چرا پیام‌رسان‌های ایرانی در جذب مخاطب شکست خوردند؟ / تلگرام برنده میدان فیلترینگ!

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- فاطمه بوجار؛ هربار که واتساپ به روز رسانی جدیدی را ارائه می‌دهد تا چند روز خودش و سازنده‌اش نقل محافل طنز هستند. چون در نسخه جدید آب از آب تکان نخورده و امکانات همان امکانات نسخه قبل است. داستان زمانی گریه‌دار می‌شود که در یک نمونه ۱۵۸۳ نفری، ۶۴.۱ درصد افراد می‌گویند که از پیام رسان واتساپ استفاده می‌کنند و در مجموع تقریبا ۱۳ درصد افراد از سه پیام رسان ایتا، سروش و بله استفاده می‌کردند. این درحالی است که پیام‌رسان‌های ایرانی نسبت به واتساپ از قابلیت‌های بیشتری برخوردارند؛ و این یعنی پیام‌رسان‌های داخلی در جلب اعتماد کاربر ایرانی موفق نبوده‌اند.

پیام‌رسان‌های ایرانی چقدر خریدار دارند؟

اکنون نگاهی به تعداد کاربران این برنامه‌های ایرانی می‌اندازیم. پیام رسان ایتا که از سال ۱۳۹۶ شروع به فعالیت کرده، اکنون با بیش از ۳ میلیون کاربر در ایران دومین پیام رسان محبوب ایرانی است. همچنین سایت رسمی پیام رسان سروش در خصوص رقم نصب سروش ادعا کرده که تا ۱۷ اردیبهشت ۹۷ این اپلیکیشن بیش از ۱۰ میلیون بار نصب شده است.

روابط عمومی بانک ملی ایران در مرداد ۹۹ اعلام کرد که تعداد اعضای خانواده بزرگ بله از مرز هفت میلیون نفر عبور کرد. با استناد به کانال اصلی گپ، این پیام‌رسان تا اوایل سال ۹۹ حدود ۵ میلیون کاربر داشته است. هم اکنون تعداد کاربران پیام رسان آی‌گپ که از سال ۹۴ وارد بازار شده، به بیش از ۷ میلیون نفر می‌رسد. تعداد کاربران روبیکا هم در سال ۹۹، ۳۶ میلیون نفر است.

تلگرام از میدان به در نشد!

پیش از فیلتر شدن، تلگرام در ایران ۴۰ میلیون کاربر فعال داشت. آمار قابل توجهی که انتظار می‌رفت با اعمال فیلتر و کاهش دسترسی مخاطبان ریزش کند، اما همه چیز آنطور که تصور میشد، پیش نرفت. بر اساس بررسی مرکز پژوهشی بتا درسال ۹۹ مشخص شد که اکنون تلگرام بیش از ۴۹ میلیون کاربر ایرانی دارد یعنی بیش از ۱۰ درصد کاربران تلگرام ایرانی هستند. این گزاره بیانگر آن است که تلگرام با وجود فیلتر بودن هنوز جایگاه خود را به عنوان پیام‌رسان کاربردی در بین کاربران ایرانی حفظ کرده است. مطلبی که جای تامل دارد.

آخرین نظرسنجی که مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران (ایسپا) تحت عنوان مصرف شبکه‌های اجتماعی با جامعه آماری افراد بالای ۱۸ سال کل کشور در تاریخ ۲۵ تا ۲۸ بهمن ۱۳۹۹ انجام داد، نشان می‌دهد ۷۳.۶ درصد از افراد بالای ۱۸ سال کشور، در حال حاضر از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. ۶۴.۱ درصد از افراد بالای ۱۸ سال از پیام رسان واتس اپ استفاده می‌کنند. اینستاگرام با ۴۵.۳ درصد در رتبه دوم و تلگرام با ۳۶.۳ درصد در رتبه سوم قرار دارد. ۴.۸ درصد اعلام کردند از پیام رسان داخلی ایتا، ۴ درصد پیام رسان سروش و ۴ درصد پیام رسان بله استفاده می‌کنند.

 پیام‌رسان‌های داخلی از چه کسی شکست خوردند؟

با نگاهی به میزان کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌توان فهمید که مخاطبان ایرانی آنطور که باید به پیام‌رسان‌های داخلی اقبال نشان نداده‌اند. اتفاقی که معاون وزیر ارتباطات از آن به عنوان شکست پیام‌رسان‌های داخلی یاد می‌کند. در اردیبهشت ۹۸ حمید فتاحی معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در مراسم اختتامیه رویداد "پیام آورد" دانشگاه صنعتی امیرکبیر اظهار می‌کند: «به قطعیت می‌گویم که پیام‌رسان‌های داخلی ما امروز شکست خورده‌اند، زیرا مورد استقبال قرار نگرفتند و شاید مهمترین علت آن مصادف شدن با فیلتر تلگرام بود و در ذهن مخاطب این گونه شکل گرفت که تلگرام فیلتر شد تا پیام‌رسان‌های داخلی مورد استقبال قرار گیرند.»

شاید بهتر بود پیش از فیلتر ناگهانی تلگرام، بستری برای معرفی و ارائه پیام‌رسان‌های داخلی ایجاد میشد و به مردم حق انتخاب می‌دادیم که از کدام شبکه اجتماعی استفاده کنند. سپس با استفاده از فرهنگ‌سازی، مردم به سمت انتخاب صحیح سوق داده میشدند. آن وقت دیگر بعید بود که افکار عمومی نسبت به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی و فیلتر تلگرام موضع بدی داشته باشد. فرهنگ سازی و ایجاد پیام‌رسان‌های داخلی در جذب مخاطب به برنامه‎های ایرانی موثر است البته به شرطی جاده صاف‌کن خارجی‌ها نشویم.

از ماست که برماست!

در مرداد ۹۷ روح الله مومن نسب تحلیلگر ارشد فضای مجازی در هفدهمین نشست "شنبه‌های انقلاب" با موضوع فناوری اطلاعات و فضای مجازی می‌گوید: «در کشور ما یک تیم دانشجویی نخبه در سال ۸۶ یک پیام رسان به نام محاوره را طراحی کردند، اما وزارت ارتباطات به جای حمایت از این جوانان که دارای مجوز سازمان انفورماتیک بودند از این پیام رسان شکایت و به نوعی راه را برای ورود پیام‌رسان‌های خارجی هموار کرد و متاسفانه این پیام رسان زمین‌گیر شد.»

مومن نسب در ادامه می‌گوید: «قوانین دست و پاگیر و محدود کننده بلای جان صنعت IT داخلی است؛ پیام‌رسان داخلی به نام "دیالوگ" که پس از پیام رسان وی چت بوجود آمد و دارای ۲۵ میلیون کاربر بود نیز با قطع سرورهایش دچار سرنوشت مشابه پیام رسان محاوره شد.»

در مصوبه شورای عالی فضای مجازی با موضوع سیاست‌ها و اقدامات ساماندهی پیام رسان‌های اجتماعی ذیل ماده ۲ آمده است که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای توسعه پیام‌رسان‌های اجتماعی داخلی دارای مجوز و ایجاد مزیت رقابتی نسبت به نمونه‌های خارجی در چارچوب ضوابط و شرایط ذکر شده و با همکاری دستگاه‌های ذیربط حمایت‌های لازم در زمینه‌های زیرساختی، فنی، تسهیلاتی و اطلاع رسانی را به عمل آورد.

طبق این مصوبه دولت موظف است از پیام‌رسان‌های ایرانی حمایت کند. هرچند دولت قول یک وام ۵ میلیاردی حمایتی با ۸ درصد سود و پرداخت یکساله را به همه پیام‌رسان‌ها داده بود، ولی تنها ۳ پیام‌رسان گپ، سروش و بیسفون این وام را دریافت کردند. در هر صورت پیام‌رسان‌ها هنوز از عدم حمایت کافی وعمل نکردن دولت به مصوبه شورای عالی فضای مجازی گله‌مند هستند و به نظر می‌رسد این حمایت‌ها کافی نبوده است.

همانطور که آمار نشان می‌دهد حتی فیلترشدن تلگرام هم نمی‌تواند ترمز جذب کاربران ایرانی به این پیام‌رسان را بکشد پس باید به فکر راه حلی غیر از فیلتر بود. استفاده از پیام‌رسان‌های وطنی نه تنها حمایت از تولید داخلی است بلکه پشتیبانی از متخصصان ایرانی هست که این برنامه‌ها را طراحی کردند و حتی سبب اشتغال‌زایی می‌شود. نبود فرهنگ سازی و عدم حمایت‌های دولتی و مردمی از پیام‌رسان‌های داخلی، سرور‌های آنان را به ورطه خاموشی خواهد کشاند.