مشکل ما در روایت از ایران برای کودکان و نوجوانان عدم تصویرسازی درست است

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو، شست نقد و بررسی کتاب «شرق گرایی» نوشته دکتر داوود طالقانی در پاتوق کتاب شهرک شهید محلاتی برگزار شد. محمدی، مدیر عامل نشر معارف گفت در این نشست گفت:‌ در نشر معارف، ما بر اساس دغدغه کتاب را تولید می‌کنیم بر اساس دغدغه‌ای که مخاطبین ما دارند و این دغدغه باعث می‌شود که طبیعتاً ما این خلا را احساس بکنیم و دنبالبرطرف کردن این دغدغه باشیم.

وی افزود: شرق گرایی فقط از جنس شرقی نیست بلکه شرق‌گرایی، غربی شده است یعنی شرق گرایی چیز بدی نیست ولی وقتی این شرقی گرایی، غربی زده می‌شود مشکلاتی را ایجاد می‌کند. تقریباً به نوعی دغدغه نوجوان‌هامان را می‌دیدیم که چقدر در کیپاپ و انیمه غرق شده‌اند و این چیزی بود که تحمیل غرب به فرهنگ شرق بود و کره طبیعتاً تو این موضوع بیشتر مورد تهاجم قرار گرفت.

محمدی ادامه داد: اگر کنترلی وجود نداشته باشد، کشور ما و کشورهای دیگر حتی در  این موضوع آسیب‌های جدی دیدند و می‌بینند. جای این کتاب در نشر ما خالی بود چون حقیقتاً ما دنبال چنین دغدغه‌هایی هستیم که به همت جناب آقای دکتر طالقانی این دغدغه برطرف شد. 

وی در پاسخ به این سوال که برای رساندن کتاببه دست مخاطبان اصلی یعنی دانش اموزان و نوجوانان چه برنامه‌ای دارید گفت: یکی از مخاطبین اساسی ما دانش آموزان علی‌الخصوص دبیرستانی‌ها هستند و برنامه‌هایی برای توزیع گسترده کتاب داریم.

رهبر انقلاب در دیداری که با دانش آموزان داشتند فرمودند که نوجوانان الان ما اتفاقاً خیلی عمیق‌تر شده‌اند. این نشان میدهد که اگر ما مطلب را به نوجوان برسانیم و نوجوان را از نظر فکری به غنا برسانیم طبیعتاً اثر این حجمه‌ها کم خواهد شد. این کتاب صرفاً برای نوجوانان نیست یعنی برای خانواده نوجوانان هم هست که این کتاب را بخوانند و این آسیب‌ها را بشناسند و برای مقابله این آسیب‌ها برنامه داشته و مواجهه منطقی داشته باشند.

داوود طالقانی: محصولات فرهنگی شرقی و صنایع فرهنگی خلاق منتسب به شرق که بسیار متنوع هم هستند

دکتر داوود طالقانی، نویسنده کتاب نیز در این نشست گفت:‌ همکاری با نشر معارف همیشه برای من لذت بخش، سهل، آسان و خیلی خوب بوده است. یک روز پاییزی در سال ۱۴۰۱ وسط اتفاقات و ناآرامی‌ها از خیابان انقلاب برمی‌گشتم و به این فکر می‌کردم که توی این چند روز اخیر چقدر دیوارنویسی با موضوع دیالوگ‌های انیمه‌های روز مثل اتک آن تایتان حمله به تایتان یا شیطان‌کش زیاد شده است؟! این عادی نیست. چرا من باید مثلاً دیالوگای انیمه‌ها را روی دیوارها ببینم؟ یک آقایی می‌گفتند ریشه این ناآرامی‌ها را باید از سفارت کره جنوبی و طرفدارای موسیقی کی پاپ پیگیری کنید! به این نتیجه رسیدم که ما هیچ اثر پژوهشی و مطالعه جدی و مواجهه از منظر خودمان با محصولات فرهنگی شرق نداریم. اگر حرفی هم زده می‌شود عمدتاً غیر علمی و سیاست‌زده است و یا مخاطب نوجوان را نادیده می‌گیرد و صرفاً از روی برخی از مقاصد غیر صحیح برخاسته است. دوستان نشر معارف دغدغه بنده را به رسمیت شناختند و و تقریبا یک سال بعدش کتاب منتشر شد.
طالقانی افزود: هر کتاب، هر فیلم و هر قطعه موسیقی یه اتفاق است که در کشور رخ می‌دهد. مثلاً ما سال ۱۴۰۰ با نشر معارف کتاب «سلبریتی ایرانی» را کار کردیم و پربسامد‌ترین کلمه در سال 1401 کلمه «سلبریتی» بود. 

وی ادامه داد: محصولات فرهنگی شرقی و صنایع فرهنگی خلاق منتسب به شرق که بسیار متنوع هم هستند، چند سالی است که در ایران طرفداران خودش را پیدا کرده و دامنه اثرگذاری صرفاً از یک گروه نسلی جوانان یا نوجوانان فراتر رفته است. دایره پیوندش با عرصه‌های زندگی ما صرفاً به سرگرمی و یا رسانه مربوط نیست و مداخلاتش در اقتصاد، امنیت، سیاست و حتی دین و معنویت قابل ردیابی است. خانم‌هان کانگ جایزه نوبل ادبیات را گرفت و در محافل کتاب ایران انگار یک انتخاب پیش بینی نشده بوده ولی کسانی که طرفدار کره جنوبی و محصولات فرهنگی‌اش بودند، خانم کانگ را با کتاب گیاهخوار می‌شناختند. 

نویسنده کتاب شرق گرایی گفت: انیمیشن‌های چینی امروز یکی از رقبای جدی انیمه‌های ژاپنی‌اند که به دنک هووا شناخته می‌شوند. موسیقی پاپ چینی به عنوان رقبای جدید موسیقی پاپ کره جنوبی وارد بازار موسیقی جهانی شده است. امروز که دارم درباره سریال‌های کره‌ای و انیمیشن‌های ژاپنی صحبت می‌کنم همین الان کانال هواداری و صفحات هواداری اینستاگرامی درباره سریال‌های تایلندی وجود دارد و به عنوان یک خرده فرهنگ دارد کار خودش را شروع می‌کند.

طالقانی تاکید کرد: احتمالا حتی در پلتفرم‌های ایرانی هم این گروه‌های هواداری یا مخاطبایی که دور هم جمع می‌شوند نمودهای خودشان را به ما نشان می‌دهند. این مسئله در ظاهر هیچ عیبی نداره. مسئله‌ای که وجود داره این است که تصویر، یک فریب است و ما نباید فریب تصاویر را بخوریم. من ممکن است از خودم در شبکه‌های اجتماعی یک تصویر درست کنم ولی این با واقعیت خود من در تعارض باشد. مسئله کشورهای شرقی در قبال ما همین است که یک تصویر کاذب از کره جنوبی، چین، ژاپن و...

برای ما ایرانی‌ها ساخته شده و تحلیلگر فرهنگی و منتقد فرهنگی کارشان در اصل این است که تصویر را بشکند و بگوید این تصویر واقعی نیست. مثلا نگاه کنید به کره جنوبی و آمار خودکشی در آن که جز پنج شش کشور اول جهان است. چیزهایی که از سنت و اسطوره ژاپن باقی مونده در حد افسانه و قصه شده و غیرت و تعصبی که ژاپنی‌ها قبل از جنگ داشتند صرفاً در یک سری از گروه‌های خلافکاری دنبال می‌شود.

وی ادامه داد: ما می‌توانیم فریب‌ها و تناقض‌های تصویر را از درون خودش کشف کنیم یعنی بگوییم اگر کی پاپ یک تصویر آرمانشهری از کره جنوبی دارد، خود تصویر داره لو می‌دهد. اگر انیمیشن‌های ژاپنی بسیار جذاب سرگرم کننده و باحالند ولی در پس این یک معادله‌ وجود داره. نقطه اشتراک همه این سیاست‌های دولتی برای کشورهای شرق آسیا مسئله برندینگ ملی است. می‌خواهند کشور خودشان را به عنوان یک برند محبوب و به عنوان یک لوگوی تجاری بفروشند و از این راه هم پول دربیاورند. هم استیلای فرهنگی و سلطه خودشان را در سایر مناطق دیگر توسعه بدهند و در نهایت ایدئولوژی‌های سیاسی خودشان را در دنیا بسط بدهند.

این نویسنده و پژوهشگر افزود: این معمولاً شبیه دم خروسی است که بارها بیرون می‌زند. یعنی ستاره‌های کی پاپ با آقای جو بایدن دیدار می‌کنند و در کاخ سفید و در سازمان ملل درباره محیط زیست حرف می‌زنند. تیک تاک عملاً می‌خواهد کنترل داده‌های دیجیتال تمام شهروندان جهانی چه غربی چه شرقی را به دست بگیرد. اینجا ابهامی وجود داره این که ما قرار است چه‌کار کنیم. یعنی ما در مقام ایرانیان پروژه‌مان برای تصویرسازی از ایران چیست؟ پاسخ تصویر را تنها می‌شود با تصویر داد. اگر احیاناً می‌خواهیم درباره شکستن تصاویر کاذب و موهوم که از شرق برای ما صحبت می‌کنند کاری کنیم باید تصویر ایران را بسازیم. 

مشکل ما در روایت از ایران برای کودکان و نوجوانان عدم تصویرسازی درست است 

طالقانی در پایان هم گفت: اگر کودک و نوجوان ما احیاناً فکر می‌کند که کره جنوبی بهتر از ایران است و ایران را با ترکیه مقایسه می‌کند، شهر تهران را با استانبول مقایسه می‌کند، مشکل در تصویرسازی است. 
برای ما ایرانیان از یک طرف یک آرمانشهر از یک جای دیگه می‌سازند؛ از طرف دیگر تصویر خودمان را هم تخریب می‌کنند. مثلا رژیم صهیونیستی درباره شهر تهران سریال می‌سازد و عملاً یک تصویرسازی غیر واقعی از تهران نشان می‌دهد. این فقط یک احساس سرخوردگی و افسردگی جمعی برای ما دارد.

ما در حوزه کتاب درسی چالش داریم و دنبال ایده می‌گردیم

دکتر سجاد مهدی‌زاده سخنران دیگر این نشست بود و گفت: آقای طالقانی جزو استعدادهای جوان کشور ماست. خیلی خوشحالیم که این اثر از ایشان چاپ شده. من اعتقاد دارم در این حوزه هر چه بنویسیم خوب است. ما در بعضی از موضوعات هیچ چیزی نمی‌دانیم. ما در بعضی از حوزه‌ها اصلاً آدم نداریم. تو بعضی اصلا نظر نداریم. تو بعضی از حوزه‌ها هیچ متنی نداریم. ما برای تغییر فرهنگی به محصولات فرهنگی نیاز داریم.

وی افزود: ممکن است سوال بپرسم این کتاب برای چه کسی نوشته شده؟ شاید نوجوان خیلی دوستش نداشته باشد. ما کی‌پاپ و انیمه را باید از زبان نوجوان بشنویم. من از لابلای حرفهای آقای طالقانی حسی دارم که این رویکرد، رویکرد جامعه‌شناختی است؛ ما نیاز به مدل قرائت روانشناختی هم داریم. خوب است که این کتاب‌ها به همدیگر هم راهی بدهند. آقای طالقانی سعی کرده در این کتاب دو کار کند؛ اول این که انتقاد کند و دوم این که بگوید از آن می‌شود چه آموخت. 

دکتر مهدی‌زاده گفت: ما اصولا با یک له‌شدگی فرهنگی مواجه هستیم. شهید مطهری تعبیری داره که شاید بعضی بهشان بربخورد؛ می‌گوید ایرانی‌ها نسبت به فرهنگ‌های دیگر پذیرایی فرهنگی بیشتری دارند لذا از خیلی از کشورهای دیگر و سایر ملل راحت‌تر اسلام و ادیان را می‌پذیرند ولی از طرف دیگر خیلی هم راحت فرهنگ بومی خودشان را از دست می‌دهند. ما یک پذیرایی فرهنگی داریم که خوب است اما باعث شده هرچه هست را بگیریم و دیگر کشش نداریم.

وی ادامه داد:‌ ما نسبت به فضای شرق خیلی بی‌دفاعیم. هر فرهنگی و هر جامعه‌ای و هر نظام فکری خودش را در محصولات و ساختارها تسری می‌دهد. در طب سنتی ۴ تا رکن اولیه داریم؛ آب و آتش و خاک و هوا. در طب چینی ایده اولیه‌شان پنج رکن دارد و فلز هم بهش اضافه می‌شود. با این پنج تا رکن همه چیز را سامان می‌دهند. هر نظام معنایی خودش را یک جا باز تولید می‌کند. ما حتی فهممان از نظام عالم قوانین ماورایی هم بر اساس همین کلمات محصولات شکل می‌گیرد.

این استاد دانشگاه افزود: ما در حوزه کتاب درسی چالش داریم و دنبال ایده می‌گردیم. در آمریکا دو مکتب شیعه و بودیسم از لحاظ تعداد جذب خیلی پرقدرت دارد سرعت می‌گیرند. اینها درون مایه‌ای دارند که برای دنیای امروز جذاب است. فرهنگ شرق و هر پدیده فرهنگی که رشد داشته، مخاطب را جدی گرفته است. هم فضای باستانی ما و هم فضای اسلامی ما مشحون از معارف دینی و معارف اخلاقی است.

فرهنگ شرق ضربه‌هایی در حوزه جنسیت می‌زند ولی مسئله اصلی‌ این است که نمی‌آید لخت و سریع وارد یک موضوع ضد اخلاقی بشود. اتفاقاً شاید بخش زیادی از آن چیزی که در ایران دارد مشتری پیدا می‌کند، حوزه اخلاق و حوزه مهارت‌های زندگی است. 
وی در پایان سخنانش گفت: یه کتاب خوب در حوزه خودشناسی نداریم. اما مدل نسخه ژاپنی‌اش هست که کتابش هم خیلی مشهور است. پدر و مادر دوست دارند بچه‌هایشان کتاب خوب بخوانند که باید وجود داشته باشد؛ ما می‌خواهیم لباس خوب بپوشیم و باید داشته باشیم. ما در حوزه فرهنگی دینی خیلی خام خوریم. خیلی جاها سراغ مصرف کننده می‌رویم. کتاب شرق‌گرایی طعنه‌ای زده به اینکه مصرف کننده را ولش کنیم و بریم سراغ تولید کننده. واقعیتش این است که تا تولید کننده ما به این عقل برسد خیلی خیلی زمان می‌برد. 

برخی تولیدات ما بسیار گران است اما در مقابل در قسمت موسیقی، نوجوانان ما به راحتی و رایگان به یک سبک موسیقی خاصی دسترسی دارند

دکتر تینا امین هم در این نشست گفت:‌ اگر آقای طالقانی از سر علاقه‌مندی وارد این بازی شدند من از جایی به این کلمات و این واژگان و این ترمولوژی علاقمند شدم که تفاوتش را در نسل‌ها دیدم.
ما به مقوله گفتمان شرقی یک نگاه سه سطحی داریم؛ در سطح اول حتما یک نگاه به خود گفته و واژه‌ها داریم. این کتاب رسالت و مسئولیتش پرداخت به کردار زبانی یا گفتمان به مثابه زبان نبوده. کلیه محصولات و حتی مدل محتواهایی که تولید می‌شود نیاز به یک خوانش از منظر زبانی دارد. چون خروجی این‌ها در لایه‌های تحلیل قبلی خیلی کمک می‌کند. سطح بعدی که این کتاب از اینجا ورود کرده؛ کردار گفتمانی را نمایندگی می‌کند. کتاب در سه سطح سیاستی، هویتی و تمدنی پرداخته شده است.  در این کتاب به خوبی به بخش رکن به اصطلاح تمدنی آثار شرقی پرداخته شده است. آگاهی بخشی به خانواده‌ها و مربیان پرورشی یک طرف است ولی حتما باید محصولاتی تولید کنیم. 

وی افزود: برخی تولیدات ما بسیار گران است اما در مقابل در قسمت موسیقی، نوجوانان ما به راحتی و رایگان به یک سبک موسیقی خاصی دسترسی دارند. ما محصولات فرهنگی فاخر را گران می‌کنیم. وقتی گران می‌کنیم خب از سبد فرهنگی خانواده حذف می‌شود. ایران‌گرایی ما مشکل دارد. وقتی شما کتابی مثل کتاب شرق گرایی را می‌خوانید به این می‌رسید که ما تا الان چه کردیم؟
خواندن محصولاتی مثل «شرق گرایی» شما را به این می‌رساند که دقیقاً ما باید برای ایران‌گرایی و تقویت هویت ایرانی تلاش کنیم و محصولاتی داشته باشیم. الان شما هیچ کتاب دیگری در بازار نمی‌توانید پیدا کنید که به این موضوع پرداخته باشد.