جستاری پیرامون مطالعات جنگ در جهان و ضرورت تعمیم آن در ایران

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- دکتر حسن زرنوشه فراهانی، دانشیار و معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی: جنگ و درگیری در قالب‌های مختلف آن، همواره در طول تاریخ و در جوامع گوناگون، انسان‌ها را به خود مشغول داشته است.

در دوران کنونی نیز شاهد انواع جنگ‌ها و درگیری‌ها میان ملل و اقوام مختلف هستیم. ایران نیز چه پیش از میلاد مسیح یعنی در زمان مادها، هخامنشیان و اشکانیان و چه پس از میلاد مسیح از زمان ساسانیان گرفته تا صفویان و افشاریان و قاجاریان و پهلوی و جمهوری اسلامی در معرض انواع جنگ‌ها و هجوم‌ها و تاخت و تاز‌ها قرار گرفته است و ملت ایران، سختی و رنج جنگ را با تمام وجود خود لمس کرده است. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران در سال ۱۳۵۷ که با شعار‌های اسلامی و استقلال طلبانه و آزادی‌خواهانه توانست حکومت گماشته آمریکا را سرنگون کند، دست مستکبران عالم را از منابع عظیم انرژی و ظرفیت ژئوپلتیکی منحصر‌به‌فرد ایران کوتاه سازد و الگویی برای تمام آزادگان جهان شود، باعث شد که آمریکا و مستکبران عالم با تمام قوای خود به مقابله با آن برخیزند تا پایگاه از دست رفته خود را بازیابند.

از این‌رو در طول ۴۷ سال گذشته، دشمنان این مرز و بوم از هیچ تلاشی برای ضربه زدن به ایران دریغ نکرده‌اند؛ از جنگ هشت‌ساله نظامی گرفته تا ترور و جنگ اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، شناختی، سایبری، رسانه‌ای، ترکیبی و نهایتاً جنگ تحمیلی رژیم کودک کش صهیونیستی و این داستان همچنان ادامه دارد و دشمنان ایران به کمتر از نابودی یا چند پارگی و تضعیف آن رضایت نمی‌دهند.

اقتضای مقابله با این تهدیدات، آمادگی همه جانبه برای مواجهه با آنها تا سطح بازدارندگی است که لازمه آن، شناخت علمی، دقیق و عمیق پدیده جنگ و مسائل مرتبط با آن در ابعاد گوناگون است؛ لذا وجود متخصصانی که جنگ و مسائل مرتبط با آن را بشناسند، برای هر کشوری ضروری است. در این راستا، دانشگاه‌ها می‌توانند با نقش‌آفرینی مؤثر، نیروی انسانی مورد نیاز در این خصوص را تربیت و تأمین کنند. نکته حائز اهمیت آن‌که محدود کردن مطالعات جنگ در کشور ما به دانشگاه‌های نظامی و عدم آموزش آن در دیگر دانشگاه‌ها، ناخواسته این پیام را برای عموم مردم و دانشگاهیان به همراه دارد که شما مسئولیتی در قبال جنگ ندارید، جنگ مسئول خاص خود را دارد که نظامیان هستند.

حال آن‌که طبق بررسی‌های صورت گرفته، در دیگر کشور‌ها به ویژه کشور‌های غربی، مطالعات جنگ محدود به دانشگاه‌های نظامی نیست، بلکه دانشگاه‌های دولتی تراز اول آنها نیز با تأسیس گروه ها و رشته‌های مرتبط با جنگ و پذیرش دانشجو در مقاطع مختلف، مجری آموزش و پژوهش در خصوص مطالعات جنگ هستند و بدین‌ترتیب جنگ را به دغدغه عموم مردم تبدیل می‌کنند تا در صورت نیاز و در روز واقعه، هر کس به مسئولیت خود در این‌باره به طور شایسته عمل نماید؛ بنابراین ضروری است که با درک صحیح از شرایط کشور و وجود تهدیدات همه‌جانبه دشمنان، اقدام به تعریف گروه و رشته‌ای با نام «مطالعات جنگ» و زیر شاخه‌های تخصصی آن در عموم دانشگاه‌های دولتی کشور کرد و با پذیرش دانشجویان علاقه‌مند و توانمند، نیروی انسانی مورد نیاز کشور در این خصوص را تربیت و تأمین کرد.

رشته مطالعات جنگ را می‌توان در دو سطح عمومی و تخصصی تعریف کرد: در سطح عمومی یعنی در مقطع کارشناسی، دانشجویان باید به شناخت و اشرافی کلی بر عموم مسائل مرتبط با جنگ دست یابند، مانند: تاریخ کشور، تاریخ جهان، تاریخ جنگ‌های کشور و منطقه و بین‌الملل، علوم سیاسی، روابط بین‌الملل، حقوق بین‌الملل، مبانی و قواعد فقهی جنگ، جامعه‌شناسی و جنگ، مسائل اطلاعاتی و امنیتی، تروریسم، جنگ اقتصادی و تحریم، فضای مجازی و جنگ رسانه‌ای، جنگ سایبری و الکترونیک، بهداشت و پزشکی نظامی، آب و هوا و انرژی، تکنولوژی و فناوری نظامی و... .

اما در سطح تخصصی یعنی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری، دانشجویان می‌توانند مطابق با علاقه خود و نیاز کشور، هریک از عناوین فوق را انتخاب و به طور تخصصی در آن زمینه به تحصیل و پژوهش ادامه دهند.

با توجه به آن‌که مطالعات جنگ، شاخه‌های متعددی از علوم انسانی، طبیعی و مهندسی را در بر می‌گیرد، زمینه‌های پژوهشی آن به همان میزان گسترش می‌یابد.

در ایران و کشور‌های منطقه، مطالعات جنگ غالباً محدود به دانشگاه‌های نظامی آنهاست. اما در کشور‌های اروپایی، آمریکایی و غربی، دانشگاه‌های دولتی و عمومی نیز دارای دانشکده، مرکز، گروه و رشته‌های مرتبط با مطالعات جنگ هستند که در ذیل به نمونه‌ای از آنها اشاره می‌شود:

1.     King's College London/ Department of War Studies/ https://www.kcl.ac.uk/warstudies/ https://www.kcl.ac.uk/warstudies/wspgreadinglists (لیست منابع مطالعاتی)

2.     University College Dublin(UCD)/ Centre for War Studies/

https://www.ucd.ie/warstudies/

3.     University of Kent/ School of Politics and International Relations/ Conflict Analysis Research Centre (CARC)/

https://research.kent.ac.uk/conflict-analysis/

4.     University of Birmingham/ Centre for War Studies/

https://www.birmingham.ac.uk/research/warstudies

5.     University of Southern Denmark/ Centre for War Studies/

https://www.sdu.dk/en/cws

6.     University of Hull/ Centre for War Studies/

https://www.hull.ac.uk/work-with-us/research/groups/centre-for-war-studies

7.     University of Glasgow/ Scottish Centre for War Studies and Conflict Archaeology/

https://www.gla.ac.uk/research/az/warstudies/

8.     Lancaster University/ Centre for War and Diplomacy/

https://www.lancaster.ac.uk/centre-for-war-and-diplomacy

9.     University of Aberdeen/ Institute for Conflict, Transition, and Peace Research/ https://www.abdn.ac.uk/socsci/research/ictpr/index.php#panel1289

10. Coventry University/ Centre for Trust, Peace and Social Relations/

https://www.coventry.ac.uk/research/areas-of-research/trust-peace-social-relations/

11. University of Bradford/ School of Social Sciences/ Department of Peace Studies and International Development/

https://www.bradford.ac.uk/social-sciences/department-of-peace-studies-international development/

12. Kent State University/ School of Peace & Conflict Studies/

https://www.kent.edu/spcs

13. University of St Andrews/ School of International Relations/ Institute for the Study of War and Strategy/

https://isws.wp.st-andrews.ac.uk/

14. Saint Paul University/ Conflict Research Centre/

https://ustpaul.ca/en/conflict-research-centre-home_628_525.htm

15. University of Waterloo/ Peace and Conflict Studies/

https://uwaterloo.ca/peace-conflict-studies/

16. University of York/ Department of Politics and International Relations/ MA Peace and Conflict Studies/

https://www.york.ac.uk/study/postgraduate-taught/courses/ma-peace-and-conflict-studies/

17. University of Massachusetts – Lowell/ B.A. and M.A. in Peace and Conflict Studies/

https://www.uml.edu/fahss/peace-and-conflict-studies/

18. The University of Utah/ College of Humanities/ The Peace & Conflict Club/

https://peace.utah.edu/

19. The Hebrew University of Jerusalem/ Faculty of Social Sciences/ The Swiss Center for Conflict Research/

https://crmr-en.huji.ac.il

20. University of Haifa International School/ Peace and Conflict Management (MA)/

https://uhaifa.org/program/peace-conflict-management/

21. University of Reading/ Department of Politics and International Relations/ BA War, Peace and International Relations/

https://www.reading.ac.uk/ready-to-study/study/2024/politics-ug

22. University of Oxford/ Changing Character of War Programme/

https://www.warandpeace.ox.ac.uk/centres-and-programmes/ccw

در دانشگاه آکسفورد مراکز و برنامه‌های گوناگون دیگری نیز در خصوص جنگ وجود دارد از جمله:

Centre for the Resolution of Intractable Conflict/     https://www.warandpeace.ox.ac.uk/centresand-programmes/cric

23. Lund University/ Faculty of Social Sciences/ Department of Political Science/ Peace and Conflict Studies/

https://www.svet.lu.se/en/about-department/three-subjects-one-building/peace-and-conflict-studies

24. Institute for the Study of War/

https://www.understandingwar.org/

25. University of Postdam/ Chair of War Studies/

https://www.uni-potsdam.de/en/hi-militaergeschichte/index

26. University for Peace/ Department of Peace and Conflict Studies/

https://www.upeace.org/department-of-peace-and-conflict-studies/

27. The Australian National University/ANU College of Asia & the Pacific/ Master of Peace and Conflict Studies (Advanced)/

https://asiapacific.anu.edu.au/ir/study-us-ir/postgraduate/masters/master-peace-and-conflict-studies

28. Cranfield University/ Defence and Security/

https://www.cranfield.ac.uk/themes/defence-and-security

29. University of Duhok/ Center for Peace and Conflict Resolution Studies/ https://uod.ac/ac/institutes-and-centers/center-for-peace-and-conflict-resolution-studies/

and Genocide Center/

https://uod.ac/ac/institutes-and-centers/genocide-center/

جدای از دانشگاههای دولتی و عمومی، دانشگاههای نظامی کشورهای غربی، اروپایی و آمریکایی نیز به طور تخصصی به مطالعات جنگ می پردازند.

30. Royal Military College of Canada/ Department of War Studies/

https://www.rmc-cmr.ca/en/graduate-studies/war-studies

31. Defence Academy of the United Kingdom/

https://www.da.mod.uk/

32. United States Military Academy West Point/

https://www.westpoint.edu/

33. National Defense University/

https://www.ndu.edu/

34. U.S. Naval War College (NWC)/

https://usnwc.edu/

35. War Studies University/Poland/

https://www.wojsko-polskie.pl/aszwoj/en/

دانشگاه مطالعات جنگ لهستان شامل دانشکده‌های امنیت ملی، مدیریت و فرماندهی، نظامی، حقوق و مدیریت، تاریخ نظامی.

36.  Turkish National Defense University (NDU)/

Atatürk Institute of Strategic Studies (AISS)/

در این موسسه گروههای مرتبط با جنگ با عناوین زیر حضور دارند.

Strategy and Security Studies Department/

International Relations and Regional Studies Department/

War Studies Department/

History of War Department/

Defence Management Department/

Intelligence Studies Department/

Law of War and Armed Conflict Department/

Military Sociology Department/

Strategic Communications Department/

Military Education Management Department

https://msu.edu.tr/eng/sayfadetail?SayfaId=365&ParentMenuId=64