شلمچه؛ کلید افزایش رونق تجاری ایران در عراق

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، قدرت اقتصادی یکی از مهم‏ترین مولفه‏‌های قدرت در جهان کنونی است؛ تا جایی که برخی صاحب نظران، اهمیت این مولفه را در کنار قدرت نظامی و مکمل آن قرار داده‏اند. یکی از مهم‏ترین عواملی که سبب می‏شود کشوری در عرصه اقتصاد قدرتمند شود و در نظام بین‏الملل به عنوان یک بازیگر تاثیرگذار، نقش آفرینی کند؛ میزان و چگونگی حضور در عرصه تجارت خارجی است. برای مثال می‏توان به کشور‌هایی نظیر چین، هند و برزیل اشاره کرد که در سالیان اخیر به سبب قدرت گرفتن در عرصه تجارت خارجی، بیشتر از گذشته در سیاست بین‏الملل تاثیرگذار شده‏اند. در این میان جمهوری اسلامی ایران نیز در سالیان اخیر و با توجه به تحریم‏های آمریکا، به دنبال راه‏هایی برای افزایش مبادلات تجاری با کشور‌های خارجی با اولویت همسایه‏های خود است. در بین همسایه‏های ایران، عراق به چند دلیل از اهمیت بیشتری برخوردار است: اولا عراق با ۱۴۵۸ کیلومتر، بیشترین میزان مرز مشترک با ایران را دارد. ثانیا اشتراکات مذهبی مردم دو کشور و وجود اعتاب مقدسه در عراق و ایران سبب شده شهروندان ایرانی و عراقی سالانه به کشور‌های یکدیگر سفر‌های متعدد داشته باشند؛ به نحوی که سالانه چندین میلیون گردشگر میان دو کشور تردد می‏کنند و به همین جهت بخش قابل توجهی از مردم عراق، ذهنیت خوبی نسبت به ایران و کالای ایرانی دارند. ثالثا از آن‏جا که اقتصاد عراق عمدتا وابسته به درآمد‌های نفتی و در اکثر حوزه‏ها مصرف کننده محسوب می‏شود؛ فرصت استثنایی برای تولید کننده ایرانی ایجاد شده تا سهم خود را از این بازار، بیشتر کند.

از سوی دیگر، بررسی‏های آماری نشان می‏دهد تقریبا همه صادرات ایران به عراق از طریق گذرگاه‏های زمینی صورت می‏گیرد. در این بین گذرگاه شلمچه یکی از مهم‏ترین گذرگاه‏های تجاری و مسافری میان دو کشور محسوب می‏شود. به طور‌ی که مطابق آمار سازمان گمرک در ۸ ماهه نخست سال ۱۴۰۳ حدود ۵/۱ میلیارد دلار کالا از این پایانه به عراق صادر شده است. همچنین پایانه مرزی شلمچه مزیت‏هایی نسبت به سایر گذرگاه‏های تجاری دارد که می‏توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- همجواری پایانه مرزی شلمچه با استان راهبردی بصره: استان همجوار با پایانه مرزی شلمچه، دروازه طلایی تجارت عراق، یعنی استان بصره است. بصره با جمعیت بیش از سه میلیون نفر، سومین استان پرجمعیت عراق محسوب می‏شود. همچنین این استان، با توجه به قرارگیری بنادر عراق از جمله بندر فاو، ذخایر نفتی سرشار و جمعیت جوان آماده به کار، به عنوان شاهرگ و پایتخت اقتصادی عراق می‏شود. این موضوع ظرفیت درخور توجهی برای صادرات محصولات از طریق پایانه شلمچه به عراق را فراهم می‏کند.

۲- نیاز عراق به ساخت مسکن و نزدیکی شلمچه به کارخانه‏های بزرگ تولید مصالح ساختمانی: طبق اعلام سخنگوی وزارت عمران و مسکن عراق، این کشور با بحران کمبود مسکن مواجه است و دولت مستقر، امیدوار است با اقداماتی نظیر ساخت چند شهر جدید، جهش بزرگی در زمینه ساخت مسکن ایجاد شود. همچنین از سال ۲۰۲۲ دولت عراق، بودجه ویژه‏ای برای توسعه و گسترش ساخت‏ و ساز مسکن در استان بصره باتوجه به نیاز این استان درنظر گرفته است. از همین رو و با توجه به نیاز بالای عراق، ظرفیت بسیار گسترده‏ای پیش روی فعالان این حوزه در ایران وجود دارد. طبق آمار گمرک در ۸ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۳ صادرات محصولات صنعتی و ساختمانی از پایانه شلمچه به عراق به حدود ۲۳۰ میلیون دلار می‏رسد، که شامل فلزات ازجمله فولاد، آهن و مصالحی مانند سیمان، سنگ، گچ، کاشی و ... بوده است. باتوجه به ظرفیت کارخانه‏های اطراف شلمچه، مانند کارخانه فولاد خوزستان و کارخانه فولاد اکسین اهواز (سومین و چهارمین تولیدکننده فولاد کشور)، کارخانه سیمان فارس و خوزستان (سومین تولیدکننده سیمان کشور) و حدود ۵۰ کارخانه تولید گچ در استان‏های همجوار پایانه شلمچه، این پایانه‏ می‏تواند نزدیک‏ترین و بهترین مسیر برای حمل و نقل کالا‌های صنعتی-ساختمانی به عنوان یکی از مهم‏ترین بخش‏های صادراتی به عراق خصوصا بصره باشد.

۳-نزدیکی به دو قطب کشاورزی ایران: اولا پایانه شلمچه از نظر مکانی به استان‏های فارس و خوزستان که دو قطب کشاورزی ایران هستند از دو پایانه دیگر نزدیک‏تر است. این امر می‏تواند هزینه‏های حمل‏و‏نقل را برای صادرکنندگان این دو استان کاهش دهد. در آمار سال ۱۴۰۳ گمرک هم مشاهده می‏شود که ارزش محصولات کشاورزی صادرشده از پایانه شلمچه، به حدود ۹۰ میلیون دلار می‏رسد؛ این در حالی است که مقدار فعلی با توجه به ظرفیت کشاورزی مناطق همجوار شلمچه و خواست تاجران عراقی، قابلیت رشد بسیاری دارد.

با این‏حال پایانه شلمچه مشکلات متعددی دارد که مانع تحقق اهداف تجاری ازطریق این پایانه می‏شود. از جمله این مشکلات می‏توان به کندی بازرسی به دلیل نبود دستگاه ایکس‏ری، نبود شعبه ارزی، مشکلات امنیتی موجود در پایانه، و عدم تکمیل پروژه ریلی شلمچه-بصره با گذشت دو دهه اشاره کرد. از این رو ضرورت دارد برای افزایش تعاملات تجاری میان دو کشور و گسترش رونق اقتصادی مناطق جنوبی کشور، سازمان‏ها و نهاد‌های مرتبط به‏ویژه سازمان منطقه آزاد اروند مشکلات فوق را پیگیری و حل نمایند.