حقوق دانشجویان دکتری به کجا رسید؟ / ضرورت بازنگری در شیوه پذیرش دانشجو در مقطع دکتری

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، دوره دکتری یکی از پرمشغله‌‌ترین و حساس‌ترین دوران تحصیلی محسوب می‌شود و داوطلب پس از گذر از آزمون سراسری و با قبولی در مصاحبه وارد آن می‌شود. از آنجایی که دانشجویان دوره دکتری در مهم‌ترین برهه سنی قرار دارند، مسلما برای امرار معاش خود نیز باید برنامه‌ای داشته باشند؛ این درحالی است که در دوره دکتری دانشجو موظف است به کار تحقیقاتی تمام وقت و ارائه مقاله علمی با تراز بین‌المللی و رساله دکتری بپردازد. به‌همین منظور رفع مهم‌ترین مسئله زندگی دانشجویان یعنی معیشت آن‌ها همواره نقل محافلی از جمله مجلس شورای اسلامی و وزارت علوم بوده است؛ به طوری که در آسیب‌شناسی وضعیت موجود دانشجویان تحصیلات‌ تکمیلی و ضعف کیفیت تحصیلی آن‌ها و رساله‌هایی که هر ساله هزاران نسخه از آن چاپ و منتشر می‌شود، دردی از جامعه دوا نمی‌کند، این موضوع به عنوان مهم‌ترین علت نداشتن تمرکز، زمان مناسب برای پیگیری موضوع و مشوق برای انجام کار تحقیقاتی به شمار می‌رود.

تمام این موارد سبب شد تا وزات علوم در سال های گذشته تصمیم به اجرای طرحی با نام پژوهانه بگیرد، به موجب این طرح قرار بود دانشجویان دکتری در مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها از سوی معاونت پژوهشی اعتبار مالی بدون عوض دریافت کنند. اما به یک باره در سال ۹۳ این طرح لغو شد و جای خود را به وام دانشجویی ۷۰۰ هزار تومانی داد!

اکنون که حدود هفت سالی از عدم اجرای این طرح می‌گذرد، مجلس شورای اسلامی به منظور رفع این مشکل برای اولین‌بار در لایحه بودجه ۱۴۰۰ با اختصاص اعتبار ۵۰ میلیارد تومانی به دانشجویان دکتری دانشگاه‌های دولتی موافقت کرد در حال حاضر که حدود ۶ ماهی از تصویب این لایحه گذشته و هنوز اعتباری به دانشگاه‌ها تخصیص نیافته است، به گفتگو با دوایی، معاون پژوهشی دانشگاه علم و صنعت پرداختیم تا ضمن آسیب شناسی مشکلات دانشجویان دکتری در انجام کارهای تحقیقاتی به راه حل های موجود علاوه بر اختصاص اعتبار به دانشجویان در رفع مشکلات بپردازیم.

معاون پژوهشی دانشگاه علم و صنعت در خصوص آسیب شناسی وضعیت موجود دانشجویان دکتری گفت: در دنیا برای دانشجوی دکتری اصطلاح استخدام به کار گرفته می‌شود؛ به طوری که استاد از طریق گرنتی که در اختیار دارد به دانشجو نیز حقوق می‌دهد. سیستم کنکوری ما که به وسیله آن دانشجویان دکتری پذیرش می‌شوند، باعث شده تا تعداد زیادی از دانشجویان وارد دانشگاه‌ها شوند؛ این درحالی است که هیچ یک از آن‌ها بر مبنای برنامه صنعتی یا تحقیقاتی که حمایت مالی پشتوانه آن باشد به دانشگاه وارد نشده‌اند.

دوایی افزود: تخصیص حقوق به دانشجویان دکتری از سوی دولت با توجه به شرایط کشور اکنون تقریبا نشدنی است، زیرا در سیستم آموزشی تعداد زیادی دانشجوی دکتری وارد دانشگاه‌ها می‌شوند که ارائه حقوق به آن تعداد دانشجو کار سختی است. به نظر بنده اگر قرار است اعتباراتی به دانشجویان دکتری تخصیص داده شود قبل از هر چیز بهتر است در روند و تعداد پذیرش دانشجویان دکتری مانند سایر کشور‌های جهان تجدید نظر کنیم. یک روش دیگر این است که شرایطی ایجاد شود تا دانشجویان بر اساس گرنت صنعتی و تحقیقاتی وارد دانشگاه‌ها شوند.

معاون پژوهشی دانشگاه علم و صنعت تصریح کرد: در حال حاضر تعدادی از دانشجویان دکتری با اساتیدی کار می‌کنند که آن اساتید پروژه صنعتی دارند، بر این اساس درآمدی از آن طریق به دست می‌آورند یا اینکه از طریق معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری یا بنیاد نخبگان اعتباراتی را دریافت می‌کنند. این نکته نیز وجود دارد که این موضوع برای تعداد کمی از دانشجویان رخ می‌دهد و شامل همه نمی‌شود.

دوایی با اشاره به اینکه اساتید نیز در دریافت گرنت با مشکل روبه رو هستند، اظهار کرد: گرنت‌های که به اساتید داده می‌شود به دو صورت هستند. یک نوع از آن گرنتی است که دانشگاه در قالب اعتبار پژوهشی در اختیار استاد قرار می‌دهد که در دانشگاه ما به طور متوسط سالی ۱۰ یا ۱۲ میلیون تومان است که هفت تا هشت میلیون آن به تجهیزات اختصاص داده می‌شود و باقی آن نیز مبلغی نیست که بتوان با آن فعالیت خاصی انجام داد.

وی ادامه داد: نوع دیگر گرنت، توسط اساتید در ارتباط با دستگاه‌های دیگر به دست می‌آید که در دانشگاه علم و صنعت ما بین ۲۵ تا ۵۰ درصد اعضای هیئت علمی با انعقاد قرارداد، به آن  دست می یابند که از آن برای تامین هزینه‌های آزمایشگاهی و ساخت بهره می‌برند؛ البته در این میان تعدادی از دانشجویان دکتری و کارشناسی ارشد نیز وجود دارند که در چارچوب همین پروژه‌‎ها ساپورت می‌شوند. این موضوع نیز به صورت رسمی وجود ندارد و استاد خود از محل قرار داد به دانشجو اختصاص می‌دهد.

وی اظهار کرد: یک سری حمایت از پایان‌نامه‌های دانشجویی نیز وجود دارد که توسط دستگاه‌های اجرایی با انتشار فراخوان انجام می‌شود، اما باید در نظر گرفت که این اعتبارات به مقداری نیستند که بتواند همه دانشجویان دکتری را در برگیرد.

معاون پژوهشی دانشگاه علم و صنعت در خصوص شرایط دانشجویان دکتری در کشور‌های دیگر تصریح کرد: در کشور‌های پیشرفته صنعت به میزانی فعال است که دانشجویان با مدرک کارشناسی و دکتری می‌توانند زندگی خود را اداره کنند. به همین منظور تنها دانشجویانی وارد مقطع دکتری می‌شوند که واقعا به دنبال کسب علم هستند، زیرا در این مدت از بازار کار تا حدودی دور می‌شوند.

دوایی ادامه داد: در کشور ایران تعداد قابل توجهی از کسانی که وارد دوره دکتری می‌‍شوند علاقه‌ای به دوره دکتری ندارند. زیرا در پایان دوره کارشناسی ارشد شغلی ندارند که به آن بپردازند و از آنجایی که مسئله سربازی برای دانشجویان پسر نیز وجود دارد در نتیجه ممکن ترین کار این است که دوباره ادامه تحصیل دهند به همین منظور وارد دوره دکتری می‌شوند. غافل از اینکه ۴ سال دیگر دوباره با همین مشکل روبه رو می‌شوند و تنها آن را به تعویق انداخته‌اند.

وی در خصوص ارائه راه حلی برای رهایی از این مشکلات گفت: مسئولین کشور دانشگاه‌ها و همچنین دانشجویان باید مدل مناسبی برای زندگی خود و برای اداره کشور داشته باشند. درحقیقت دانشجویان دکتری پس از فارغ‌التحصیلی یا باید عضو هیئت علمی و یا وارد مراکز تحقیقاتی پیشرفته شوند، این ظرفیت‌ها در کشور وجود ندارد؛ بنابراین بسیاری از ان‌ها دچار بیکاری می‌شوند.

دوایی بیان کرد: برای رفع مشکلات دانشجویان قبل از هر چیز باید موضوع اشتغال، عقب ماندگی صنعت و رقابتی نبودن آن مورد توجه قرار گیرد. اگر این مسائل رفع شوند مشکلات بیکاری دانشجویان نیز از میان خواهد رفت و آنگاه تعداد کمتری از دانشجویان به دوره دکتری وارد می‌شوند و به تبع ان میتوان برای باقی دانشجویان اعتباراتی در نظر گرفت.

معاون پژوهشی دانشگاه علم و صنعت تصریح کرد: جایگاه دانشجوی دکتری در کشور به خوبی تعریف نشده است دلیل آن هم این است که صنعت در کنار آن تعریف نشده است. تمام این موارد در کنار یک دیگر مانند پازلی هستند که برای رفع مشکلات باید کنار یک دیگر چیده شوند. تنها راه حل آن نیز این است که صنعت به صورت پلکانی آرام با یک برنامه دراز مدت به دور از رانت، رقابت‌های ناسالم، پول‌های بادآورده گام به گام به سمت جلو حرکت کند و در بازه ۵ ساله به حد رقابتی برسد تا اشتغال ایجاد شود.

وی در پایان خاطر نشان کرد: شرایطی که در کشور ما وجود دارد، متاسفانه اجازه نمی‌دهد صنعت رقابتی شکل گیرد؛ بنابراین برخی صنایع با رانت و فشار به مصرف کنند باقی می‌ماند بدون اینکه در آن تحقیق و توسعه و آرندی معنایی داشته باشد. تمام این موارد دست به دست هم می‌دهد تا دانشجویانی که علاقه ندارند، وارد دوره دکتری شوند و سبب شوند تا افرادی که با علاقه وارد این عرصه شده اند، نیز نتوانند از اعتبارات بهره‌مند شوند، زیرا اعتبارات به اندازه این تعداد از دانشجو در کشور وجود ندارد.