فرونشست زمین؛ غفلت از بحرانی در حال گسترش در تهران

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو_علی کیمیایی، فرونشست زمین در کشورمان از بحران‌های زیست محیطی مهم چندسال اخیر است. کشورمان جزو کشور‌هایی است که بیشترین فرونشست زمین را دارند. به حدی که فرونشست در کشورمان ۹۰ برابر میانگین کشور‌های توسعه یافته است. در حال حاضر ۳۰۰ دشت ایران دچار این بحران هستند؛ برخی از دشت‌های ایران شرایط بسیار بحرانی دارند. از مناطق با شرایط بحرانی می‌توان به دشت کاشمر، دشت کبودرآهنگ همدان، دشت ورامین، دشت نظرآباد و دشت تهران اشاره کرد. کاشمر با میزان فرونشست تجمعی بیش از ۳۰ سانتی متر رکوردار فرونشست زمین در کشورمان است. تهران، پایتخت کشورمان نیز از این بحران در امان نیست و به عنوان یک کلانشهر با بحران فرونشست مواجه است.

دگرگونی‌های اقلیمی در طول زمان سبب کاهش چشمگیر بارش در کشور شده‌اند. کاهش حجم مخازن سدها، مسئولان را ناگریز به برداشت گسترده از منابع ابخوان کرده است. اما استفاده بی‌رویه از این منابع نه تنها به کاهش بیشتر ذخایر اب زیرزمینی بلکه به شدت یافتن بحران فرونشست زمین منجرشده است که پیامد‌های جبران ناپذیری بر محیط زیست و زیر ساخت‌های کشور دارد.

فرونشست در تهران

طبق آخرین آمار اعلامی سازمان نقشه برداری کشور، میزان فرونشست در حریم جنوب غربی تهران به ۳۱ سانتی متر رسیده است. فرونشست زمین یکی از جدی‌ترین مخاطرات زیست محیطی استان تهران است که طی سالیان اخیر به شکل جدی پایتخت تهران را درگیر خورد کرده است. اما این بحران تاکنون آنطور که باید جدی گرفته نشده‌است. طبق آخزین داده‌ها سالانه حدود ۱۵۰ میلیون متر مکعب آب زیرزمینی در این استان برداشت می‌شود.حفر چاه آب و برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی یکی از اصلی‌ترین دلالیل فرونشست در پایتخت است. با افزایش جمعیت تهران مصرف آب نیز افزایش می‌یابد. درصورتی که هیچ قانونی بر روی حفر چاه‌ها و برداشت اب از درون آنها وجود نداشته باشد، سطح اب‌های زیر زمینی به مرور کاهش می‌یابد و در ادامه با بحرانی مانند "فرونشست زمین" رو به رو خواهیم شد.

برداشت‌های بی‌رویه از چاه‌های پروانه‌دار و بی‌پروانه در دشت‌های ورامین تهران و شهریار نقش مهمی در تشدید این بحران دارد. در مناطقی مانند معین آباد ورامین و اشتهارد، فرونشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های خطرناکی است که زیرساخت‌های موجود را تهدید می‌کند. از دیگر عوامل کلیدی این پدیده می‌توان به مصرف سرانه بالای آب (بیش از دوبرابر میانگین جهانی)، سد سازی گسترده، اسفالت کردن سطخ شهر و فقدان راه‌های جذب آب به لایه‌های زیرزمینی اشاره کرد.

درحال حاضر بحث فرونشست در مناطق ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۱ به شکل جدی مطرح است؛ سیدمحمد آقامیری رئیس کمیسیون عمران شورای شهر تهران در این خصوص در گفت‌و‌گو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو گفت: بحث فرونشست زمین در جنوب غرب تهران و مناطقی، چون ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹ و ۲۱ به‌طور جدی مطرح است. علت این معضل، برداشت بیش از حد آب از سفره‌های زیرزمینی و عدم جایگزینی مناسب بوده که شرایط بحرانی برای تهران و کشور ایجاد کرده است. این موضوع در دو سال گذشته بحث‌های علمی و طرح‌های پیشنهادی زیادی را به دنبال داشته و طرحی ملی برای کاهش اثرات فرونشست تدوین شده که در شورای عالی تصویب و به مجلس ارائه شده است.

آقامیری ادامه داد: اگر این طرح تصویب شود، برنامه‌ای ۱۰ ساله برای کنترل و کاهش اثرات زیان‌بار اجرا خواهد شد که وظایف هر سازمان، از جمله شهرداری‌ها، به‌صورت دقیق مشخص خواهد شد. ان‌شاءالله با اجرای این طرح، شاهد تغییرات مثبتی خواهیم بود.

درسال اخیر فروچاله‌هایی در خیابان‌های خیام، مولوی و... به وجودآمدند و زنگ خطر را برای شکل گیری یک بحران به صدا در آوردند.

فرونشست در خیابان خیام تهران

فرونشست در خیابان مولوی تهران

فرونشست زمین چیست؟

فرونشست زمین اصطلاحی عمومی است که اشاره به حرکت عمودی زمین به سمت پایین دارد و می‌تواند توسط فرایند‌های طبیعی، فعالیت‌های انسانی و یا هردوی آنها رخ دهد. فرونشست زمین معمولا بر اثر خروج آب، نفت، گاز طبیعی یا مواد معدنی از درون زمین رخ می‌دهد.

بر اثر این پدیده زیر ساخت‌های سطحی به درون زمین کشیده شده و به شکل جدی آسیب می‌بینند. پیامد‌های اقتصادی و اجتماعی فرونشست، باعث کاهش کیفیت زندگی انسان‌ها می‌شود. فرونشست در کنار آسیب‌هایی که به زندگی انسان‌ها وارد می‌کند به زندگی حیوانات، گیاهان و زیست بوم یک منطقه آسیب می‌رساند.

علت فرونشست زمین چیست؟

هنگام خروج سیالات از درون فضای خالی بین ذرات خاک در اعماق زمین، وزن لایه‌های بالایی باعث حرکت رو به پایین زمین می‌شود. همانطور که اشاره شد فرونشست زمین دلایل طبیعی و انسانی متعددی دارد. از فرایند‌های اصلی تاثیرگذار بر روی رخداد این پدیده می‌توان به انحلال سنگ‌های کربناته موجود در لایه‌های پایینی توسط آب‌های زیرزمینی، فشردگی تدریجی رسوبات، خروج گداره از زیر پوسته زمین، معدنکاری، پمپاژ سیالات زیرزمین به سطح مانند نفت و آب (اصلی‌ترین دلیل فرونشست در کشورمان)  اشاره کرد.

پیامد‌های گسترده فرونشست زمین

اهمیت مطالعه و پیداکردن راه حل این بحران را می‌توان به این صورت بیان کرد؛ فرونشست زمین، شهر را به درون خود می‌کشد و سازه‌ها را می‌بلعد. با جا به جایی و تغییر وضعیت سطح زمین زیرساخت‌های روی آن آسیب می‌بیند و ساختمان‌ها به سمت ناحیه فرونشست منحرف می‌شوند، فوندانسیون سازه‌ها ترک می‌خورد و جاده‌ها و خیابان‌ها تغییر شکل می‌دهند. فرونشست‌های بزرگ، بر روی ساختار کلی جوامع تاثیر می‌گذارند. این پدیده‌های مخرب، نه تنها باعث ایجاد سیل در نواحی نزدیک به ساحل می‌شوند بلکه مناطق دور از ساحل را نیز با خطر سیل رو به رو می‌کنند. درواقع هیچکس از پیامد‌های اقتصادی و یا اجتماعی این بحران در امان نیست.

بسیاری از کشور‌های دنیا با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند، از این رو فرونشست به یکی از جدی‌ترین و مهمترین چالش‌های زمین شناسان، مهندسان ژئوتکنیک، نقشه برداران، مهندسان عمران، مهندسان معدن، کارشناسان مدیریت شهری و طورکلی عموم مردم تبدیل شده است. فرونشست زمین پیامد‌های اجتماعی، محیط زیستی و اقتصادی زیادی دارد. به عنوان مثال، آسیب به زیرساخت‌های راه هزینه‌های قابل توجهی را به کشور تحمیل می‌کند.یکی دیگر از پیامد‌های فرونشست زمین، تغییر در میزان آبی است که یک آبخوان می‌تواند در خودجای دهد.

فرونشست با جا به جایی رو به پایین زمین، فاصله‌های بین رسی و سنگ بستر را کمتر می‌کند و فضای موجود برای ذخیره آب کاهش می‌یابد. این مسئله سبب آسیب رساندن به آبخوان و سیتستم آبرسانی منطقه می‌شود. فرونشست زمین نه تنها می‌تواند به ساختمان‌ها، راه‌ها، سیستم‌های اب و فاضلاب و... آسیب برساند بلکه ممکن است خسارات جانی جبران ناپذیری داشته باشد. فرونشست نه تنها زندگی انسان‌ها بلکه زندگی حیوانات را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. اکو سیستم‌های ساحلی، حساسیت بسیار بالایی به پدیده فرونشست دارند. بسیاری از حیوانات و گیاهان، قادر بخ تحمل تغییرات بزرگ اکو سیستم نیستند. سیلاب‌های ناشی از فرونشست، به زندگی این موجودات زنده آسیب می‌رسانند.

بزرگترین فرونشست‌های دنیا را ببینیم، شاید به خودمان آمدیم

در ادامه چندین فروچاله بزرگ دنیا که بر اثر "فرونشست زمین" به وجود آمده‌اند را می‌بینیم.

برزنیکی، ۲۰۰۷

این شهر روسی که قطب معادنی مانند پتاسیم، مگنسیوم و پتاس است از پدیده‌ی فرونشست‌های متعدد رنج می‌برد. این فروچاله در حال حاضر بیش از ۲۰۰ متر عمق، ۸۰ متر طول و ۴۰ متر عرض دارد.

سان‌فرانسیسکو،  ۱۹۹۵

فروچاله‌ای که در سال ۱۹۹۵ در شهر سان‌فرانسیسکو اتفاق افتاد و باعث بلعیده شدن ۲ خانه و تخلیه‌ی ۹ خانه‌ی دیگر شد. این گودال حدوداً ۲۰۰ فوت پهنا و ۱۵۰ فوت عمق داشت و ظاهراً براثر شکستگی یک لوله‌ی فاضلاب ایجادشده بود.

گوانگژو،۲۰۱۳

کارگران در حال پر کردن فروچاله‌ای در نزدیکی یکی از کارگاه‌های مترو هستند که یک آپارتمان را در خود فرو بلعید. عمق این فروچاله ۳۰ فوت و مساحتش حدود ۱۰۰۰ فوت مربع است.

فوکواوکا، ۲۰۱۶

فروچاله‌ای عظیم که در تقاطعی در نزدیکی ایستگاه هاکاتا در شهر فوکواوکای ژاپن، ۸ نوامبر ۲۰۱۶ اتفاق افتاد.

سان‌فرانسیسکو، ۱۹۹۸

فروچاله‌ای عظیم در جاده‌ی Muir در سانفرانسیسکو که براثر شکستگی لوله‌ی فاضلاب ایجادشده بود.