وقتی جنگ تکنولوژیک شوروی و آمریکا به جنون سرعت کشیده شد/ مقایسه پرسرعت ترین جنگنده های دوران اوج هوانوردی آمریکا و شوروی

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در طول جنگ سرد، رقابت میان ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی در حوزه‌های مختلف، از تسلیحات هسته‌ای تا فضا و هوانوردی، به اوج خود رسید. یکی از برجسته‌ترین جنبه‌های این رقابت، تلاش برای دستیابی به برتری در سرعت و ارتفاع پرواز در طراحی جنگنده‌ها و هواپیماهای شناسایی بود. این گزارش به بررسی دو نمونه از سریع‌ترین و پیشرفته‌ترین هواپیماهای دوران جنگ سرد، یعنی میگ-25 فاکس‌بَت از شوروی و لاکهید SR-71 بلک‌برد از آمریکا، می‌پردازد. 

چی شد که  جنون سرعت بین دو ابرقدرت شکل گرفت؟
جنگ سرد دوره‌ای از رقابت شدید میان دو بلوک شرق و غرب بود که در آن هر دو طرف به دنبال برتری نظامی و تکنولوژیک بودند. در دهه‌های 1950 و 1960، با پیشرفت سریع فناوری‌های هوانوردی، نیاز به هواپیماهای سریع‌تر و بلندپروازتر برای مأموریت‌های شناسایی و رهگیری بیش از پیش احساس شد. آمریکا با طراحی هواپیمای جاسوسی U-2 که توانایی پرواز در ارتفاعات بالا را داشت، گام اولیه را برداشت. اما پس از سرنگونی یک فروند U-2 در سال 1960 توسط سامانه‌های دفاع هوایی شوروی، نیاز به هواپیمایی سریع‌تر و غیرقابل دسترس‌تر برای آمریکا آشکار شد. این موضوع منجر به توسعه پروژه‌های سری مانند لاکهید A-12 و بعدها SR-71 بلک‌برد شد.

در سوی دیگر، شوروی نیز با تهدید بمب‌افکن‌های مافوق صوت آمریکایی مانند XB-70 Valkyrie مواجه بود. اگرچه پروژه XB-70 در نهایت لغو شد، اما شوروی برای دفاع از حریم هوایی خود، به طراحی یک جنگنده رهگیر سریع و بلندپرواز به نام میگ-25 فاکس‌بَت روی آورد. این رقابت، که به نوعی جنون سرعت در هوانوردی نامیده می‌شود، نه تنها به پیشرفت‌های چشمگیر تکنولوژیک منجر شد، بلکه نشان‌دهنده اولویت‌های استراتژیک متفاوت دو کشور نیز بود: آمریکا بر شناسایی و نفوذ متمرکز بود، در حالی که شوروی بر دفاع و رهگیری تأکید داشت.

 میگ-25 فاکس‌بَت: پرسرعت ترین جنگنده رهگیر جهان

میگ-25، که توسط ناتو با نام رمز فاکس‌بَت شناخته می‌شود، یکی از سریع‌ترین جنگنده‌های رهگیر تاریخ است که توسط کمپانی میکویان-گورویچ طراحی شد. این هواپیما در پاسخ به تهدید بمب‌افکن‌های مافوق صوت آمریکایی و هواپیماهای شناسایی مانند SR-71 توسعه یافت. اولین پرواز میگ-25 در مارس 1964 انجام شد و نسخه‌های مختلف آن، شامل مدل شناسایی (میگ-25R) و مدل شکاری (میگ-25P)، به ترتیب در سال‌های 1969 و 1972 وارد خدمت شدند.

از نظر طراحی، میگ-25 یک غول آهنین بود که برای سرعت و ارتفاع بالا بهینه‌سازی شده بود. این هواپیما توانایی دستیابی به سرعت بیش از 3 ماخ (سه برابر سرعت صوت) و پرواز در ارتفاعات بیش از 20000 متر را داشت. بدنه آن از ترکیب 80\% فولاد، 11\% آلومینیوم و 8\% تیتانیوم ساخته شده بود، که تیتانیوم عمدتاً در بخش‌هایی که در معرض حرارت شدید قرار داشتند، استفاده می‌شد. برای خنک کردن سامانه‌ها در برابر حرارت ناشی از سرعت بالا، از الکل در لوله‌های داخلی بهره گرفته شده بود. میگ-25 همچنین دارای دو موتور قدرتمند توربوجت Tumansky R-15B-300 با توان 22500 پاوند با پس‌سوز بود.

هواپیمای میگ 25 که خلبان خائن روسی ویکتور بلینکو با آن به ژاپن گریخت و نقش مهمی در لو رفتن تکنولوژی های آن داشت

رادار Smerch-A1 این جنگنده، با خروجی 500 کیلووات، یکی از قدرتمندترین رادارهای زمان خود بود که توانایی کشف اهداف در فاصله 100 کیلومتری و قفل کردن روی هدف از فاصله 40 تا 60 کیلومتری را داشت. این رادار، اگرچه فاقد قابلیت پایین‌نگری بود، اما در برابر جنگ الکترونیک بسیار مقاوم بود. با این حال، طراحی میگ-25 با محدودیت‌هایی نیز همراه بود؛ کابین خلبان دید محدودی داشت و فناوری‌های الکترونیکی آن، مانند استفاده از لامپ خلا در رادار، در مقایسه با همتایان غربی قدیمی‌تر به نظر می‌رسید.

میگ-25 در مأموریت‌های شناسایی نیز عملکرد چشمگیری داشت. در سال 1970، این هواپیما به مصر اعزام شد و طی 20 پرواز بر فراز اسرائیل، هیچ‌گاه توسط پدافند یا جنگنده‌های اسرائیلی رهگیری نشد. این موضوع نشان‌دهنده برتری سرعت و ارتفاع این جنگنده در زمان خود بود.

 لاکهید SR-71 بلک‌برد، جاسوس قدر جنگ سرد

در سوی دیگر، لاکهید SR-71 بلک‌برد به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین هواپیماهای شناسایی تاریخ شناخته می‌شود. این هواپیما که اولین پرواز خود را در دسامبر 1964 انجام داد، به عنوان جانشین A-12 Oxcart طراحی شد و تا 25 سال در خدمت نیروی هوایی آمریکا باقی ماند. SR-71 برای مأموریت‌های جاسوسی استراتژیک طراحی شده بود و توانایی پرواز در سرعت 3.2 ماخ و ارتفاع بیش از 27400 متر را داشت.

طراحی SR-71 بر کاهش سطح مقطع راداری و مقاومت در برابر حرارت متمرکز بود. بدنه آن از آلیاژ تیتانیوم B120-VA ساخته شده بود که توانایی تحمل دمای بالا را داشت. موتورهای J58 توربورمجت این هواپیما، با ورودی هوای متغیر، برای عملکرد بهینه در سرعت‌های بالا طراحی شده بودند. سوخت مورد استفاده، JP-150، دارای پایداری حرارتی بالا بود و به SR-71 اجازه می‌داد مأموریت‌های طولانی‌مدت را بدون سوخت‌گیری هوایی انجام دهد.

یکی از ویژگی‌های کلیدی SR-71، توانایی آن در فرار از تهدیدات بود. سرعت و ارتفاع بالای این هواپیما، آن را عملاً غیرقابل دسترس برای سامانه‌های دفاع هوایی و جنگنده‌های دشمن می‌کرد. برخلاف میگ-25 که برای رهگیری طراحی شده بود، SR-71 هیچ‌گونه تسلیحاتی نداشت و کاملاً بر سرعت و مخفی‌کاری متکی بود. این هواپیما در طول خدمت خود، بارها بر فراز قلمرو دشمن پرواز کرد و هیچ‌گاه توسط سامانه‌های پدافندی سرنگون نشد.

 مقایسه فنی و استراتژیک میگ 25 و اس ار 71

با مقایسه میگ-25 و SR-71، می‌توان تفاوت‌های اساسی در فلسفه طراحی و اهداف استراتژیک این دو هواپیما را مشاهده کرد. میگ-25 به عنوان یک جنگنده رهگیر طراحی شده بود و توانایی حمل موشک‌های دوربرد و درگیری با اهداف پرسرعت را داشت. در مقابل، SR-71 یک هواپیمای شناسایی خالص بود که بر مخفی‌کاری و فرار از تهدیدات متکی بود.

از نظر سرعت، هر دو هواپیما توانایی عبور از 3 ماخ را داشتند، اما SR-71 با سرعت پایدار 3.2 ماخ اندکی سریع‌تر بود. در زمینه ارتفاع پرواز نیز، SR-71 با توانایی پرواز در ارتفاعات بیش از 27400 متر، برتری نسبی داشت. با این حال، میگ-25 از نظر قدرت رادار و توانایی درگیری در ارتفاع بالا، ابزاری مؤثر برای دفاع از حریم هوایی بود، در حالی که SR-71 هیچ‌گونه قابلیت تهاجمی نداشت و به عنوان جاسوس فعالیت میکرد.

از نظر مواد و فناوری ساخت، هر دو کشور به استفاده از تیتانیوم برای مقاومت در برابر حرارت روی آوردند، اما SR-71 به دلیل طراحی پیچیده‌تر و تمرکز بر کاهش سطح مقطع راداری، از فناوری‌های پیشرفته‌تری برخوردار بود. در مقابل، میگ-25 با طراحی ساده‌تر و تمرکز بر دوام و قدرت، نشان‌دهنده رویکرد عمل‌گرایانه شوروی بود.

با بررسی این دو هواپیما، می‌توان نتیجه گرفت که هر دو ابرقدرت در دوران اوج جنگ سرد به سطحی از برابری نسبی تکنولوژیک دست یافته بودند، اما با اولویت‌های متفاوت. آمریکا با SR-71 برتری خود را در حوزه شناسایی و مخفی‌کاری نشان داد، در حالی که شوروی با میگ-25 توانایی خود در دفاع و رهگیری را به نمایش گذاشت. هر دو هواپیما در زمان خود غیرقابل دسترس بودند و نشان‌دهنده اوج مهندسی هوانوردی در دو سوی جنگ سرد بودند.

اگرچه SR-71 از نظر فناوری‌های مخفی‌کاری و طراحی آیرودینامیکی پیشرفته‌تر به نظر می‌رسد، اما میگ-25 با قدرت رادار بی‌نظیر و توانایی چندمنظوره (رهگیری و شناسایی)، نشان‌دهنده یک دستاورد قابل توجه بود. این برابری نسبی نشان می‌دهد که هر دو کشور، با وجود تفاوت در منابع و رویکردها، توانستند به راه‌حل‌های مؤثری برای چالش‌های مشترک دست یابند.

جنگ تکنولوژیک میان شوروی و آمریکا در دوران جنگ سرد، به ویژه در حوزه هوانوردی، به خلق شاهکارهایی مانند میگ-25 و SR-71 منجر شد. این دو هواپیما، هر یک به شیوه خود، نشان‌دهنده اوج تلاش برای دستیابی به سرعت، ارتفاع و برتری استراتژیک بودند. با وجود تفاوت‌های آشکار در طراحی و مأموریت، هر دو هواپیما نشان‌دهنده برابری نسبی تکنولوژیک میان دو ابرقدرت هستند. این رقابت نه تنها به پیشرفت‌های چشمگیر در هوانوردی منجر شد، بلکه درس‌های مهمی درباره تأثیر رقابت بر نوآوری و توسعه فناوری ارائه داد. در نهایت، جنون سرعت در جنگ سرد، میراثی از مهندسی و خلاقیت را برای نسل‌های آینده به جا گذاشت.