دستفروشی و چالش‌های شهری/ سازماندهی دستفروشان موثر بوده است؟
به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو_علی کیمیایی، دستفروشی پدیده‌ای است که شرایط را برای گسترش مشاغل غیررسمی فراهم کرده است. این امر به علت قیمت کمتراجناس نسبت به مغازه‌داران سبب استقبال مردم شده است.
دستفروشی تاثیرات منفی و مثبت خود را دارد. ایجاد اشتغال هرچند شاید موقت برای افراد بیکار و جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی مرتبط یکی از نکات مثبت این شغل است. اما یکی از نکات منفی که کلان‌شهری مانند تهران با آن مواجه است حضور دستفروشان در پیاده‌رو‌ها و اشغال بیش از حد فضای عمومی است که عبور و مرور به واسطه بساط دستفروشان دشوار و در ادامه ترافیک انسانی شکل می‌گیرد.
در پی چالش‌های این پدیده، شهرداری تهران چندین سال در تلاش است تا بتواند این پدیده را کنترل و دستفروشان را ساماندهی کند. اما سوالی که بعد از تلاش‌های متعدد به ذهن می‌رسد این است که این تلاش‌ها چقدر اثربخش بوده است؟
ساماندهی دستفروشان توسط شهرداری
بحث جمع آوری و یا ساماندهی دستفروشان چندین سال است که نقل محافل مدیریت شهری است. با این وجود این چالش هنوز به شکل کامل حل نشده است.
در مورد پدیده دستفروشی ۲ دیدگاه متفاوت وجود دارد. دیدگاه اول بر این مبنا است که با وجود شرایط اقتصادی حاکم برکشور نباید عرصه را برای دستفروشان تنگ و بساطشان را جمع کرد. از طرفی دیگر بعضی بر این باور هستند که دستفروشی نه تنها سبب اختلال در نظم شهری می‌شود بلکه اقتصاد شهر و مغازه داران را به خطر می‌اندازد. برای مثال اگر در خیابان‌هایی که محل بساط دستفروشان است قدم بزنید متوجه خواهید شد بعضی از شهروندان از ازدحام جمعیت و ترافیک انسانی کلافه شده‌اند و یا شاهد رهگذرانی باشید که با رویی باز درحال خرید کردن می‌باشند. ساماندهی دستفروشان از مسائل حساس و پیچیده در مدیریت شهری است که نیازمند تعادلی هوشمند میان منافع دستفروشان، شهروندان و مدیریت شهری است.
یکی از برنامه‌های شهرداری برای ساماندهی دستفروشان احداث بازارچه‌ها برای مستقر شدن دستفروشان است. برای مثال درسال ۱۴۰۳ در این خصوص برخی از محل‌ها از جمله میدان تجریش و ۱۵ خرداد ساماندهی شد.
چهارراه ولیعصر نیز به دلیل قرار گرفتن در محدوده تئاتر شهر، تالار وحدت، دانشگاه تهران و سایر مراکز فرهنگی و همچنین تردد بسیاری از هنرمندان و مردم به استراتژیک‌ترین نقطه شهر تبدیل شده و البته سال‌هاست با معضل دستفروشی مواجه است که شهرداری منطقه ۱۱ درسال ۱۴۰۳ از اختصاص زمینی به متراژ حدود یک هزار مترمربع از اموال شهرداری که ۲۰۰ غرفه در آن به دستفروشان اختصاص یافته، خبر داده است.
اما نکاتی که نباید فراموش کرد این است که این بازارچه‌ها درنهایت چقدر ظرفیت دارند؟ و البته تکلیف دستفروشانی که بساطشان به قدری نیست که بتوانند غرفه اجاره کنند چیست؟ یش از هر اقدامی، باید ابتدا یک مطالعه میدانی انجام شود که دستفروشان چه کسانی و چه تعداد هستند، چه مقدار سرمایه دارند و چه کالایی عرضه می‌کنند؟
گفتنی است دستفروشان از نظر کسب درآمد به دودسته تقسیم می‌شوند؛ بعضی با بساطی چند متری و فروشی برابر و یا حتی بیشتر از کاسبان مغازه دار و بعضی با بساطی کوچک با فروشی درحد امرار معاش. در این صورت ساماندهی یک شکل و به اصطلاح پیچیدن یک نسخه برای هردوی آنها منطقی به نظر نمی‌رسد.
فوآد یکی از دستفروشان بازار ۱۵ خرداد در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما گفت: ۳۵ سال سن دارم و پنج سال است که به دستفروشی مشغولم.
این دستفروش در ادامه گفت: درمکان‌های مختلفی دستفروشی کردم و چندین بارهم با مامورین شهرداری برخورد داشتم. چندین و چندبار به من گفتند باید برای ادامه کارت بساط خودت رو به داخل بازارچه منتقل کنی. ولی همانطور که میبینید حجم بساط من به گونه‌ای نیست که بتوانم در غرفه مشغول به کار شوم.
این دستفروش با اشاره به تفاوت درآمد دستفروشان با یکدیگر گفت: دستفروشان بسیاری هستند که مانند من سرمایه و درآمد اندکی دارند و از طرفی دیگر دستفروشانی هستند که بدون کرایه مغازه و قبض آب و برق، فروشی به اندازه کاسبان مغازه دار دارند. به نظر من برخورد یکسان با این دو منطقی نیست.
از خیابان تا مترو
طی سالیان اخیر محصولات دستفروشان به گونه‌ای متنوع شده که باعث شده بساطشان از خیابان به وسایل حمل و نقل عمومی مانند مترو نیز کشیده شود. همانطور که گفتیم، اجناس دستفروشان به علت قیمت‌های پایین نسبت به مغازه دار‌ها برای مردم بسیار جذاب و وسوسه کننده می‌باشد. البته تلاش‌های بسیاری برای جمع‌آوری بساط این دستفروشان شده است که تاکنون نتیجه اثربخشی برای کاهش تعداد این دستفروشان نداشته است.
پیشینه دستفروشی
دستفروشی و یا فروشندگی در خیابان پیشینه‌ای طولانی در کشور‌هایی مانند چین و مصر دارد که سبب حس نشاط و سرزندگی در خیابان‌ها می‌شد. اما با مرور زمان و تغییر کردن فضای شهری، استفاده بیش از حد دستفروشان از فضای شهر سبب شد این شغل شکل غیرقانونی به خود بگیرد.
با نگاهی گذرا به تاریخ اجتماعی و اقتصادی ایران متوجه می‌شوید که دستفروشی از گذشته نیز وجود داشته است. در ایران دستفروشی از دوره‌های تاریخی مختلف از جمله قاجار به عنوان یک فعالیت اقتصادی غیررسمی شناخته شد. دستفروشان نه تنها کالا‌های مورد نیاز مردم را فراهم میکردند، بلکه به انتقال اخبار و فرهنگ نیز کمک میکردند.
با این حال این فعالیت به دلایل اقتصادی گسترش یافته و به عنوان یک چالش اجتماعی و اقتصادی شناخته می‌شود.
در روستا‌ها نیز دستفروشی با نام «دوره گردی» وجودداشته است که مردمان روستا از این دستفروشان مایحتاج زندگیشان را تهیه میکردند. در نهایت دوره گردی در روستا باقی نماند و با گذر زمان وارد شهر شد. در گذشته دوره گرد‌ها در شهر‌ها با صدای بلند و یا بلندگوی دستی اقدام به فروش محصولات خود میکردند.