مردم مطلب نادرست از مداحان شنیدند تشر بزنند / سیاسی‌تر و هیئتی‌تر از رهبرانقلاب نداریم / وضعیت شعر امروز در هیئات + فیلم

گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو- سیدعلی حسنی؛ در دفتر پربرگ ادبیات ایران فصل مهم و باارزشی به نام هیئت، عزاداری و ادبیات آیینی است. اشعار آیینی و بر اساس آن‌ها آوا‌ها و نوحه‌ها در زندگی مردم نقش پررنگی دارند. ابیات و آوا‌هایی که واسطه پیوند مردم با ائمه معصومین هستند. به یک معنا شعر مداح، رابطی است میان امت و امام و به همین دلیل انتظاراتی که ازآن می‌رود ورای دیگر اشعار است. امروز در عرصه مدیحه و مرثیه‌سرایی، با سبک‌های گوناگونی مواجهیم که بعضا در حد شان حضرات معصومین علیهم السلام نیستند. درباره سبک در مداحی، نقش هیئت در مسائل مرتبط با دین و جامعه با حنیف طاهری مداح و پژوهشگر حوزه مداحی گفتگویی کردیم که مشروح بخش اول آن را می‌خوانید:

به نظر شما کارکرد اصلی هیئت چیست و به چه دلیل اصولا هیئت برگزار می‌کنیم؟
به نظر بنده مهمترین کارکرد هیئت که الان به صورت کامل مورد غفلت واقع شده رشد در آن‌جا است؛ حضور در این جلسات انسان را تربیت کرده و باعث رشد می‌شود به شرطی که کسی که در جلسه شرکت می‌کند اعتقادی به دریافت و رشد داشته باشد و در حقیقت کار هیئت انسان‌سازی است.

اکنون در زمانی داریم زندگی می‌کنیم که حجت خدا بین ما نیست و نمی‌دانیم ظهور چه زمانی اتفاق می‌افتد، ولی هیئت به ما یاد می‌دهد در اجتماع مهدوی چه‌طور باید زندگی کنیم، مثلا در مورد اربعین همه اقشار از جوامع مختلف در این مراسم شرکت می‌کنند، هرکسی در این مراسم رفتار انسان‌هایی که در راه نجف و کربلا هستند را می‌بیند؛ می‌فهمد هدف اربعین چیست؛ مثلا هر کسی جای خودش را به دیگری می‌دهد، مگر جامعه بشری از این بیشتر چه چیزی می‌خواهد؟ این اتفاقات منتهای آمال برگزاری هیئت است.

این مسائل لوازمی دارد وقتی بیان معارف اهل بیت (ع) به صورت صحیح از طریق اشعار و روایات توسط کارشناسان انجام نشود، کار می‌افتد دست کسانی که کارشناس نیستند که هر چی میلش است بیان می‌کند و از هدف هیئت کاملا دور می‌شود؛ هدف هیئت انسان‌سازی برای زندگی در مسیر آل الله است و امثال ما از کودکی در هیئت و مسجد هستیم، اما اعتراف می‌کنم که هیئت‌ها قابلیت‌های بسیاری داشتند که می‌توانستیم استفاده و در زندگی‌مان پیاده کنیم.

 

من به خصوص در ایام فاطمیه بار‌ها گفتم که اگر زن و مردی که در هیئت شرکت می‌کنند توانستند عشق سید الشهدا و حضرت زهرا (س) در فضای خانه ببرند و بین فرزندان حاکم کنند هیئت موثر و کارکردش را داشته است. اگر این اتفاق نیفتد ضعف هیئت یا خود افراد است.

برخی امروزه می‌گویند که هیئت قابل نقد نیست نه اصلا این طور نیست؛ بلکه به غیر از ۱۴ معصوم (ع)، حتی هیئت هم قابل نقد است، قسمتی از شعری را قدیمی خیلی مهم است که می‌گوید: عاشقی را قابلیت لازم است؛ یعنی شما اگر بذر را روی کوه بپاشید چیزی به شما نمی‌دهد، چون کوه است؛ اگر یک بذر خراب را روی زمین خوب هم بکارید باز هم حاصلی نمی‌دهد؛ پس هم بستر مهم است هم بذر؛ یعنی هم هیئت باید مسیرش درست باشد هم فردی که در هیئت شرکت می‌کند، مثلا در طول هفته باید به این فکر کند که من در دستگاه انسان‌سازی می‌خواهم شرکت کنم پس باید یاد بگیرم، بفهمم و عمل کنم؛ به نظر بنده کارکرد هیئت این است.

در برخی از هیئات اتفاق می‌افتد، اما بسیار محدود. منتهی ما نه رسانه‌ای داشتیم و نه هیئتی داشتیم که به مستمع تشر بزند. الان در هیئات ناز مستمع را می‌کشند! ما برای انجام فرایض دینی چه منتی سر خدا و اهل بیت داریم؟ مثلا حضرت زهرا (س) آیا کار‌هایی که انجام می‌داد را به روی امیرالمومنین آورد؟ داشت برای امامش کار می‌کرد. بله ما نوکر مستمعین هستیم منتهی در مواقعی لازم است که به ما تشر جدی بزنند. حتما مطالعه کنند، صاحب آگاهی بشوند و به ما تشر بزنند که این چه مطلبی بود گفتید؟ این چه بیانی است که دارید؟ از طرف دیگر مخصوصا از سمت جامعه وعاظ باید به مداحان و هیئات تشر بزنند.

ما باید محتوا را درست در هیئت اجرا کنیم و به سیستمی برسیم که افراد را در هیئت وارد کنیم و محتوای خوب تولید کنیم. این البته کاری سخت و فرسایشی است، اما حداقل نباید از یک سطحی از بیان معارف عدول کنیم. وظیفه هیئت بیان این مطالب است. برای این موضوع در هیئات باید یک فکری بشود. این مطالب مخصوصا در جلسات هفتگی یا جلساتی که مستمع‌های خاص و خادم هیئت‌ها در آن حضور دارند باید بیان شود.

 

از بعد دیگرش هم غافل نشویم. من خودم هم شاید بگویم تقصیر دیگری است که هیئات به این مشکلات دچار است، اما هیچ وقت به نقش خودم اشاره نمی‌کنم. کسی که قرار است بیاید در دستگاه انسان سازی قرار بگیرد، باید در طول هفته یا تمام زندگی، جوری زندگی کند که بتواند از هیئت دریافت کند. مگر ما بالاتر از سید الشهدا داریم؟ کلام سید الشهدا روی سنگ اثر می‌گذارد. چرا ظهر عاشورا خطاب به سپاه دشمن می‌گوید هر چه می‌گویم شما نمی‌شنوید؟ یا خطبه حضرت زهرا را بخوانید که چه طور با عظمت صحبت کرده است. آیا از کلام حضرت زهرا پرنفوذتر داریم؟ اما روی مردم تاثیر نمی‌گذارد.

پس این خودسازی بعد مهمی است. ما همه مشکلات را متوجه هیئت و مداح و سخنران نکنیم. نقش این‌ها مهم است، اما مستمع چه باید بکند؟ قبل و بعد از هیئت و در طول هفته چه می‌کند؟ برای ارزش اشک سید الشهدا چه می‌کند؟ چه قدر از چشمش مراقبت می‌کند؟ چه قدر نماز اول وقت می‌خواند؟ به پدر و مادر احترام می‌گذارد؟ این‌ها خیلی مهم است. اگر این مراقبت‌ها وجود داشته باشد، کسی که با این نور به هیئت می‌آید، می‌تواند اثر بپذیرد.

اگر کسی در مورد امام حسین سخیف صحبت کند، این مستعمع واکنش نشان می‌دهد. ولی وقتی قلبش کدر باشد، به او برنمی خورد و این خیلی خطرناک است.

با وضعیت فعلی ممکن است با ظهور حضرت حجت به مشکلات اساسی بخوریم. چون کدریم. کسانی که سید الشهدا را به شهادت رساندند آدم‌هایی بودند که با سید الشهدا زندگی می‌کردند، خودشان نامه دادند و حضرت را دعوت کردند. اما ما فکر می‌کنیم آن‌ها خیلی بد بودند و ما خیلی خوب هستیم. در حالی که اصلا این طور نیست؛ بنابراین این خودسازی خیلی مهم است.

شما در جایی مثال زدید که اشعاری، چون «حسین سرباز ره دین بود» برای زمان خودشان مناسب بوده و اثرگذار بوده‌اند، استنباط از این جمله شاید این است که هیئت باید نسبت به مسائل جامعه موضع و کارکردی داشته باشد، نظر شما در این خصوص چیست؟

از همین مثالی که زدید استفاده می‌کنم، در این مورد شاعر می‌توانست شعری کاملا تند مختص انقلاب بگوید و مردم هم استقبال می‌کردند، اما شاعر این شعر را سرود که می‌گوید: حسین سرباز ره دین بود عاقبت حق طلبی این بود؛ چه قدر زیرکانه الگو برای جامعه معرفی می‌کند؛ محمودبن لبید وقتی گریه حضرت زهرا (س) در کنار قبر شهدای احد را دید نزدیک بود قالب تهی کند، اما حضرت زهرا (س) حرف روز زد و این شاعر به خوبی از این سخن استفاده کرد، شاعر از ایشان پرسید علت چرایی این عزاداری را پرسید؛ حضرت زهرا (س) اصلا از شکستگی پهلو و آزاری که به ایشان رسید سخنی نگفت، بلکه ایشان از فقدان پیامبر (ص) و مظلومیت امیرالمومنین (ع) آن هم در جایگاه، ولی و امام جامعه گلایه می‌کنند.

شاعر باید به صنعت شعری توجه کند، شما دقت کنید به این شعر، اصلا چقدر زیباست همین یک بیت شعر، چقدر پیام دارد، چقدر حرف دارد: دمی که فاطمه تسبیح گریه بردارد پیام میچکد از چلچراغ شیون او. این بیت کاملا سیاسی است، برای شما عرض کنم ما سیاسی‌تر و حضرت زهرایی‌تر و انقلابی‌تر و هیئتی‌تر از حضرت آقا نداریم. ایام فاطمیه ایشان مراسم برگزار میکنند، مراسم ایشان بسیار هم سیاسی است، بسیار هم انقلابی است.شب شهادت حضرت زهرا (س) روضه و هیئت می‌گیرند، اما هیچ بی‌احترامی و جسارتی نمی‌شود و حرف حق را هم می‌گوییم.

 

 

شیعه از اعتقاداتش عدول نمی‌کند و بدون بی‌احترامی در فضای علمی حرفش را مطرح می‌کند. روزگاری فرض کنیم مانند دوران دفاع مقدس آقای آهنگران حماسه کربلا را در کنار شعار حمله مطرح می‌کند این بسیار فرق می‌کند با اینکه ما برخی مسائل را خیلی عریان مطرح کنیم؛ کار شعر اصلا عریان‌خوانی نیست، مثلا فرخی یزدی وقتی از زندان آزاد می‌شود و عاقبت انقلاب مشروطه را می‌بیند می‌گوید: به خدا قاتل من دیده بینای من است؛ این شعر کاملا سیاسی است.

فرض کنیم زمانی کسی اهانتی به مقدسات کرده است؛ آنجا زمان عریان‌گویی شاعر است، اما در کلیت کار شعر عریان جامعه و مردم را زده می‌کند.