به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، سگ‌ها از نخستین حیواناتی بوده‌اند که توسط انسان اهلی شده‌اند و نقش آنها در زندگی بشر، از نگهبانی گرفته تا همدمی و ارائه خدمات درمانی، همواره چشمگیر بوده است. در دوران مدرن، نگهداری از سگ به‌عنوان حیوان خانگی به‌ویژه در شهرها، به بخشی از سبک زندگی افراد بدل شده است. یکی از جلوه‌های نگهداری از این حیوانات، «سگ‌گردانی» است که نه‌تنها به‌منظور رفع نیاز‌های فیزیکی و روانی سگ‌ها، بلکه به‌عنوان یک رفتار اجتماعی و فرهنگی توسط صاحبانشان انجام می‌شود.
در سال‌های اخیر، سگ‌گردانی به موضوعی بحث‌برانگیز تبدیل شده است. این فعالیت در کنار محبوبیت و رواج فزاینده‌اش، انتقادات و چالش‌های قابل‌توجهی را نیز برانگیخته است. برخی آن را نمادی از زندگی مدرن و ارتباط نزدیک انسان و حیوان می‌دانند، در حالی که برخی دیگر این پدیده را مغایر با ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی و حتی طبیعت تلقی می‌کنند.
از ریشه‌های تاریخی تا تحولات مدرن
سگ‌ها از دیرباز در زندگی بشر حضور داشته‌اند. انسان‌های نخستین برای شکار و حفاظت، از سگ‌ها بهره می‌بردند. بر اساس شواهد باستان‌شناسی، نخستین آثار همزیستی انسان و سگ به حدود ۱۵ تا ۳۰ هزار سال پیش بازمی‌گردد. با گسترش تمدن‌ها، نقش سگ‌ها نیز از یک حیوان کاربردی به یک همراه و همدم تغییر یافت. در جوامع باستانی مانند مصر، ایران و یونان، سگ‌ها جایگاه ویژه‌ای داشتند. در ایران باستان، سگ در آئین زرتشتی نقشی مقدس ایفا می‌کرد و به‌عنوان نمادی از وفاداری و حفاظت شناخته می‌شد، اما شواهدی مبنی بر نگهاری آنها داخل منزل وجود ندارد.
با ورود به دوران مدرن و افزایش شهرنشینی، نگهداری سگ‌ها به‌ویژه در جوامع غربی تغییر چشمگیری کرد. بر اساس آمار «انجمن آمریکایی محصولات حیوانات خانگی» (APPA)، در سال ۲۰۲۳ بیش از ۶۵ میلیون خانواده در ایالات متحده سگ نگهداری می‌کردند که این رقم نشان‌دهنده محبوبیت فزاینده سگ‌ها به‌عنوان حیوان خانگی است. سگ‌گردانی در این جوامع به بخشی جدایی‌ناپذیر از سبک زندگی تبدیل شده و علاوه بر کارکرد‌های عملی، به نمادی از تعاملات اجتماعی و فرهنگی بدل شده است.
در ایران، سگ‌ها از گذشته عمدتاً به‌عنوان نگهبان گله‌ها و حیاط خانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفتند. با این حال، در دو دهه اخیر، نگهداری از سگ‌ها به‌عنوان حیوان خانگی در مناطق شهری افزایش یافته است. این تغییر سبک زندگی به‌ویژه در میان طبقات متوسط و مرفه جامعه دیده می‌شود و سگ‌گردانی به‌عنوان یکی از جلوه‌های این تغییر، به موضوعی بحث‌برانگیز بدل شده است.
ابعاد بهداشتی، انتقال بیماری‌ها و مخاطرات سلامت عمومی
یکی از جدی‌ترین انتقادات به سگ‌گردانی، خطرات بهداشتی آن است. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، سالانه حدود ۵۹ هزار نفر در سراسر جهان به‌دلیل بیماری هاری جان خود را از دست می‌دهند که بخش قابل‌توجهی از این موارد ناشی از تماس با سگ‌ها است. حتی در مناطقی که هاری کنترل شده است، سگ‌ها می‌توانند ناقل سایر بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان باشند.
بر اساس پژوهشی در سال ۲۰۱۹، سگ‌ها میزبان بیش از ۶۰ بیماری مشترک با انسان هستند که از جمله آنها می‌توان به لیشمانیوز، توکسوکارا و کیست هیداتید اشاره کرد. سگ‌گردانی، به‌ویژه در فضا‌های عمومی، خطر انتقال این بیماری‌ها را افزایش می‌دهد. به‌عنوان مثال، در یک مطالعه در ایران، مشخص شد که ۴۳ درصد از سگ‌های شهری حامل انگل‌هایی هستند که قابلیت انتقال به انسان را دارند.
از دیگر مشکلات بهداشتی مرتبط با سگ‌گردانی، دفع فضولات حیوانات در معابر عمومی است. در بسیاری از شهر‌های ایران و کشور‌های مشابه، جمع‌آوری فضولات سگ توسط صاحبان آنها به‌درستی انجام نمی‌شود. تحقیقات انجام‌شده در تهران نشان داده است که در برخی مناطق شهری، بیش از ۷۵ درصد از فضولات سگ‌ها در فضا‌های عمومی رها می‌شود که خطر آلودگی محیط و شیوع بیماری‌های انگلی و میکروبی را به‌شدت افزایش می‌دهد.
تضاد با ارزش‌های فرهنگی و تنش‌های اجتماعی
سگ‌گردانی در بسیاری از جوامع، به‌ویژه در کشور‌های دارای فرهنگ‌های سنتی، با مخالفت‌های اجتماعی رو‌به‌رو است. در ایران، این پدیده نه‌تنها به‌عنوان رفتاری مغایر با ارزش‌های مذهبی و فرهنگی تلقی می‌شود، بلکه به منبعی برای ایجاد تنش میان سگ‌داران و سایر شهروندان تبدیل شده است.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۲ نشان داد که ۶۸ درصد از شهروندان تهران سگ‌گردانی را رفتاری مزاحم می‌دانند. این افراد به مواردی مانند ایجاد سر و صدا، حضور سگ‌ها در مکان‌های عمومی و نگرانی از ایمنی کودکان اشاره کرده‌اند. همچنین، بیش از ۷۰ درصد از پاسخ‌دهندگان اعلام کردند که ترجیح می‌دهند سگ‌ها در فضا‌های عمومی حضور نداشته باشند.
تنش‌های اجتماعی ناشی از سگ‌گردانی گاه به برخورد‌های لفظی یا حتی فیزیکی منجر می‌شود. در سال‌های اخیر، گزارش‌های متعددی از درگیری‌های میان سگ‌گردان‌ها و سایر شهروندان در ایران منتشر شده است.
تهدیدی برای کودکان
یکی دیگر از نگرانی‌های مرتبط با سگ‌گردانی، خطرات ایمنی است که می‌تواند برای کودکان و سایر افراد ایجاد کند. بر اساس آمار منتشرشده توسط «مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)» در آمریکا، سالانه بیش از ۴.۵ میلیون مورد گازگرفتگی توسط سگ‌ها در جهان ثبت می‌شود که حدود ۸۰۰ هزار نفر از این موارد به مراقبت‌های پزشکی نیاز دارند.
در ایران نیز موارد متعددی از گازگرفتگی توسط سگ‌ها گزارش شده است. به‌عنوان مثال، بر اساس گزارش وزارت بهداشت، در سال ۱۴۰۰ بیش از ۲۵ هزار مورد گازگرفتگی توسط سگ‌ها ثبت شده است که بخشی از آنها ناشی از سگ‌های خانگی بوده است. کودکان زیر ۱۲ سال، به دلیل جثه کوچک‌تر و ترس از سگ‌ها، بیشترین آسیب‌پذیری را دارند.
حضور سگ‌ها در فضا‌های عمومی، مانند پارک‌ها و مراکز خرید، می‌تواند به احساس ناامنی در میان افراد منجر شود. در پژوهشی در اصفهان، ۷۸ درصد از افراد مسن و خانواده‌های دارای کودکان خردسال اعلام کردند که از حضور سگ‌ها در پارک‌ها احساس ناامنی می‌کنند.
آلودگی و تأثیر بر اکوسیستم‌ها
فضولات سگ‌ها، اگر به‌درستی جمع‌آوری نشوند، می‌توانند تأثیرات منفی جدی بر محیط‌زیست داشته باشند. هر سگ به‌طور میانگین روزانه بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ گرم مدفوع تولید می‌کند. بر اساس آمار‌های جهانی، سگ‌ها سالانه حدود ۱۰ میلیون تن مدفوع تولید می‌کنند که بخش قابل‌توجهی از آن در محیط‌های شهری رها می‌شود.
مدفوع سگ‌ها حاوی مقادیر بالایی نیتروژن و فسفر است که می‌تواند باعث آلودگی خاک و آب شود. در یک مطالعه در شهر لندن، مشخص شد که فضولات سگ‌ها یکی از منابع اصلی آلودگی رودخانه‌ها است. این آلودگی می‌تواند به مرگ آبزیان و اختلال در اکوسیستم‌های محلی منجر شود.
علاوه بر این، سگ‌ها ممکن است با حمله به حیوانات وحشی یا آسیب‌رساندن به زیستگاه‌های طبیعی، بر تنوع زیستی تأثیر منفی بگذارند. در برخی مناطق حاشیه‌ای شهرها، حضور سگ‌ها باعث کاهش جمعیت پرندگان و سایر گونه‌های جانوری شده است.
استرس و ترس در میان شهروندان
سگ‌ها، به‌ویژه سگ‌های بزرگ یا نژاد‌های خاص، می‌توانند موجب ترس و استرس در میان افراد شوند. بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۸ در آلمان انجام شد، حدود ۳۵ درصد از افراد اظهار داشتند که از سگ‌ها، به‌ویژه در فضا‌های عمومی، می‌ترسند. این ترس در کودکان و افراد مسن شایع‌تر است و می‌تواند به استرس مزمن منجر شود.
در ایران نیز عده قابل توجهی از ساکنین اعلام کردند که حضور سگ‌ها در فضا‌های عمومی باعث ایجاد احساس ناامنی و اضطراب در آنها می‌شود. این احساس در میان زنان و کودکان به‌مراتب بیشتر گزارش شده است.
هزینه‌های بالای مدیریت سگ‌گردانی
مدیریت پیامد‌های سگ‌گردانی، از جمع‌آوری فضولات گرفته تا رسیدگی به موارد گازگرفتگی، هزینه‌های بالایی را بر دوش شهرداری‌ها و نهاد‌های بهداشتی تحمیل می‌کند. بر اساس گزارش منتشرشده توسط شهرداری نیویورک، سالانه بیش از ۵۰ میلیون دلار صرف مدیریت فضولات سگ‌ها و کاهش پیامد‌های مرتبط با آن می‌شود. در ایران، به دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب، هزینه‌های مرتبط با سگ‌گردانی اغلب به‌صورت غیرمستقیم بر دوش شهروندان و سیستم‌های بهداشتی قرار می‌گیرد.
سگ‌گردانی، علی‌رغم محبوبیت آن در میان برخی از اقشار جامعه، با پیامد‌های منفی گسترده‌ای همراه است که در ابعاد بهداشتی، اجتماعی، ایمنی، زیست‌محیطی، روانی و اقتصادی قابل‌بررسی است. این پدیده در بسیاری از موارد به منبع تنش‌های اجتماعی و مشکلات بهداشتی تبدیل شده و هزینه‌های قابل‌توجهی را بر جامعه تحمیل می‌کند. توجه به این پیامد‌ها برای تصمیم‌گیری‌های مرتبط با سیاست‌گذاری شهری و اجتماعی، امری ضروری به‌نظر می‌رسد.