نقد و بررسی «بشکوچ» در حوزه هنری/ کتاب بشکوچ، روایتی تازه از دفاع مقدس

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری دانشجو، کتاب «بشکوچ» اثر سلمان کریمی در «دوشنبه‌ها به وقت کتاب» حوزه هنری مورد نقد و بررسی قرار گرفت. در این جلسه که با میزبانی حمید بابایی (نویسنده و منتقد ادبی) و جمعی از اهالی ادبیات برگزار شد، در خصوص نقاط قوت و ضعف این اثر گفت‌و‌گو شد.

اهمیت نقد ادبی در بررسی آثار داستانی نقد و بررسی آثار ادبی، فرصتی ارزشمند برای ارزیابی جنبه‌های مختلف یک اثر و ایجاد زمینه برای بهبود آن است. جلسه «دوشنبه‌ها به وقت کتاب» با هدف تحلیل و بررسی دقیق کتاب‌ها و ارائه پیشنهادات اصلاحی برگزار می‌شود؛ و منتقدان حاضر با اجرا و کارشناسی حمید بابایی و حضور نویسنده در این جلسات به بررسی موضوعات مختلفی از جمله سبک نگارش، شخصیت‌پردازی و دیگر نکات مهم درباره کتاب می‌پردازند.

سلمان کریمی نویسنده کتاب "بشکوچ" که به روایتی متفاوت از دفاع مقدس پرداخته، در ابتدای جلسه نقد کتاب گفت: این اثر تلاش دارد تا نقش تکاوران ارتش در دفاع از خرمشهر را روایت کند؛ موضوعی که در بسیاری از آثار دفاع مقدس کمتر به آن پرداخته شده است.

روایت مستند یا داستانی؟ چالش تلفیق تاریخ و رمان

در ابتدای جلسه نقد کتاب بشکوچ، حمید بابایی، نویسنده و منتقد ادبی، با اشاره به اهمیت شناخت واقعیت‌های جنگ، گفت: این رمان به دور از نگاه تهییجی به جنگ، سعی دارد تصویری واقع‌گرایانه و مستند ارائه دهد.

او در ادامه به نقد سبک روایت کتاب پرداخته و گفت: استفاده از راوی اول شخص می‌تواند مخاطب را درگیر کند، اما در عین حال ممکن است پژوهش تاریخی بر جنبه داستانی غالب شود.

سلمان کریمی، نویسنده کتاب، در پاسخ به این نقد گفت: راوی اول شخص مخاطب را بیشتر درگیر می‌کند و تجربه‌ای مستقیم از فضای جنگ را ارائه می‌دهد. روایت سوم شخص احتمالاً پژوهشی‌تر و خشک‌تر می‌شد.

او در ادامه گفت: برای نگارش این اثر، تمام کلیپ‌های ناخدا هوشنگ صمدی را دیدم، روزنامه‌های آرشیوی زمان جنگ را بررسی کردم و تلاش کردم با استفاده از اسناد تاریخی، روایتی دقیق از دفاع خرمشهر ارائه دهم.

او همچنین اشاره کرد: شش ماه روی تحقیقات کتاب تمرکز داشتم و ترکیب واقعیت با داستان، یکی از چالش‌های اصلی نوشتن این رمان برایم بود.

او همچنین اذعان داشت: خط بین پژوهش تاریخی و روایت داستانی در برخی قسمت‌های کتاب ممکن است مخدوش شده باشد، اما هدف اصلی کتاب، ارائه یک روایت مستندگونه از واقعیت‌های جنگ بوده است.

تحول منطقی یا تغییر ناگهانی؟

در بخش دیگری از جلسه، منتقدان ابتدا وجه‌تسمیه شخصیت‌های داستان را جویا شده و درادامه به نحوه پردازش شخصیت‌ها اشاره کردند. برخی معتقد بودند که شخصیت ایرانه، در پایان داستان ناگهان دچار یأس شده و از تلاش برای مبارزه دست کشیده است.

نویسنده درباره شخصیت‌های رمان و پایان‌بندی رمان توضیح داد: در انتخاب نام‌ها دقت زیادی داشتم، مثلا "کیارش" اشاره‌ای به شاهان اسطوره‌ای ایران دارد، "ایرانه" نماد سرزمین ایران و خرمشهر است، "سلدا" به معنای پشتیبان است، و سایر نام‌ها نیز بر اساس بار معنایی و شخصیت‌پردازی انتخاب شده‌اند.

کریمی ادامه داد: انتخاب این پایان‌بندی عمدی بود. ایرانه از ابتدا با مفهوم ایثار پیوند خورده بود. او امیدی به بازگشت نداشت و تصمیمش مطابق با شخصیتی بود که در طول داستان پردازش شده بود.

بااین‌حال، منتقدان معتقد بودند که این تحول نیاز به پرداخت بیشتری داشته تا خواننده بتواند آن را به‌عنوان یک تصمیم منطقی بپذیرد.

روایت مغفول‌مانده‌ای که پرداخته شد

یکی از نکات مورد توجه در این جلسه، پرداخت ویژه کتاب به نقش ارتش بود. بسیاری از آثار دفاع مقدس بیشتر بر حضور بسیج و نیرو‌های مردمی تمرکز دارند، اما "بشکوچ" تلاش کرده تا از زوایه‌ای متفاوت، فداکاری‌های تکاوران بوشهر و نقش این نیرو‌ها را به تصویر بکشد.

از منظر منتقدان روایت از نیرو‌های تکاور، یکی از ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد رمان "بشکوچ" است.

کریمی نویسنده کتاب بشکوچ، در توضیح این رویکرد گفت: در بسیاری از کتاب‌های دفاع مقدس، تکاوران ارتش نادیده گرفته شده‌اند، اما واقعیت این است که این نیرو‌ها نقش مهمی در مقاومت ۳۴ روزه خرمشهر داشتند؛ و اگر نبودند، شاید خرمشهر زودتر سقوط می‌کرد.

او ادامه داد: در بخشی از کتاب به تأثیر حزب توده در ارتش و تصمیمات بنی‌صدر که باعث ایجاد تفرقه بین نیرو‌های نظامی شد، اشاره کرده‌ام.

پرداخت بخش عاشقانه داستان: برخی معتقد بودند که فضای عاشقانه در کتاب نسبت به بخش‌های جنگی پررنگ‌تر از حد انتظار بوده است.

حمید بابایی در انتهای جلسه از ضرورت بازنگری در ادبیات دفاع مقدس و تاریخ‌نگاری جنگ سخن گفته و معتقد بود تنها با روایت‌های واقعی و فارغ از اسطوره‌سازی‌های بی دلیل و بی ریشه، می‌توان ارزش‌های انسانی، تعهد ملی و تجربه‌های تاریخی را به درستی به نسل‌های آینده منتقل کرد.

بابایی ادامه داد: «بشکوچ» موفق شده روایتی متفاوت از دفاع مقدس ارائه دهد و در آن نقش ارتش در جنگ به‌خوبی پرداخته شده است.

دوشنبه‌ها به وقت کتاب هر دو هفته یک بار در حوزه هنری برگزار می‌شود و ورود برای عموم آزاد است.