به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، کوه دماوند، این آتشفشان سترگ در شمال ایران، همواره در هاله‌ای از افسانه‌ها و اسطوره‌ها قرار داشته است. در حالی که بیشتر با زندانی شدن ضحاک در اسطوره‌های ایرانی شناخته می‌شود، یک باور کمتر شناخته شده، اما جذاب در میان جوامع محلی مازندران و مناطق اطراف آن وجود دارد. این باور، که با نام «زنگ کوه دماوند» شناخته می‌شود، ادعا می‌کند که کوه گاهی صدا‌های اسرارآمیزی تولید می‌کند که مردم محلی آن را به عنوان نشانه‌ای از یک رویداد ماورایی یا پیش‌آمدی شوم تفسیر می‌کنند. در این مقاله از راز بقا، به بررسی منشأ این افسانه، اهمیت فرهنگی آن و توضیحات علمی ممکن خواهیم پرداخت.
اسطوره ضحاک و ارتباط آن با زنگ دماوند
بر اساس شاهنامه فردوسی، ضحاک، پادشاهی ستمگر و اهریمنی، توسط فریدون سرنگون شد و در غاری در دل کوه دماوند زنجیر شد. مجازات او این بود که تا پایان زمان در بند بماند، که نمادی از پیروزی ابدی نیکی بر بدی است.
افسانه‌های محلی این داستان را گسترش داده و ادعا می‌کنند که صدا‌های عجیب شنیده‌شده از کوه در واقع تلاش‌های ضحاک برای شکستن زنجیر‌های خود است. به گزارش راز بقا باور بر این است که هرگاه کوه «زنگ می‌زند»، نشانه‌ای از آن است که ضحاک در تلاش برای فرار است و جهان باید خود را برای آشوبی قریب‌الوقوع آماده کند.
روایت‌های عامیانه درباره زنگ کوه دماوند
ایده زنگ زدن یا تولید صدا‌های مهیب توسط کوه دماوند برای نسل‌ها در میان مردم شمال ایران نقل شده است. بزرگان برخی از روستا‌های اطراف این کوه، مواردی را یادآوری می‌کنند که در آن شب‌های طوفانی یا قبل از زلزله‌ها، صدا‌های اسرارآمیزی شنیده شده است.
برخی از روستاییان باور دارند که این صدا‌ها ندای کمک ضحاک از اعماق کوه است، در حالی که برخی دیگر آن را هشدار ارواح باستانی درباره بلایای آینده می‌دانند. به گزارش راز بقا در برخی نسخه‌های داستان، زنگ کوه به عنوان صدای دندان‌های ضحاک که زنجیر‌های خود را می‌جود توصیف شده است، صدایی که با نیرو‌های الهی دوباره مهار می‌شود.
اهمیت فرهنگی و تاریخی
افسانه زنگ کوه دماوند نمونه‌ای بارز از چگونگی پیوند پدیده‌های طبیعی با اسطوره‌های فرهنگی و معنوی است. این باور، هاله‌ای اسرارآمیز به کوه دماوند می‌بخشد و آن را نه تنها به یک پدیده جغرافیایی بلکه به یک نماد روحانی و اسطوره‌ای در فرهنگ ایران تبدیل کرده است.
افزون بر این، این افسانه ارتباط عمیقی با هویت ایرانی و افتخار ملی دارد. به گزارش راز بقا زندانی شدن ضحاک در دماوند، نمادی از مقاومت ایرانیان در برابر ظلم و ستم است. ایده تکرارشونده تلاش ضحاک برای رهایی، اما همواره شکست خوردن او، با این باور فرهنگی همخوانی دارد که شر هرگز بر نیکی چیره نمی‌شود.
توضیحات علمی ممکن برای صدا‌های کوه دماوند
در حالی که افسانه این صدا‌ها را به ضحاک نسبت می‌دهد، علم مدرن توضیحات دیگری ارائه می‌دهد. چندین عامل زمین‌شناسی و محیطی می‌تواند باعث شود که مردم محلی صدا‌های غیرعادی را از کوه بشنوند:
فعالیت‌های زمین‌لرزه‌ای
کوه دماوند یک آتشفشان خاموش است که در زیر سطح آن تحرکات تکتونیکی رخ می‌دهد. لرزش‌های کوچک، رخداد‌های میکروزلزله‌ای و حتی جنبش‌های عمیق زمین می‌توانند صدا‌هایی تولید کنند که در دره‌ها طنین‌انداز شوند.
خروج گاز‌های آتشفشانی
با اینکه دماوند خاموش است، اما هنوز گاز‌های گوگردی از طریق دودکش‌های طبیعی آن خارج می‌شود. صدای انتشار گاز از شکاف‌های زیرزمینی می‌تواند به عنوان صدایی شبیه به زنگ یا ناله درک شود.
باد و انعکاس‌های صوتی
ویژگی‌های جغرافیایی خاص منطقه دماوند باعث می‌شود که الگو‌های باد صدایی شبیه به سوت یا وزوز ایجاد کنند. این پدیده، در ترکیب با شکل خاص کوه، می‌تواند باعث تقویت و تغییر اصوات شده و آنها را اسرارآمیز جلوه دهد.
ریزش سنگ‌ها و بهمن‌ها
ریزش سنگ‌ها یا وقوع بهمن‌ها بر روی دامنه‌های دماوند می‌تواند صدا‌های عمیقی تولید کند که در شرایط خاص جوی، به عنوان صدای زنگ‌مانند شنیده شوند.
منشا صدا‌های ترسناکی که ساکنان اطراف کوه دماوند را به وحشت انداخته، چیست؟
نقش افسانه‌ها در فرهنگ ایرانی
افسانه‌های ایرانی همواره نقشی در پیوند دادن رویداد‌های طبیعی با باور‌های ماورایی داشته‌اند. به گزارش راز بقا داستان زنگ کوه دماوند نمونه‌ای از نحوه تفسیر محیط توسط جوامع سنتی است. حتی با وجود توضیحات علمی، این داستان‌ها همچنان پابرجا هستند و یک ارتباط معنوی و تاریخی با گذشته فراهم می‌کنند.
حفظ این افسانه در دوران مدرن
با رشد فناوری و شهرنشینی، بسیاری از باور‌های قدیمی کم‌رنگ شده‌اند، اما زنگ کوه دماوند همچنان مورد توجه پژوهشگران فرهنگی و علاقه‌مندان به اسطوره‌شناسی است. محققان و تاریخ‌نگاران بر اهمیت حفظ این داستان‌ها به عنوان بخشی از میراث فرهنگی ناملموس ایران تأکید دارند. در سال‌های اخیر، توجه جدیدی به اسطوره‌ها و افسانه‌های ایرانی جلب شده است و نویسندگان، فیلم‌سازان و هنرمندان از داستان‌های کهن الهام گرفته‌اند. افسانه زنگ کوه دماوند می‌تواند در ادبیات، موسیقی و سینما جایگاه جدیدی پیدا کند و به نسل‌های آینده منتقل شود.
افسانه زنگ کوه دماوند نمونه‌ای شگفت‌انگیز از ترکیب اسطوره، جغرافیا و فرهنگ است که روایات جذابی را شکل داده و هویت فرهنگی ایرانیان را تقویت می‌کند. چه از دریچه افسانه و چه از دیدگاه علمی به این داستان نگاه کنیم، این روایت همچنان یکی از جنبه‌های اسرارآمیز و الهام‌بخش میراث فرهنگی ایران باقی خواهد ماند. تا زمانی که دماوند استوار است، پژواک تلاش‌های ضحاک یا زمزمه‌های خود کوه همچنان الهام‌بخش مردمانی خواهد بود که به آن گوش می‌سپارند.