تمام آنچه که وراث باید بدانند / خودکار شدن صدور گواهی انحصار وراثت در قانون جدید

 به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجو، ساسان سوری، با اجرای طرح خودکارسازی صدور گواهی انحصار وراثت، رسیدگی به یکی از پرتکرارترین پرونده‌های قضایی در کشور، ساختاری الکترونیک و غیرحضوری به خود گرفته است.
 این اقدام در راستای کاهش مراجعات مردمی به محاکم، تسریع فرآیند‌های قضایی و افزایش شفافیت در تعیین وراث انجام شده است، اما برای بسیاری از مردم این پرسش مطرح است که «ما به‌عنوان ورثه، باید از کجا شروع کنیم و دقیقاً چه کنیم؟». 

در گذشته، پس از فوت یک شخص، وراث باید برای گرفتن گواهی انحصار وراثت به شورای حل اختلاف مراجعه می‌کردند، مدارک زیادی تهیه می‌کردند و در مواردی باید شاهد هم معرفی می‌نمودند. 
این فرآیند زمان‌بر و گاه پیچیده، علاوه بر تحمیل هزینه، موجب سردرگمی خانواده متوفی نیز می‌شد، اما با اجرای طرح صدور خودکار گواهی انحصار وراثت از مرداد ۱۴۰۴، این روند دچار تحول اساسی شده است. 
اکنون بخش زیادی از کار به صورت الکترونیکی و بر پایه داده‌های ثبت‌شده در سامانه‌های دولتی و ثبتی صورت می‌گیرد، البته این به‌معنای حذف کامل مسئولیت از دوش وراث نیست، آنان همچنان باید اقدامات اولیه مشخصی را انجام دهند. 

گام اول: ثبت اطلاعات در سامانه ثنا 
https://sana.adliran.ir نخستین گام برای شروع فرآیند، مراجعه به سامانه خدمات الکترونیکی قوه قضاییه (ثنا) به نشانی 
در این سامانه، یکی از وراث (معمولاً بزرگ‌تر خانواده یا کسی که پیگیر کارهاست) ۱- باید در سامانه ثبت‌نام کند یا اگر قبلاً ثبت‌نام کرده، وارد حساب کاربری شود ۲- بخش «ثبت درخواست»، گزینه درخواست صدور گواهی انحصار وراثت را انتخاب کند ۳- اطلاعات اولیه از جمله نام و کد ملی متوفی، تاریخ فوت، محل دفن یا صدور گواهی فوت را وارد نماید. 

گام دوم: احراز اطلاعات از سوی سامانه

در این مرحله، سامانه به‌صورت خودکار اطلاعات متوفی را از طریق اتصال به پایگاه‌های داده ثبت احوال و سازمان ثبت اسناد استعلام می‌کند، اطلاعات زیر دریافت می‌شود، گواهی فوت ثبت‌شده، مشخصات شناسنامه‌ای متوفی، وضعیت تأهل و ازدواج‌های ثبت‌شده، نام و مشخصات فرزندان ثبت‌شده قانونی، اگر اطلاعات در سامانه وجود داشته باشد و مغایرتی نباشد، سامانه به‌صورت خودکار وراث قانونی را شناسایی می‌کند. 

گام سوم: تأیید هویت و اعلام نظر وراث

در این مرحله، اسامی وراث قانونی (همسر، فرزندان، پدر، مادر و...) به نمایش درمی‌آید و سامانه از ورثه می‌خواهد، تأیید کنند که اطلاعات نمایش‌داده‌شده درست است، در صورت وجود وراثی که در سامانه نیامده‌اند (مثلاً فرزندی که شناسنامه‌اش به‌روزرسانی نشده)، امکان ثبت اعتراض و بارگذاری مدارک وجود دارد، همچنین در صورت وجود وصیت‌نامه رسمی، می‌توان آن را به‌صورت الکترونیکی ضمیمه کرد. 
توجه: در صورتی که یکی از ورثه فوت کرده باشد، باید انحصار وراثت او نیز قبلاً انجام شده و کد رهگیری گواهی انحصار وراثت وی در اختیار باشد. 
 
گام چهارم: بارگذاری مدارک مورد نیاز

با اینکه بخش زیادی از اطلاعات از طریق پایگاه‌های دولتی دریافت می‌شود، هنوز چند سند ضروری باید توسط وراث بارگذاری شود، تصویر گواهی فوت رسمی، تصویر شناسنامه و کارت ملی همه وراث، در صورت لزوم عقدنامه (برای اثبات همسر بودن)، گواهی پزشکی قانونی (در صورت ابهام در علت فوت)، وصیت‌نامه رسمی، گواهی تولد فرزندان یا سایر مدارک مکمل. 
 
گام پنجم: بررسی سیستمی و صدور گواهی

پس از ثبت کامل درخواست و بارگذاری مدارک، سیستم قضایی به‌صورت خودکار پرونده را بررسی می‌کند و در صورتی که اطلاعات کامل و بدون نقص باشد و مغایرتی در اسناد وجود نداشته باشد، اعتراضی از سوی سایر ذی‌نفعان ثبت نشده باشد، سیستم ظرف چند روز کاری، گواهی انحصار وراثت را صادر می‌کند و نسخه الکترونیکی آن را در حساب کاربری درخواست‌دهنده در سامانه ثنا قرار می‌دهد.
گام ششم: دریافت و استفاده از گواهی انحصار وراثت
گواهی صادره دارای کد یکتا، بارکد امنیتی و امضای دیجیتال رسمی است، این گواهی برای اقدامات زیر لازم است ۱- تقسیم ماترک و ارث ۲- انتقال سند اموال متوفی ۳- دریافت مطالبات یا حساب‌های بانکی ۴- پیگیری امور بیمه و دیه ۵- فروش املاک یا خودرو متعلق به متوفی.
در صوتی که لازم باشد نسخه کاغذی و رسمی در اختیار بانک یا نهاد دیگری قرار گیرد، می‌توان با مراجعه به دفتر خدمات الکترونیک قضایی یا شورای حل اختلاف، نسخه مهرشده نیز دریافت کرد. 
نکات کلیدی و هشدار‌ها 

 در موارد خاص که اطلاعات رسمی ناقص یا مورد اختلاف است (مثلاً وراثی ادعا می‌کند فرزندی غیررسمی از متوفی وجود دارد)، پرونده به حالت «نیمه‌خودکار» درمی‌آید و به شورای حل اختلاف برای رسیدگی ارسال می‌شود، در این موارد، حضور فیزیکی، ارائه شاهد یا مراجعه به پزشکی قانونی ممکن است لازم شود. 
 مهلت قانونی خاصی برای درخواست گواهی انحصار وراثت وجود ندارد، اما تأخیر در دریافت آن می‌تواند مانع استفاده از اموال متوفی یا حتی باعث توقیف حساب‌های بانکی وی شود. 
 در صورتی که یکی از وراث از ثبت اطلاعات خود در سامانه خودداری کند یا همکاری نکند، امکان اعتراض در سیستم پیش‌بینی شده و شورای حل اختلاف وارد رسیدگی می‌شود. 
این طرح هنوز در حال گسترش در سراسر کشور است، و ممکن است برخی مناطق از خدمات کامل آن برخوردار نباشند، در این صورت، وراث باید از طریق دفاتر خدمات قضایی یا شورای حل اختلاف محل سکونت متوفی اقدام کنند. 

اجرای طرح خودکارسازی صدور گواهی انحصار وراثت، گام مهمی در راستای عدالت دیجیتال و کاهش بار کاری دستگاه قضایی است، این سیستم علاوه بر صرفه‌جویی در وقت و هزینه، موجب افزایش دقت، شفافیت و کاهش تخلفات در فرایند انحصار وراثت شده است. 

با این حال، وراث باید دقت کنند که اطلاعات هویتی و مدارک لازم را دقیق و کامل ارائه دهند و هرگونه مغایرت را در همان مراحل اولیه اعلام نمایند، اگرچه بخش مهمی از کار به‌صورت سیستمی انجام می‌شود، همچنان مسئولیت و دقت اولیه بر دوش وراث است. 

در صورت تمایل، می‌توان نسخه رسمی گواهی را از طریق مراجع محلی نیز دریافت کرد تا در صورت نیاز در ادارات و بانک‌ها ارائه شود، این تحول، نشانه‌ای از حرکت قوه قضائیه به سمت تسهیل دسترسی مردم به عدالت است.

در اجرای قانون جدید خودکار شدن صدور گواهی انحصار وراثت، که از مرداد ۱۴۰۴ به‌صورت رسمی آغاز شده، این پرسش مهم مطرح است که، پرونده‌هایی که پیش از اجرای این قانون در دادگاه‌ها مطرح شده‌اند، چه سرنوشتی دارند؟
پاسخ به این پرسش را باید در دستورالعمل اجرایی و اطلاعیه‌های مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه جست‌و‌جو کرد، که خلاصه‌اش به شرح زیر است. 
پرونده‌های قبلی مشمول قانون جدید نمی‌شوند
پرونده‌هایی که پیش از اجرای رسمی قانون (یعنی پیش از مرداد ۱۴۰۴) در دادگاه‌ها ثبت شده‌اند، همچنان براساس رویه قبلی و روند سنتی رسیدگی خواهند شد، به این معنا که این پرونده‌ها توسط دفاتر خدمات قضایی ثبت شده‌اند، به شورای حل اختلاف ارجاع شده‌اند. 
مراحل استعلام از ثبت احوال و بررسی وجود یا عدم وجود وصیت‌نامه، دیون و بدهی متوفی طی می‌شود و پس از احراز وراثت، گواهی انحصار وراثت به‌صورت دستی و از سوی قاضی شورا صادر می‌شود.

 امکان ادغام در سیستم جدید وجود ندارد مگر با ابطال درخواست
اگر وراث بخواهند از مزایای فرایند خودکار بهره‌مند شوند (مثلاً صدور گواهی انحصار در چند روز، بدون مراجعه فیزیکی به دادگاه یا شورا)، باید درخواست قبلی خود را رسماً انصراف دهند یا ابطال کنند و سپس از ابتدا مراحل سامانه‌ای را طی نمایند، مشروط به اینکه شورای حل اختلاف هنوز به پرونده رسیدگی نکرده باشد و فرایند صدور گواهی آغاز نشده باشد، در غیر این صورت، انصراف یا حذف پرونده عملاً امکان‌پذیر نیست.
توصیه کاربردی به متقاضیان قدیمی

اگر شما یا خانواده‌تان پیش از مردادماه ۱۴۰۴ درخواست انحصار وراثت داده‌اید، و هنوز رسیدگی نشده، از طریق دفتر خدمات قضایی پیگیری کنید و درباره امکان انصراف یا تسریع پرس‌وجو نمایید، اگر پرونده در جریان رسیدگی است، باید صبر کنید تا طبق رویه سنتی، شورا گواهی را صادر کند.
بهتر است پس از دریافت گواهی، مشخصات آن را در سامانه املاک و دارایی متوفی نیز ثبت کنید، چون در آینده کلیه تقسیمات ارث و انتقال دارایی منوط به آن خواهد بود.