صدای انقلاب/ مروری بر نقش رادیو در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- فاطمه قربانی رضوان؛ "توجه فرماید، توجه فرماید: این صدای راستین ملت ایران است؛ صدای انقلاب." این جمله اولین پیام انقلاب بود که به وسیله‌ی شهید فضل اله محلاتی که با کمک چند نفر از کارکنان رادیو به ساختمان ایستگاه بی سیم قصر راه یافته بود، خوانده شد. با پخش این پیام از طریق رادیو در بعد از ظهر روز ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ خبر استقرار انقلاب اسلامی و موفقیت مردم پیش از سایر رسانه‌ها منشر گردید.

شهید محلاتی درباره پخش این پیام از طریق رادیو چنین می‌گوید: «با بلندگو جلوی دانشگاه اعلامیه می‌خواندیم که خبر رسید پایگاه‌ها یکی بعد از دیگری سقوط کرده اند، اما تا رادیو گرفته نمی‌شد فایده‌ای نداشت. یکی از مهندسان حاضر شد فرستنده پل سید خندان را راه بیندازد. من هم چند نفر مسلح برداشتم و ساعت ۳ بعد از ظهر بود که تا چهار راه قصر آمدیم و می‌خواستیم جلوتر برویم، اما تیراندازی شدیدتر شد. آن مهندس دستگاه‌ها را راه انداخت و من بدون معرفی خودم پشت میکروفون نشستم و گفتم این صدای انقلاب ایران است؛ و بعد پیام امام را خواندم. بعد از پیام امام نوار سرود خمینی‌ای امام و نوار قرآن گذاشتم. ساعت ۶ بعد از ظهر خبر رسید تلویزیون در جام جم هم فتح شده است».

رادیو پس از پیروزی انقلاب اسلامی دوران پر فراز و نشیبی را برای یافتن جایگاهی جدید و هویتی تثبیت شده، سپری کرد. در این دوران مسئولان رادیو تلاش کردند تا با ایجاد تغییر در شکل و محتوای برنامه ها، رادیو را با معیار‌های فرهنگی تعریف شده پس از انقلاب اسلامی هماهنگ کنند. به علت آنکه رادیو یک سازمان دولتی محسوب می‌شود و درآمد آن توسط دولت تامین می‌گردد، از نظر خط مشی و سیاست کاری وابسته به حکومت و دولت است و به عنوان یک رسانه هیچگاه محتوایی خنثی نداشته است.

پس از پیروزی انقلاب آنچه مردم از رسانه‌ها انتظار داشتند، پخش محتوایی همسو با اهداف و ارزش‌های انقلاب اسلامی بود. این تغییر فضا و رویکرد در رادیو به دلایل مختلفی از سرعت و سهولت کمتری برخوردار بود. در روز‌های ابتدایی فعالیت رادیو در دوران انقلاب به وضوح می‌شد نوعی بلاتکلیفی در محتوای برنامه‌ها را دید. از جمله این موارد می‌توان به پخش موسیقی‌های رایج قبل از انقلاب که اغلب بی کلام بودند اشاره کرد. این اوضاع تا مرداد ۱۳۵۸ ادامه داشت تا اینکه به دستور سرپرست واحد موسیقی، پخش موسیقی و سرود‌های انقلابی مانند بهاران خجسته باد و .. در فواصل برنامه جایگزین سایر موسیقی‌ها گردید.

شعر انقلاب از بهمن ۱۳۵۷ به رادیو راه پیدا کرد و تا سال ۱۳۶۲ این روند ادامه داشت و با رادیو عجین شد. در همین سال‌ها مهم‌ترین مسئله رادیو کارکنان آن بودند. به کارگیری افراد متعهد به جمهوری اسلامی از ضرورت‌های اصلی برنامه سازی بود. آنچه رادیو در آن روز‌ها با آن رو به رو بود دو دستگی میان افرادی بود که قبل از انقلاب در رادیو شاغل بودند و از مهارت فنی بالایی برخوردار بودند و افرادی که بعد از سال ۵۷ به رادیو پیوسته و از مهارت تولیدی قابل قبولی برخوردار نبودند. این دو گروه با یکدیدگر ادغام شدند و مسئولیت هنری و فنی به عهده تهیه کنندگانی شد که از قبل از انقلاب مانده بودند و مسئولیت محتوایی و سردبیری به افرادی که بعد از انقلاب به رادیو پیوسته بودند محول گردید.

رادیو جبهه

با شروع حمله عراق به ایران وظیفه خاص رادیو پرداخت به مسائل پیرامون جنگ، پوشش اخبار جنگ، تقویت روحیه رزمندگان و مقابله با جنگ روانی عراق تعریف شد. رادیو از همان روز‌های ابتدای شروع جنگ به وظایف جدید خود پایبند بود تا آنکه با ادامه یافتن اوضاع، ضرورت احداث رادیویی مستقل احساس شد.

جنگ روانی عراق توسط بخش فارسی رادیو بغداد انجام می‌شد و گویندگان با دلسوزی خطاب به ارتشیان می‌گفتند: «سربازان، درجه دارن و افسران میهن پرست انقلابی ایران! (امام) خمینی با جنگی که می‌خواهد راه بیندازد، درصدد است خانواده‌های شما را بی سرپرست کند. مطمئن باشید که احدی در ایران وجود ندارد که شما را ملامت کند که چرا موضع و اسلحه خود را ترک کرده و فرار می‌کنید. این یگانه رفتار عاقلانه است».

رادیو بغداد حتی با پخش شایعه رحلت امام خمینی قصد داشت مردم را به حالت انفعال بکشاند. این رادیو در گزارش‌های خود چنین می‌گفت: «شنوندگان عزیز! مسئولان رژیم این مسئله را از مردم پنهان می‌دارند و با بیانیه‌ها و اعلامیه‌های به امضای (امام) خمینی سعی می‌کنند تا حقیقت مرگ او را پنهان کنند».

بخش فارسی رادیو آمریکا از تعطیلی نانوایی‌ها و کارخانه‌ها و کمبود دارو در ایران گزارش پخش می‌کرد و رادیو بی بی سی از فرار ۳۰۰ هزار نفر اهوازی از شهر و ویران شدن حومه اهواز خبرپراکنی می‌کرد. تاسیس رادیو جبهه به منظور پاسخگویی به این گونه تبلیغات و خبرپراکنی‌ها بود.

از اهداف مهم تاسیس رادیو می‌توان به مواردی نظیر، تقویت روحیه و باور و نگرش رزمندگان اسلام برای واجهه مقتدرانه با دشمن، برقراری ارتباط میان جبهه و پشت جبهه اشاره کرد. رادیو جبهه در شروع کار خود در سال ۱۳۶۵ روزانه سه ساعت برنامه پخش می‌کرد و مخاطبان اصلی این رادیو رزمندگان بودند.

در طول ۸ سال جنگ برنامه‌های مختلف از طریق رادیو پخش گردید که هرکدام با هدف خاصی طراحی شده بودند. اهدافی که این رادیو را به عنوان یک ستاد موقتی تبلیغاتی رسانه‌ای بدل کرده بود و به همین دلیل بعد از جنگ ماموریت این رادیو نیز به پایان خود نزدیک می‌شد. بعد از پذیرش قطع نامه ۵۹۸ در سال ۱۳۶۷ دیگر ادامه فعالیت رادیو جبهه ضرورتی نداشت و در این سال ادامه تولید برنامه‌هایی با موضوع دفاع مقدس به شبکه یک سراسری رادیو سپرده شد.