به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، ایدز (AIDS) که مرحله پیشرفته عفونت ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) است، از مسائل بهداشتی پیچیده و جهانی محسوب می‌شود. این بیماری در دهه‌های اخیر، علاوه بر چالش‌های پزشکی، به‌عنوان موضوعی اجتماعی و فرهنگی نیز مطرح شده است. در ایران، تغییرات در الگو‌های انتقال و افزایش آگاهی عمومی، تلاش‌ها برای مدیریت و کاهش شیوع بیماری را به اولویت‌های نظام سلامت تبدیل کرده است. این گزارش وضعیت جهانی و محلی HIV، راه‌های انتقال، درمان، پیشگیری و دیدگاه‌های کارشناسان ایرانی را با جزئیات بیشتر بررسی می‌کند.
ابعاد جهانی HIV/AIDS
بر اساس آخرین آمار‌های سازمان بهداشت جهانی (WHO)، حدود ۳۸ میلیون نفر در سراسر جهان با HIV زندگی می‌کنند. از این تعداد، بیش از دو سوم (۲۵ میلیون نفر) تحت درمان آنتی‌رتروویروسی قرار دارند. این درمان‌ها به بیماران اجازه می‌دهند تا زندگی طولانی و سالمی داشته باشند و خطر انتقال ویروس به دیگران را کاهش می‌دهند. همچنین، سالانه بیش از ۱.۵ میلیون مورد جدید ابتلا گزارش می‌شود.
پیشرفت‌های علمی در درمان، توسعه واکسن‌های آزمایشی و روش‌های ژنتیکی در مدیریت بیماری بسیار امیدوارکننده بوده است. با این حال، در برخی مناطق مانند آفریقا و آسیای جنوب‌شرقی، به دلیل دسترسی محدود به خدمات بهداشتی، بیماری همچنان به‌شدت شایع است.
HIV در ایران
گسترش بیماری
در ایران، مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت تعداد مبتلایان ثبت‌شده HIV را تا شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۳ حدود ۲۴،۷۶۰ نفر اعلام کرده است، اما تخمین زده می‌شود تعداد واقعی مبتلایان حدود ۴۴ هزار نفر باشد. این تفاوت ناشی از عدم آگاهی یا عدم مراجعه بسیاری از بیماران برای تشخیص است. انتقال بیماری از طریق روابط جنسی محافظت‌نشده (۶۵ درصد موارد جدید) نشان‌دهنده تغییر الگو‌های انتقال در سال‌های اخیر است. در گذشته، استفاده از سرنگ مشترک در میان معتادان تزریقی یکی از عوامل اصلی گسترش بیماری بود، اما این روش اکنون کاهش یافته است.
جمعیت‌های آسیب‌پذیر
آمار نشان می‌دهد که زنان ۳۲ درصد مبتلایان جدید را تشکیل می‌دهند. همچنین، ۷۳ درصد از بیماران شناسایی‌شده در بازه سنی ۲۰ تا ۴۵ سال قرار دارند. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت هدف‌گذاری برای آموزش و غربالگری در میان این گروه‌هاست.
مرگ‌ومیر و درمان
از زمان شناسایی HIV در ایران تاکنون، بیش از ۲۳ هزار نفر بر اثر بیماری مرتبط با ایدز جان باخته‌اند. در حال حاضر، حدود ۱۹ هزار نفر تحت درمان آنتی‌رتروویروسی قرار دارند که دسترسی رایگان به این درمان‌ها یکی از نقاط قوت نظام سلامت ایران محسوب می‌شود..
علل شیوع بیماری در ایران
روابط جنسی پرخطر
بیش از نیمی از موارد جدید HIV در ایران ناشی از روابط جنسی محافظت‌نشده است. نبود فرهنگ استفاده از کاندوم، کاهش آگاهی عمومی و افزایش ارتباطات جنسی پرخطر، این روند را تشدید کرده است. کارشناسان تاکید دارند که افزایش آگاهی در این زمینه می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی از شیوع بیماری بکاهد.
استفاده از سرنگ‌های آلوده
هرچند استفاده از سرنگ‌های مشترک به طور قابل توجهی کاهش یافته، اما همچنان یکی از عوامل انتقال HIV در میان معتادان تزریقی است. برنامه‌هایی نظیر ارائه سرنگ‌های رایگان و آموزش در میان این گروه‌ها موثر بوده است، اما باید تقویت شوند.
انتقال مادر به جنین
برنامه‌های پیشگیری از انتقال عمودی ویروس (از مادر به جنین) در ایران اجرا می‌شود. با این حال، هنوز مواردی از انتقال گزارش می‌شود. درمان و آموزش مادران باردار می‌تواند نقش بسزایی در کاهش این روش انتقال داشته باشد.
تبعیض و انگ اجتماعی
تبعیض علیه مبتلایان به HIV یکی از چالش‌های عمده است. بسیاری از افراد به دلیل ترس از انگ اجتماعی، از انجام آزمایش یا دریافت درمان خودداری می‌کنند.
راهکار‌های پیشگیری و کنترل
اطلاع‌رسانی و آموزش عمومی از طریق مدارس، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند مردم را نسبت به روش‌های پیشگیری و اهمیت انجام آزمایش HIV آگاه‌تر کند. همچنین باید دسترسی گسترده به آزمایش‌های تشخیصی، درمان آنتی‌رتروویروسی و خدمات مراقبتی فراهم شود. گسترش کلینیک‌های اختصاصی HIV و برنامه‌های آموزشی می‌تواند میزان شناسایی و درمان را افزایش دهد.
پیشرفت‌های علمی و درمانی
پژوهشگران در حال کار روی واکسن‌های موثر برای پیشگیری از HIV هستند. نتایج برخی آزمایش‌ها امیدوارکننده بوده و ممکن است در آینده نزدیک به کاهش موارد ابتلا کمک کند. همچنین پیشرفت‌های درمانی شامل روش‌های ژنتیکی و استفاده از سلول‌های ایمنی اصلاح‌شده برای مقابله با ویروس HIV است. این روش‌ها در برخی بیماران نتایج مثبتی داشته است. در کنار دو روش دیگر استفاده از ترکیب دارو‌های مختلف برای کاهش میزان ویروس در بدن و پیشگیری از مقاومت دارویی یکی از موفق‌ترین رویکرد‌های درمانی بوده است که در مراکز مختلف و به طور مداوم روی ترکیب های جدیدتر آزمایش می شود.
رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران معتقد است که برای کاهش فاصله بین تعداد مبتلایان شناسایی‌شده و واقعی، باید نظام غربالگری تقویت شود. او تاکید دارد که تمرکز روی گروه‌های پرخطر، مانند زنان و جوانان، می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش شیوع بیماری داشته باشد. او با اشاره به اهمیت درمان‌های زودهنگام می‌گوید که بسیاری از افراد مبتلا اگر به‌موقع شناسایی شوند و تحت درمان قرار گیرند، هرگز به مرحله ایدز نمی‌رسند. او نظام الکترونیک مدیریت داده‌های HIV را ابزاری کلیدی در شناسایی و درمان بیماران می‌داند.
HIV/AIDS همچنان یکی از چالش‌های اصلی بهداشت جهانی و ملی است. در ایران، اگرچه تلاش‌های قابل‌توجهی برای کاهش شیوع بیماری و درمان مبتلایان صورت گرفته، اما تغییر الگو‌های انتقال، افزایش موارد در زنان و جوانان و انگ اجتماعی چالش‌هایی جدی هستند. اقدامات جامع شامل افزایش آگاهی، دسترسی به خدمات بهداشتی، کاهش تبعیض و حمایت از مبتلایان می‌تواند به کنترل این بیماری کمک کند. برای آینده، پژوهش‌های علمی در زمینه واکسن و درمان‌های نوین نقش حیاتی در مدیریت این بحران ایفا خواهد کرد. دستیابی به جامعه‌ای عاری از تبعیض و آگاه از HIV، هدفی است که تنها با همکاری گسترده بین مردم، نهاد‌های دولتی و سازمان‌های بین‌المللی ممکن خواهد شد.