چرا کشور‌های توسعه‌یافته به سمت مجتمع‌های پتروپالایشی رفته‌اند؟ / هیچ پالایشگاهی در دوره شیخ الوزرا ساخته نشد!

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- سینا احدیان؛ چندین سال است که کشورهای پیشرو در صنایع نفتی به سمت ایجاد مجتمع‌های عظیم پتروپالایشگاهی رفته‌اند. کارشناسان یکی از علت‌ها این استقبال را افزایش شدید تقاضای محصولات پتروشیمیایی درسالهای آینده می دانند. طبق گزارش های موسسه EIA رشد محصولات پترو شیمیایی در کل دنیا تا سال 2030  ، 3.2  درصد خواهد بود که این رقم با اختلاف بیش از باقی فرآورده‌های نفتی می باشد.

همچنین یکی دیگر از علل گرایش به احداث پتروپالایشگاه فروش آسان‌تر آن نسبت به نفت خام میباشد.یعنی به دلیل تعدد بازارهای مقصد به راحتی تحریم‌پذیر نیست.این ویژگی برای کشور ایران که همواره با تحریم های ظالمانه آمریکا درگیر است، بسیار مهم و حیاتی است.

مجموع این دلایل باعث شده تا کارشناسان حوزه نفتی و مالی اقدام به تدوین قانونی به منظور تسهیل تامین مالی پتروپالایشگاه‌ها کنند. این قانون که به « قانون حمایت از توسعه صنایع پایین دستی نفت خام و میعانات گازی» موسوم شد در مجلس دهم تصویب شد. در این قانون برای حل مشکل تامین مالی طرح‌های پتروپالایشی ایده "تنفس خوراک" مطرح شده است. درواقع اعطای تنفس خوراک به پتروپالایشگاههای احداث شده نوعی مشوق اقتصادی برای سرمایه گذاری در این طرح‌ها ایجاد میکند .

در روش تنفس خوراک پتروپالایشگاه‌های احداث شده از شروع بهره‌برداری خوراک رایگان دریافت میکنند واین موضوع تا زمانی ادامه دارد که ارزش خوراک دریافت شده برابر هزینه‌ی سرمایه احداث پتروپالایشگاه شود. سپس مجریان طرح‌ها این مبلغ دریافتی در قالب تنفس خوراک را به صورت یک وام ۸ ساله به صندوق توسعه ملی بازپرداخت می‌کنند .

در این راستا برای بررسی دقیق‌تر لزوم احداث پتروپالایشگاه و بررسی توانمندی‌های داخلی در حوزه‌های تامین مالی طرح‌های پتروپالایشی، و فناوری این واحدها با فرهاد احمدی؛ مدیرعامل اسبق شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت به گفتگو نشستیم که در ادامه تقدیم می شود.

تعریف و اهمیت پتروپالایشگاه

به طور کلی تعریف پتروپالایشگاه چیست؟ آیا پالایشگاه های پیشرفته ای که در ایران وجود دارد را می‌توان پالایشگاه به حساب آورد؟

پتروپالایشگاه همانطور که از معنی لغوی‌اش پیداست پالایشگاهی است که پشتش به محصولات و واحدهای پتروشیمی منتهی بشود.یعنی تلقی اینکه ما یک واحد پالایشی را با یک واحد پتروشیمی ادغام بکنیم یا دو واحد کنارهم بزنیم نیست. همانگونه که میدانید نفت خام ابتدا باید پالایش شود و پس از پالایش باید به واحدهای پتروشیمی ارسال شود.هدف از پتروپالایشگاه ها تکمیل زنجیره ارزش افزوده فراورده های پالایش و نفتی است. ما در کشورمان یک واحد پالایشگاه امام خمینی اراک هست که یک واحد پتروشیمی داره و پالایشگاه قدیمی آبادان که آن هم یک واحد پتروشیمی دارد. بنابراین، واحدهای پتروشیمی در کشور ‌ جدا است و بعضاً خوراکشان هم جداست و پالایشگاه‌هایمان صرفا به سمت ماهیت پالایشگاهی پیش رفته اند اما انشاء الله در طرح های پتروپالایشی که تعریف شده و قانون مصوب کرده حرکت به سمت احداث واحدهای پتروپالایشگاهی به منظور تکمیل زنجیره ارزش است.

اهمیت احداث پتروپالایشگاه ها در چیست؟چرا بسیاری از کشورهای توسعه یافته دنیا به سمت احداث مجتمع های پتروپالایشی رفته اند؟

طبیعی است که دنیا به سمت سوخت‌های پاک میرود و بحث آلایندگی زیست محیطی جدی است و پیشرفت و تمرکز در بحث سوخت های فسیلی نخواهد بود.خب ما وقتی در برنامه‌مان توسعه سوخت های فسیلی مثل بنزین و گازوئیل و....نباشد، حرکت به سمت واحدهای پتروشیمی و محصولات پترو شیمیایی خواهد بود بنابراین ارزش آن هم از جهت اقتصادی و هم از جهت زیست محیطی بالاتر است. در دنیا محصولات پتروشیمیایی نزدیک به شش هزار محصول تولید شده است، در حالی که در ایران تنها هفتاد-هشتاد محصول تولید می شود، بنابراین پتروپالایشگاه‌ها از دو جنبه حائز اهمیت هستند: اولا از جنبه زیست‌محیطی و سوخت های پاک و ثانیا از جهت صرفه اقتصادی. بنابراین ما باید به این سمت حرکت کنیم.

جایگاه ایران در صنعت پتروپالایشگاه چگونه است؟

متاسفانه ما در این بحث خیلی عقب افتاده‌ایم در حالی که در مجموع منابع نفت و گاز جایگاه اول را در دنیا داریم ولی از نظر حرکت به سمت تکمیل زنجیره ارزش و درآمدهای آن بسیار عقب هستیم. سیاست هایی که در وزارت نفت دنبال شده اولا سیاست‌های سنتی بوده و ثانیا در راستای توسعه پالایش و پتروپالایش نبوده است.علی‌رغم اینکه آقای وزیر نفت بیشترین سابقه وزارت نفت را دا شته است ولی در دوره ایشان هیچ پالایشگاهی ساخته نشده است.

دلیل تاکید ما هم بر ساخت پالایشگاه این است که اولین مرحله که بتوان از نفت خام استفاده کرد، منهای فروش نفت خام، صنعت پالایشگاه است.بنابراین پالایشگاه یک صنعت مادر است و باید به آن توجه شود. در مورد گاز هم ابتدا باید پالایش شود. بنابراین پالایشگاه باید نقطه شروع این صنعت باشد طبیعی است که شما هر صنعتی را تا نقطه انتهایی آن حرکت نکنید به ارزش افزوده بالایی دست پیدا نمی کنید.

شما کشورهای اطراف ما مثل عربستان را ملاحظه کنید، در رتبه دهم کشورهای صادرکننده محصولات پتروشیمیایی است. کشور ما اصلا در این رتبه بندی وارد نشده است. امیدواریم که در دولت بعد با طرح هایی که تصویب شده همتی شکل بگیرد که ما به رتبه و جایگاه خودمان در اقتصاد نفت برسیم.

توانمندی و فناوری ساخت پتروپالایشگاه در ایران

چه فناوری‌هایی برای ساخت پتروپالایشگاه در دنیا وجود دارد و استفاده می‌شود؟ آیا این فناوری ها در کشور وجود دارد؟

بله ما بعد از این همه پتروشیمی و پالایشگاهی که زدیم لایسنس و دانش فنی آن را در اختیار داریم. همانطور که عرض کردم، برخی از این فناوری ها را ما پیشتر در برخی پالایشگاه‌ها استفاده کردیم اما اخیرا یک فناوری جدیدی در دنیا استفاده می شود به نام crude oil to chemical یا همان COTC فرایند پتروپالایشگاه را تجمیع کرده و دستیابی به این فناوری هم خیلی مشکل نیست.

لایسنس و دانش فنی هیدروتریت یا تسویه کردن محصولات پالایشی وجود دارد و بدون کمک دیگران میتوانیم این کارو بکنیم. و واقعیت هم همین است که اگر ما پس از صد سال نتوانیم چنین کاری در صنعت نفت کنیم لایق بدترین ها هستیم. به نظر بنده اگر همت و اراده مسئولین بر این قرار بگیرد ما نیاز به هیچ کمکی از خارج از کشور نداریم .

به نظر شما توانمندی ساخت و مدیریت همزمان 8 ابرپروژه پتروپالایشی در کشوروجود دارد؟

پتانسیل برای این کار وجود دارد. همانطور که قبلا هفت پروژه پالایشی در دولت نهم و دهم کلید خورد و حتی تا مرحله انجام قرارد با لایسنسورها رفت و پس از عوض شدن دولت ، رویکردی بر تکمیل این پروژه ها نداشت و تنها یکی از آنهاکه ستاره خلیج فارس بود به نتیجه رسید.

ما هدفمان جلوگیری از خام‌فروشی است و بنابراین اولا باید سیاست افزایش تولید را پیش بگیریم و ثانیا به سمت ایجاد ارزش افزوده و فناوری‌های جدید حرکت کنیم. در مجموع مشکلی ازین جهت نیست فقط بحث مدیریت و گذاشتن نیروهای باتجربه در هر کاری لازم و ضروری است.

صحبت بنده به عنوان یک کارشناس نفتی این است که کار را بدهند به همان کارشناسان نفتی، همانطور که شما برای بیماری به پزشک متخصص مراجعه میکنید برای پروژه های نفتی هم باید به همان کارشناسان و حتی شرکت‌های نفتی مراجعه کنید. بنابراین اگر مجریان با سابقه نفتی باشند حتما پروژه ها با موفقیت به پایان می رسند.

تامین مالی و نقش قانون توسعه‌ی پتروپالایشگاهها

آیا  توانایی تامین مالی این پروژه های نفتی در کشور وجود دارد؟  قانون مصوب مجلس و بازار سرمایه چه کمکی می تواند به این بحث بکند؟

ببینید این بحث تنفس خوراک که در قانون دیده شده و بیش از یک سال ونیم روی آن کار شد، وظیفه وزارت نفت به عنوان رگولاتور دیده شده و اگر این مشکلات قابل حل نبود اصلا به این هشت پروژه مجوز داده نمی شد. همین الان هم در شرایط فعلی اگر بتوانیم تضمین منابع مالی یا ساوارین گارانتی بدهیم حتی میتوانیم فاینانس خارجی رو هم داشته باشیم. با این روش استفاده از سرمایه مردمی که در قانون آمده، نقدینگی سرگردان که به گفته مسئولین خیلی زیاد هم هست به سمت تولید هدایت می شود. از طرف دیگر صندوق توسعه ملی در این قوانین دیده شده و به نظرم اگر مجری درستی برای این طرح ها گذاشته بشود انجام آنها کار سختی نیست.

بی توجهی دستگاههای مربوط به ساخت پتروپالایشگاه

با توجه به اینکه بیش از یک سال و نیم از تصویب این قانون می گذرد، دلیل این تعلل طولانی مدت را چه می‌دانید؟ چه اقداماتی باید انجام بشود که هرچه سریعتر ساخت پتروپالایشگاه در کشور شروع شود؟

بخشی از انجام این طرح مربوط به بخش خصوصی هست و بخش دیگر مربوط به بخش دولتی و وزارت نفت است.طبیعتا اگر وزارت نفت کار را تسهیل کند و موانع را بردارد خود بخش خصوصی باقی کار را جلو می‌برد و وزارت نفت به عنوان رگولاتور و تسهیلگر کارش را انجام میدهد.همانطور که پیش‌بینی هم میشد. مجموعه دولت به استقبال این طرح ها نرفت و حتی طرح را دیگران نوشتند و وزارت نفت آیین نامه اجرائی آن را نوشت و پس از مدتی هشت طرح را تصویب کردند اما هنوز مجوزها به طور کامل داده نشده و موانعی وجود دارد. امیدواریم با نامگذاری سال جدید به عنوان مانع زدائی،  این مشکلات حل شود. گویا برخی مشکلات با صندوق توسعه هست که هنوز حل نشده و امیدواریم که هرچه زودتر حل بشود.همانطور که عرض کردم مجری اگر مجری درستی باشد و اهتمام کافی را دا شته با شد انجام این پروژه ها شدنی است ولی اگر درقالب تعاریف و از سر ناچاری باشد کار به موفقیت نمی‌رسد.

حرف آخر

در پایان لازم است دوباره تاکید کنم که ما باید از خام‌فروشی پرهیز کنیم پس باید به سمت تولید و پتروپالایشگاه سازی حرکت کنیم.  از طرف دیگر سهم ما در اقتصاد نفتی نیا چقدر است؟ چقدر از حجم تولیدات نفتی دنیا را توانسته‌ایم به خودمان اختصاص دهیم؟ برخی کشورها که اصلا منابعی ندارند جایگاه خودشان را در این صنعت به دست آوردند.مثلا کره‌جنوبی و سنگاپور چه چیزی دارند که یکی از ده شرکت برتر اقتصاد نفتی را دارند.چرا ما نتوانسته‌ایم ازین نعمت خدادادی استفاده کنیم و کمک به اقتصاد و معیشت مردم کنیم؟  من از همین فرصت هم استفاده میکنم و میگویم برای یکبار هم که شده وزیر نفت را از خود نفتی ها بگذارید تا شاید کار بهتر انجام شود.بهر حال تخصص و تجربه کارگر است. بنابراین توصیه بنده این است که ما بتوانیم سهم خودمان را از اقتصاد نفت بدست بیاوریم چه در بحث محصولات،چه در بحث تجهیزات و چه در بحث درآمد نفتی. انشاءالله که در این قرن جدید کشور ما بتواند به این سمت حرکت کند.