برخی نهاد‌های دولتی و حاکمیتی، اعتقاد جدی به انجام پژوهش ندارند

ابراهیم عبدی‌پور، رئیس دانشگاه حضرت معصومه (س) و از پژوهشگران رشته حقوق و عضو هیئت علمی دانشگاه قم، در گفتگو با خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در خصوص جایگاه پژوهش در کشور گفت: پژوهش از آن دسته مقولاتی است که به نظر می‌رسد خیلی از ابعاد آن هنوز در جامعه ما یا شناخته نشده یا درست مورد توجه قرار نگرفته است. به هر صورت آن چه مسلم است این است که پژوهش در کشور ما، جایگاه مطلوب خود را ندارد؛ به ویژه از منظر لزوم سرمایه‌گذاری، تقویت منابع مالی و حمایت از نیروی انسانی.

عبدی‌پور اظهار کرد: در برخی کشور‌های توسعه یافته به عنوان مثال، ۵ یا ۱۰ درصد تولید ناخالص ملی صرف مقوله تحقیقات و پژوهش می‌شود، ولی متاسفانه در کشور ما درصد بسیار کمی از منابع مالی چه در بخش دولتی و یا بخش خصوصی صرف پژوهش می‌شود که آن هم در بعضی موارد جهت گیری‌های درست و شایسته‌ای ندارد. به هر حال، باید آسیب شناسی در امر پژوهش در کشور ما انجام شود تا بدین وسیله، مشکلات احصا شده و راهکار‌هایی برای حل آن‌ها در نظر گرفته شود.

رئیس دانشگاه حضرت معصومه (س) در خصوص مهم‌ترین مشکلات فراروی پژوهش و پژوهشگران در مقطع کنونی گفت: مهم‌ترین مشکل پژوهش در جامعه ما این است که یک فرد پژوهشگر با تحقیق و پژوهش، زندگی اش تأمین نمی‌شود و حال آن که باید فراغ بالی داشته باشد که روی کار علمی و پژوهشی تمرکز کند. پژوهش سه مرحله دارد؛ مرحله اول، طراحی تحقیق و پژوهش است. مرحله دوم، جمع آوری اطلاعات و داده‌ها و مرحله سوم، اندیشه ورزی روی آن‌ها است که در هر سه مرحله، فرد باید فارغ البال و بدون دغدغه و درسایه آرامش، روی اطلاعات اندیشه ورزی و کار کند تا محصول تلاشش بتواند پاسخ مناسب به سوالات و مجهولات جامعه باشد.


وی افزود: از این حیث متأسفانه خیلی از پژوهشگران کشور ما آن طور که باید و شاید فراغ بال ندارند. برخی پژوهشگران، دانشجویان، اساتید و اعضای هیئت علمی هستند که در کنار کار پژوهش، مشغولیت‌ها و دغدغه مندی‌های دیگری هم دارند، به طوری که گاه پژوهش برای آن‌ها جنبه فرعی پیدا می‌کند. یک استاد اگر چند ساعت هم تدریس دارد، باید عمده وقتش صرف تحقیق و پژوهش شود و این که فرصت‌های مطالعاتی مناسبی داشته باشد تا بتواند بر غنای دانشی خود بیفزاید.

عبدی‌پور تصریح کرد: برعکس جا‌هایی که یک تیم پژوهشی با فراغ بال و حمایت‌های مادی و معنوی لازم روی یک موضوع کار کرده‌اند، معمولاً نتیجه و محصول کارشان خوب و اثربخش بوده است. این که چرا بخش مهمی از پژوهشگران ما فراغ بال ندارند، مسائل معیشتی و درآمد در این قضیه، حرف اول را می‌زند. به پژوهشگر حق الزحمه مناسب و کافی داده نمی‌شود که وقت خود را به طور کامل صرف فعالیت‌های پژوهشی و علمی کند.


عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه (س) گفت: در برخی کشورها، ماه‌ها و بلکه سال‌ها یک پژوهشگر یا تیم پژوهشی روی یک موضوع کار می‌کنند، اما در کشور ما عمدتاً پژوهشگران به جهت آن که حمایت چندانی نمی‌شوند، کار‌های دیگری دارند که شاید پژوهش در حاشیه دیگر کار‌ها و فعالیت هایشان قرار بگیرد. مساله مهم دیگر، لزوم همکاری با تیم‌های پژوهشی است. با توجه به این که بخشی از فرآیند پژوهش ناظر به جمع آوری اطلاعات و داده‌ها است، متأسفانه در بسیاری از موارد، نه در بخش دولتی و نه خصوصی با پژوهشگر همکاری لازم صورت نمی‌گیرد. موارد بسیاری داشته‌ایم که فرد در مقطع ارشد یا دکتری لازم بوده که برای کار پژوهشی به فلان سازمان، نهاد یا مؤسسه برود، اما متأسفانه آن طور که باید و شاید با او همکاری نشده است.


وی ادامه داد: حتی گاهی لازم است که به شکل میدانی، اطلاعاتی دریافت کند، اما فرد را اصلاً به مجموعه‌های مورد نظر راه نداده‌اند، چه برسد به این که با او همکاری داشته باشند. در این بین، خود پژوهشگر، شاید بر اساس حدس و گمان، یک سری مطالب را به شکل ناقص جمع آوری کرده که معلوم است که کار او بر این اساس، کیفیت لازم را هم ندارد، در حالی که اگر با او همکاری می‌شد، می‌توانست به منابع اصلی و دست اول دست یابد و به خوبی کارش را پیش ببرد.

عبدی‌پور در این باره که در عرصه عمل از طرح‌های پژوهشی استفاده نمی‌شود، گفت: بعد از همه مسائل و مشکلاتی که اشاره کردم، محقق و پژوهشگر به نتایجی می‌رسد که ممکن است در آن راهکار‌ها و توصیه‌هایی هم باشد؛ اما معمولاً این‌ها مورد استفاده مطلوب قرار نمی‌گیرد. در نهایت محصول پژوهشی در آن سازمان، شکل دکوری به خود می‌گیرد و مثلاً به یکی از اشیای زینتی در اتاق رئیس یا معاون تبدیل می‌شود.

این عضو هیئت علمی ادامه داد: البته پژوهشگران و اساتید ما قبل از هر چیز باید به سمت نیاز‌های جامعه و حل مسائل و مشکلات حرکت کرده و رویکردشان کاربردی باشد. هرچند لازم است که بخشی از پژوهش‌ها بنیادین و نظری باشد، اما به هر صورت عمده آن‌ها باید کاربردی و ناظر به نیاز‌های جامعه و کشور باشد. از این رو معتقدم که مساله محوری باید در دستور کار باشد.