به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، در سال گذشته تهران با هوای آلوده‌ای مواجه بود که برخلاف انتظارات با گرم شدن هوا و شروع تابستان بهبود نیافت. همچنین با وجود تلاش‌های گسترده برای بهبود کیفیت هوا و کاهش آلودگی، آمار و اطلاعات منتشر شده از سوی سازمان محیط زیست و هواشناسی نشان می‌دهد که هوای پایتخت در فصل گرم نیز همچنان تحت تأثیر عوامل مختلف قرار دارد که باعث عدم پاکیزگی آن شده است.
آیا هوا در تابستان آلوده می‌شود؟
بیشتر ما وقتی عبارت «آلودگی هوا» را می‌شنویم، وارونگی دما، روز‌های سرد زمستان، طرح زوج و فرد معابر و آسمان خاکستری و دوده‌گرفته‌اش به یادمان می‌آید. حال آن‌که کمتر کسی می‌داند در فصول بهار و تابستان نیز با خطر آلودگی هوا مواجه هستیم. چه‌طور؟
فرمول ساده است: تغییر زاویه‌ی تابش خورشید، افزایش دما، وزش باد‌های گرم تابستانه و در نهایت، آلودگی هوا!
احتمالاً شما چیز‌هایی در مورد باد‌های ۱۲۰ روزه‌ی سیستان شنیده‌اید یا حتماً اخبار توفان و ریزگرد‌های فصل تابستان را دنبال کردهاید. باد‌های گرم که عمدتاً از بیابان‌های عراق و عربستان منشأ می‌گیرند، جریان‌های فرسایشی جنوب غرب ایران را فعال کرده و این مناطق را به یکی از قطب‌های ایجاد گردوغبار تبدیل می‌کنند. توفان‌های گردوغبار در مسیر خود، آلاینده‌هایی مانند مواد شیمیایی را جذب می‌کنند و با انتقال به نقاط دوردست باعث واردشدن خسارات شدید به محیط‌زیست طبیعی، گیاهان و تولیدات کشاورزی و تأثیرات منفی روی سلامت انسان می‌شوند که متاسفانه گاهی منجر به مرگ می‌شوند.
علاوه‌بر توفان و ریزگرد، ترکیبات نیتروژن و واکنش آن با نور خورشید در دمای بالا نیز عامل دیگری برای آلایندگی هوای کلان‌شهر‌ها به‌حساب می‌آید. منبع این ترکیبات نیتروژنی از بخش حمل‌ونقل و خودرو‌های بنزین‌سوز و همچنین فعالیت‌های صنعتی و کارخانه‌ها است. عوامل ذکر شده در کنار زاویه‌ی تابش تقریباً عمود خورشید در تابستان باعث ایجاد آلودگی هوا و به وجود آمدن ذراتی‌ست که موجب انواع بیماری‌های تنفسی، پوستی و بیماری گیاهان در تابستان خواهد شد؛ بنابراین باید به‌خاطر داشت که آلودگی هوا منحصر و مربوط به نیمه‌ی دوم سال نیست و در نیمه‌ی اول هم باید نسبت به شاخص آلودگی هوا در شهر محل زندگی‌مان حساس باشیم.
تحلیل وضعیت کیفیت هوا
براساس گزارش‌های سازمان محیط زیست، میانگین شاخص کیفیت هوای تهران در تابستان ۱۴۰۳ به طور میانگین در محدوده «ناسالم» (Unhealthy) تا «بسیار ناسالم» (Very Unhealthy) نوسان داشته است. این شاخص نشان‌دهنده میزان بالای ذرات معلق (PM ۲.۵ و PM ۱۰) و دیگر آلاینده‌های جوی است که به طور مستقیم بر سلامت عمومی تاثیر می‌گذارد. در این تابستان، میانگین ذرات معلق PM ۲.۵ که اندازه‌ای کمتر از ۲.۵ میکرون دارند، به طور مداوم در حد بالای استاندارد‌های جهانی باقی مانده است.
عوامل مؤثر بر آلودگی
یکی از عوامل اصلی آلودگی هوای تهران در تابستان، افزایش تردد خودرو‌ها به ویژه خودرو‌های دیزلی و قدیمی است. با توجه به داده‌های سازمان هواشناسی، کاهش بارش‌های باران در فصل تابستان، که به طور معمول به شست‌وشوی ذرات معلق از جو کمک می‌کند، این مشکل را تشدید کرده است. به علاوه، پدیده دما‌های بالا و افزایش گرما موجب شده که آلاینده‌ها در جو باقی بمانند و نتوانند به راحتی پخش شوند.
اثرات فعالیت‌های صنعتی و ساختمانی
علاوه بر ترافیک، فعالیت‌های صنعتی و ساختمانی نیز به شدت بر آلودگی هوای تهران تأثیر گذاشته است. کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند، همچنین پروژه‌های بزرگ ساختمانی که باعث تولید گرد و غبار می‌شوند، به تشدید مشکل کمک کرده‌اند. گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد که برخی از واحد‌های صنعتی به دلیل کمبود نظارت و عدم رعایت استانداردها، میزان زیادی آلاینده به جو وارد کرده‌اند.
شرایط جغرافیایی و جوی
وضعیت جغرافیایی تهران نیز به نوبه خود در افزایش آلودگی تاثیرگذار است. پایتخت ایران در یک دشت محصور قرار دارد که باعث می‌شود آلودگی‌های جوی در این ناحیه محبوس شوند. با توجه به تحلیل‌های هواشناسی، در تابستان امسال، پدیده‌های جوی مانند وارونگی دما (Temperature Inversion) که معمولاً در فصول سرد اتفاق می‌افتد، در تابستان نیز مشاهده شده است. این پدیده باعث می‌شود که آلاینده‌ها در لایه‌های پایینی جو باقی بمانند و امکان پراکنده شدن آن‌ها کاهش یابد.
نقش سیاست‌ها و تدابیر مدیریت آلودگی
سیاست‌های مدیریت آلودگی هوا و اقدامات مربوط به کاهش منابع آلایندگی در تهران در تابستان امسال نتوانسته است به طور مؤثر به کاهش کیفیت هوا کمک کند. اجرای ناقص قوانین مربوط به کنترل آلودگی خودرو‌ها و عدم رعایت استاندارد‌های زیست محیطی توسط صنایع از جمله مشکلاتی است که بر وضعیت کیفیت هوا تأثیر گذاشته است. همچنین، برنامه‌های ترویجی برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و افزایش استفاده از حمل و نقل عمومی به طور کامل عملیاتی نشده است.
برای بهبود کیفیت هوای تهران در آینده، نیاز به برنامه‌ریزی جامع و اقدامات مؤثرتر در تمامی سطوح وجود دارد. به گفته کارشناسان محیط زیست، لازم است که نظارت‌ها بر صنایع و خودرو‌ها افزایش یابد و قوانین مربوط به کاهش آلاینده‌ها به دقت اجرا شود. همچنین، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های سبز و توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی می‌تواند به کاهش آلودگی کمک کند. پیش‌بینی می‌شود که با اتخاذ تدابیر مناسب و همکاری نهاد‌های دولتی و خصوصی، امکان بهبود وضعیت کیفیت هوا در آینده وجود دارد.
در نهایت، مشکلات کیفیت هوای تهران نشان‌دهنده نیاز مبرم به همکاری گسترده و پیگیری مداوم برای حل بحران‌های زیست‌محیطی است. با توجه به داده‌ها و تحلیل‌های اخیر، به نظر می‌رسد که چالش‌های جدی همچنان پیش روی ما است و برای تحقق هوای پاک‌تر، اقدامات مؤثرتری ضروری است.