همه چیز در خدمت روحانی/ بانک مرکزی یا ماشین چاپ پول در دوران عبدالناصر!

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- عارفه چلنگر؛ کارنامه اقتصادی نسبتا افتضاح دولت روحانی خصوصا در حوزه نقدینگی، تورم، ارز، بورس و... موجب شده است همتی برای فاصله‌گیری از دولت، تلاش کند و احتمالاً با همین فرضیه هم سناریوی برکناری از سوی روحانی توسط مشاوران او کلید زده شده است. آن هم درحالی که همتی به‌عنوان رئیس‌کل بانک مرکزی نقش مستقیم در سیاست‌های پولی و ارزی داشته است و آنچه امروز در حوزه تورم و ارزی داریم، بخشی از آن ماحصل سیاست‌هایی است که او مستقیماً مجری آن‌ها بوده است.

با این حال، اما حضور همتی در رقابت‌های انتخاباتی موجب شده است او برای مانور بیشتر در این رقابت‌ها در تلاش برای فاصله‌گذاری از دولت روحانی باشد و با فرار رو به جلو از توجه مردم به کارنامه او در طول ریاست سه ساله اش کاسته شود. پر واضح است که شاخص‌های کلانی مانند پایه پولی و نقدینگی که ارتباط مستقیم با استقراض دولت از بانک مرکزی دارد، بر چسبندگی روحانی و همتی می‌افزاید. در ادامه به بررسی ارتباط پولی میان بانک مرکزی و دولت خواهیم پرداخت.

بانک مرکزی یا کارخانه چاپ پول؟!
آمار‌های جدید بانک مرکزی درباره شاخص‌های پولی نشان می‌دهد اگر بانک مرکزی اقدامات عاجل و فوری برای اصلاح سیاست‌های اشتباهی که متغیر‌های پولی را مشوش کرده، انجام ندهد احتمالا تورم بسیار سنگین‌تر از گذشته را تجربه خواهیم کرد. برای درک بهتر اینکه رشد پایه پولی چه مفهومی با خود دارد، خوب است بدانیم رشد ۴۰ درصدی پایه پولی در یکسال اخیر به اندازه کل پایه پولی‌ای است که در دولت قبلی برای ساخت مسکن مهر ایجاد شد؛ البته با این تفاوت که این بار با افزایش ۴۰ درصدی پایه پولی، نه تنها مسکنی ساخته نشد؛ بلکه هیچ اقدام عمرانی هم صورت نگرفت!

طبق آمار‌های بانک مرکزی حجم پایه پولی یا همان پول پر قدرت، از ۲۲۰ هزار میلیارد تومان قبل از آغاز به کار عبدالناصر همتی در بانک مرکزی به ۴۶۱ هزار میلیارد تومان رسیده است. در واقع بیش از نصف پایه پولی در کمتر از سه سال فعالیت همتی در بانک مرکزی ایجاد شده است. این امار نشان می‌دهد بانک مرکزی در دوره مدیریت این کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری به کارخانه چاپ پول تبدیل شده است.

متاسفانه این موضوع، ریشه در نگاه کوتاه مدت مسئولین دارد. چندی پیش، ولی ا... سیف، رئیس‌کل سابق بانک مرکزی با اشاره به فرایند بودجه‌گیری در دولت روحانی گفته بود: همه نگاه‌ها به سمت رئیس‌کل بانک مرکزی می‌رود. آقای رئیس‌جمهور می‌پرسند راهی دارد؟ شما می‌گویید رشد نقدینگی چنین می‌شود و تورم چنان می‌شود. رئیس‌جمهور می‌گوید آن تبعات که برای بعد است، الان مشکل داریم. این را یک کاری بکنید.

انفجار نقدینگی در کشور
در دوره آقای همتی، بالاترین رشد نقدینگی در کشور رقم خورده است. اگر آنطور که آقای روحانی همواره رشد نقدینگی در دولت‌های نهم و دهم را تقبیح می‌کرد، قضاوت کنیم، باید عملکرد بانک مرکزی در مدیریت نقدینگی در دو سال اخیر را نیز با شدت بیشتری تقبیح کرد. در دوره آقای همتی شاهد افزوده شدن روزانه بیش از ۱۰۰۰ میلیارد تومان به حجم نقدینگی کشور بوده‌ایم.

ناموفق بودن بانک مرکزی در کنترل نقدینگی عامل رونق بازار‌های سوداگری در مسکن، خودرو، طلا و ارز شده که گرانی‌های افسارگسیخته را به دنبال داشته است. در حقیقت یکی از ملزومات اثرگذاری سیاست پولی، فارغ از نقد‌های محتوایی به مباحثی مانند هدف‌گذاری تورمی یا عملیات بازار باز، اعتبار مقام پولی نزد کارگزاران اقتصادی است. مردم و بنگاه‌های اقتصادی رفتار امروز خود را نه بر مبنای تورم گذشته، بلکه بر مبنای تورم انتظاری تنظیم می‌کنند و به همین دلیل شهرت سیاست‌گذار در میزان تحقق اهداف خود، اهمیتی مضاعف پیدا می‌کند.

از گزارشات رسمی بانک مرکزی استخراج کرده، از ۳۴هزار میلیارد تومان حجم نقدینگی کشور بیش از ۵۴ درصد آن معادل ۱۸۸۷ هزار میلیارد تومان در دوره ریاست همتی ایجاد شده است. گفتنی است همتی در تبلیغات انتخاباتی یکی از مهمترین برنامه‌های خود را در دولت احتمالی آینده کنترل نقدینگی اعلام کرده است!

همتی پس از تصدی منصب ریاست بانک مرکزی در مردادماه ۱۳۹۷، مبتنی بر وظایف ماهوی این نهاد وعده‌هایی در زمینه کنترل حجم نقدینگی، کاهش تورم و انتظارات تورمی و به‌ویژه کنترل نرخ ارز و تقویت ارزش پول ملی مطرح کرد. قطعاً در قضاوت درباره عملکرد عبدالناصر همتی در بانک مرکزی، باید شرایط محیطی و بیرونی از جمله تحریم‌ها و کرونا را هم مدنظر قرار داد؛ اما به هر صورت نمی‌توان مدیریت بانک مرکزی را در منفی شدن همه شاخص‌های مهم اقتصادی کشور در دو سال گذشته، بی‌گناه دانست و سایر ارکان اقتصادی کشور را مقصر جلوه داد. آن‌چه که امروز مشخص است عملکرد ضعیف بانک مرکزی برای کنترل شاخص‌های کلان اقتصادی و همراهی بی، چون و چرای این سازمان عریض و طویل برای پوشش دادن نقاط ضعف دولت است و این مسئله مهمی است که همتی باید به آن پاسخگو باشد.