیون می‌رسد.

در ابتدای امر عنوان این طرح تعالی جمعیت خانواده بود که امروز به عنوان طرح جوانی جمعیت تغییر کرده است. مقام معظم رهبری به عنوان اولین نفری که مسئله جمعیت را بررسی کردند و سیاست‌های کلی جمعیت را ابلاغ کردند بودند و از همان سالها یعنی سال ۹۲ طرح تعالی جمعیت خانواده در کمسیون فرهنگی نوشته شد؛ اما به مرحله تصویب و قانون گذاری منجر نشد و مجلس فعلی تصمیم دارد که این قانون را اصلاح و سپس به مرحله تصویب و اجرا برساند.

 

 

در نگاه کلی جمعیت مقوله‌ای است که ابعاد مختلفی دارد و باید سیاست گذاری جامعی برای آن صورت بگیرد؛ اما در طرح فعلی که نوشته شده ۵۲ ماده وجود دارد که جامع نیست. همچنین بر اساس تحقیقاتی که صورت گرفته مشکل افزایش جمعیت فرهنگی نیست؛ بلکه حدود۴۰ درصد از مردم تصمیم دارند حداقل ۴ فرزند داشته باشند و در این خصوص مشکل از منظر فرهنگی نیست.اولویت اصلی  مسائل اقتصادی است، در این طرح بیشترین توجه به مسئله فرهنگی شده و مسائل اقتصادی کم‌تر مورد توجه واقع شده در حالیکه این مسئله حائز اهمیت است و مسائلی مثل مسکن و اشتغال هم به صورت کلی اشاره شده است. در واقع این طرح به صورت جامع و گسترده نیست و حتی در باره سربازی که باعث می‌شود حدود دو سال وقت پسر‌ها گرفته شود، مفادی که بود در آخرین تغییرات طرح حذف شده و بررسی نشده است. اما باید در نظر داشت که اگر قرار است سیاست گذار طرحی را به عنوان آینده تصویب کند، باید نگاه آینده نگری داشته باشد، اگر همین طرح با ۵۲ ماده تصویب واجرا شود تا چه میزان می‌تواند اثر گذارباشد؟

 

 

امیر رضا سلحشور، دانشجوی مدد کاری دانشگاه علامه طباطبایی نیز در ادامه گفت: مسئله جمعیت یکی از علت‌های قدرت و پیشرفت کشور و جامعه است وقتی جمعیت کشور از لحاظ بالندگی و رشد متوقف شود جامعه به سمت پیری می‌رود و این کشور را به عنوان جامعه شکست خورده باید بدانیم. زمانی که دچار این مشکل می‌شویم، مسئولین شروع می‌کنند به طراحی بسته‌های حمایتی و برنامه‌های فرهنگی در زمینه طرح برنامه‌های فرهنگی در کشور ما به صورت قابل قبولی وجود دارد، اما طرح‌های حمایتی، اقتصادی و قانونی مطلوب نیستند. مثل قانون طرح تسهیل ازدواج جوانان که ۱۵ سال است کسی اجرا نمی‌کند.

 همچنین در رابطه با مزایای این طرح باید بگویم که بخش‌هایی از این طرح مورد قبول است مثل بخش‌هایی که به وزارت بهداشت ابلاغ شده تا خانم‌هایی که پس از دو عمل سزارین نمی‌توانند باردار شوند مشکلشان حل شود و بسیار هم خوب است. در باره درمان ناباروری که بسیار برای جامعه مفید است نیز باید روی این طرح کار شود مخصوصا شرکت‌های بیمه که باید هزینه درمان ناباروری را تقبل کنند. این دو ویژگی ذکر شده نقاط مثبت طرح هستند که البته نقاط منفی هم دارد. برای نمونه اهداف قانون، رشد جمعیت و نرخ باروری است، درباره باید این رشد جمعیت و نرخ باروری به چه آمار برسد تا به حد مطلوب برای قانون برسیم؛ که به نظر می‌رسد مانند بحث طرح کنترل جمعیت فراموش کنند. اگر دقت کنیم می‌بینیم که امسال هم نرخ رشد جمعیت کم‌تر از یک درصد است و کارشناسان می‌گویند اگر تدبیری نباشد نرخ رشد جمعیت تا سال ۱۴۵۰ به ۰ درصد می‌رسد.

یکی دیگر از این مسائلی که درباره این طرح ملموس است، پیگیری عجولانه نمایندگان مجلس است که بهانه‌ای شده برای حذف اقشار مختلف جامعه در مسئله رشد جمعیت و خانواده. برای نمونه در این طرح به بحث جوانان اشاره نشده است. درباره ازدواج، فقط به عنوان شعار ازدواج آسان تاکید می‌کنند، اما هدف و برنامه ریزی‌ای وجود ندارد و حتی طی گفت و گویی که با حاج آقا تهرانی انجام شد و سوالاتی در این خصوص پرسیده شد جواب قانع کننده‌ای از سمت ایشان داده نشد. در خصوص قانون تسهیل ازدواج هم نظر دادند که یا حذف می‌شود و یا رد می‌شود .درمورد هدف طرح تعالی جمعیت باید بگویم که، در سال ۹۲ حد مطلوب در طرح وجود داشته است، اما طی آخرین تغییرات در حال حاضر این هدف حذف شده است و علت این کار هم مشخص نیست.

مورد مهمی که در این طرح به آن توجهی نشده است، زنان خانه‌دار هستند، حدود۶۲ درصد از جمعیت زنان کشور خانه دار هستند. ( البته این آمار هم متغیر هست.) هیچگونه مزایایی از قبیل بیمه در این طرح ذکر نشده است و تمام موارد مربوط به زنان شاغل است از قبیل وام و بیمه و مرخصی زایمان و .. و به خانم‌های خانه دار توجه نشده است. مهم‌ترین موضوع برای زنان خانه دار بیمه عمر است که نقطه قوتی محسوب می‌شود اما طرح بیمه عمری که در نظر گرفتند فقط مختص خانم‌های روستایی است که این هم محل بحث شده. درمان ناباروری هم یکی از مسائل مهم است. حدود ۳ میلیون نفر نابارور داریم و درمان اینها هزینه زیادی می برد که نیازمند ورود بیمه است؛ البته به مجلس هم بار‌ها این درخواست ارسال شده است و در نهایت سال قبل بخشی از بیمه نیرو‌های مسلح این هزینه را تقبل کردند.

 

خبرگزاری دانشجو: به نظر شما برای اجرایی شدن این طرح چه نواقصی باید اصلاح شود؟ پیشنهاد‌ها در خصوص رفع نواقص طرح، اگر اجرا شود تا چه میزان اثر گذار خواهد بود؟

محمد حسینی:  یکی از ایرادات وارده به این طرح همه جانبه نبودن آن است چرا که اگر این طرح بخواهد اجرا شود باید به همه جوانب رسیدگی کند. یعنی اگر بخواهیم طرحی اثر گذار باشد باید موارد را محدود کنیم که اثر گذار باشد و موارد را بر اساس اولویت بندی انتخاب کنیم. اولویت اول برطرف کردن موارد اقتصادی است، البته موارد فرهنگی وجود دارد، اما علت اصلی اقتصادی هست. ۷۶ درصد مردم در خصوص آینده شغلی فرزند خود نگران هستند. ۵۶ درصد مردم نگران بحث مسکن هستند. باید این موارد را از جهث اثر بخشی پیش ببریم و در ابتدا این موارد را برطرف کنیم.

همچنین یک موردی که در خصوص منابع تامین اعتبار مالی  که برای اجرای آن مشخص نشده این است که به طور مثال گفته شده وام قرض الحسنه برای فرزندان در نظر بگیریم؛ و یا افزایش ۵۰ درصد حق اولاد به والدین تعلق می‌گیرد و یا هدیه ازدواج و.. که تامین منابع هدف گذاری نشده است. مورد بعدی، در خصوص ضمانت اجرا این طرح هست، یعنی ضمانتی ندارد که فلان ماده طرح باید اجرا شود و اگر اجرا نشود عواقب دارد؛ که این موجب می‌شود در اجرا دچار مشکل شود. در نهایت تامین اعتبار مالی مساوی هست با عدم اجرا طرح وقتی که توان مالی نباشد موجب اثرگذاری منفی می‌شود. مورد دیگر، تخفیف مالیاتی برای شاغلین دارای سه فرزند که این موضوع با ماده ۶ قانون ششم توسعه مغایرت دارد، که اگر مغایرت داشته باشد با قانون حدود ۲/ ۳ نمایندگان باید رای دهند.


 این طرح به صورت کلی دو موضوع را محور خود قرار داده است. تعدادی از موارد که به صورت مستقیم اثر گذار هستند که شامل موارد اقتصادی می‌شود و عواملی هم غیر مستقیم اثر دارد که شامل تشویق می‌شود مثل درمان ناباروری، مزایا، بیمه و حق اولاد و .. می‌شود. اتفاقی که در این طرح رخ دهد عوامل تشویق‌ها را افزایش دهد و همچنین قانون اصل ۸۵ قانون اساسی هست که این قانون گذاری را نمی‌تواند به شخص دیگری واگذار کند اگر مجلس این طرح را در قالب اصل قانون ۸۵ قانون اساسی موافقت کند منجر به تسهیل طرح تصویب می‌شود و نیاز به صحن علنی مجلس و منجر به تسریع در فرایند طرح می‌شود.

 

 سلحشور نیز پیرامون ایرادات وارده به این طرح گفت: این طرح ابتدا در کمیسیون فرهنگی توسط آقای بانکی پور وآقای تهرانی با حضور کارشناسان بررسی و اصلاح شد سپس چون تحت نظر اصل ۸۵ قانون اساسی انجام گرفت، حضور کارشناسان برای بررسی آن محدود شده است و حتی مرکز پژوهش‌های مجلس تنها یک بار می‌تواند نظر خود را اعلام کنند. آخرین تغییرات ۵۲ ماده هست که در حال حاضر بررسی می‌شود. اولین نقص در خصوص موارد فرهنگی هست، شاخص کیفی وجود ندارد. مثلا در خصوص برنامه های تلویزیون و رسانه ها خواسته شده است در راستا هدف افزایش جمعیت فعالیت کنند، اما هیچ شاخصه و هدف گذاری نشده است.

نمونه دیگر، درخصوص محتوا درسی ذکر شده است برای موارد جمعیت و فرزندآوری و مسئولیت پذیری و .. در کتب درسی ارائه شود، اما بحث اصلی در خصوص طولانی بودن بحث تحصیل هست که یکی از موارد موانع ازدواج هست.نمونه دیگر، ماده ۵ گفته شده که جایزه ملی جوانی جمعیت به نهاد‌هایی که درخصوص بحث جمعیت مطالب ارائه کنند. مورد دیگر، در خصوص بحث اقتصادی مسکن هست که به صورت کلی در کشور بحران هست؛ و باید ریشه‌ای این مشکل را برطرف کنند. مثلا گفته اند حتما باید زوج دانشجو باشد و شاغل هم نباشد و یا خانواده‌هایی که دارای سه فرزند هستند کمک ودیعه مسکن صورت می‌گیرد و .. مورد دیگر، درخصوص اشتغال که مرکز پژوهش‌های مجلس ارائه داده بود که برای روستائیان زمین داده می‌شود برای رفع بیکاری که این طرح حذف شد و به جای آن ارتقای شغلی را جایگزین کردند که این بحث هم در خصوص اشتغال به صورت ریشه‌ای برطرف نشده است.

در خصوص مادران شاغل هم  این طرح اشکالاتی دارد که امکان دور کاری و یا کاهش ساعت کاری برای مادران دو فرزند است و این مزایا هم فقط برای کارمندان دولتی  در نظر گرفته شده و مورد دیگر حذف دوره‌های پزشکی و .. برای مادران سه فرزند هست. در خصوص بحث سربازی هیچ صحبتی نشده است. در خصوص طرح بیمه عمر که فقط مختص خانم‌های روستایی هست. همچنین درباره مادران، کارت‌هایی در نظر گرفته شده که فقط مادران سه فرزند انجام می‌شود و مدت این کارت هم ده ساله هست. در مجموع این طرح‌ها کلیت‌هایی در خانم‌های شهری و یا حتی دانشجویی گفته نشده است برای مثال در خصوص مهد کودک دانشگاهی مطالبی ارائه نداده اند. درباره مسائل فرهنگی نیز در این طرح  باید شاخص‌هایی در نظر بگیرند و مسائل اقتصادی را ریشه‌ای برطرف کند و تمام خانم‌های جامعه را در نظر بگیرند. در این طرح فقط در خصوص کارمندان صحبت شده است.مورد دیگر این است که، منابع مالی هم مشخص نیستو باید به صورت ریشه‌ای برطرف کنند.

مورد دیگر این است که در این طرح مثل طرح تسهیل ازدواج بسیار رویا پردازی بررسی شده است و به صورت وسیع ارائه شده است، ولی روی آن کار نشده است و بلافاصله هم طرح را در قالب طرح ۸۵ قانون اساسی انتخاب کردند تا با فوریت بالایی تصویب شود. حالا اگر با همین مشکلات طرح هم تصویب شود و آماده برای اجرا شود و در قانون هم هم آمده هست شش ماه پس از تصویب اجرا شود و پس از شش ماه انتخابات ریاست جمهوری و دولت جدید هست که شروع به فعالیت کند و بررسی کنند و مجدد زمان زیادی تلف می‌شود.

یکی دیگر از موارد، این هست که طرح قانون ۸۵، ۵ سال اعتبار دارد و پس از آن لغو می‌شود. این در صورتی است که در کشور‌های اروپایی چنین طرح‌هایی حداقل حدود ۹۰ سال زمان بر هست؛ که این یک نوع موانع هست. مورد دیگر، در خصوص بودجه است که اشاره شد. مورد دیگر، حذف یارانه دهک‌های شش به بعد که اساس ندارد، در خصوص بودجه هم در این طرح کاملا رویایی در نظر گرفته شده و با واقعیت فعلی جامعه همخوانی ندارد.

مورد دیگر، مسئله سه فرزندی است که خدمات به خانواده‌ها پس از تعداد بالای جمعیت آنها ارائه می‌شود و برای ازدواج افراد تنها کاری که می‌کنند تشویق است ولی هیچ برنامه ریزی‌ای در این طرح برای این موضوع مهم انجام نشده است در حالی که نرخ ازدواج در دوران کرونا حدود20 درصد افزایش یافته است و با درنظر گرفتن سیاستها و برنامه هایی برای آن می‌شود نرخ آن را بالا برد.