آداب زیارت؛ پیش از سفر چه اعمالی سفارش شده است؟

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو، نجام واجبات در روابط بین انسان‌ها، که همان اداى حقوق طرفین است، عدل نام دارد. دقیق وزن کردن جنس توسّط فروشنده و دقیق پرداخت کردن وجه آن توسّط خریدار، نمودى از عدل است. عمل بر وفق عدالت، روابطى سالم و به دور از برخورد و تنش در بین انسان‌ها برقرار می‌کند. به فراتر رفتن از اداى حقّ و بیش از حقّ، اداکردن، فضل و احسان گفته می‌شود. مقدارى بیش از وزن مورد نظر، جنس را به مشترى دادن و مقدارى بیش از مبلغ اصلىِ جنس به فروشنده پرداخت کردن، جلوه‌اى از فضل و احسان است. عمل بر وفق فضل و احسان و فراتر از حقوق واجب را ادا کردن، ایجاد محبّت و دوستى می‌کند.

امیرالمؤمنین علیه السّلام این آیه قرآن کریم را که می‌فرماید:اِنَّ اللهَ یَأمُرُ بِالعَدلِ وَ الاِحسانِ: خداوند به عدالت ورزیدن و احسان کردن فرمان می‌دهد، توصیف‌گر حقیقت مروّت و جوانمردى دانسته و در بیان مفهوم آن فرمودند:اَلعَدلُ الاِنصافُ وَ الاِحسانُ التَّفَضُّلُ: مراد از عدل، انصاف ورزیدن با دیگران، و مقصود از احسان، به فضل رفتار کردن و بیش از طلب یا درخواست دیگرى، به او عطا نمودن است. بر این اساس، دوست اهل بیت علیهم السّلام به مقتضاى مروّت و جوانمردى، با عموم خلق خدا، بر اساس عدالت و انصاف، و با اهل ایمان و ولایت، بر مبناى فضل و احسان رفتار می‌کند.

در عبادات گرچه با بسنده کردن به حدّاقلِّ واجب، از عبد اسقاط تکلیف می‌شود، لکن پرداختن به آداب، از مصادیق فضل و احسان و نوعى ابراز محبّت از سوى بنده به خدا و زمینه ساز جلب محبّت الهى به سوى عبد است. اطلاق مستحبّ به آن نیز شاید به همین اعتبار باشد.

آداب، منحصر به عبادات واجب نیست، بلکه هر یک از اعمال مستحبّ نیز آدابى دارند که زینت بخش آن عمل است.

زیارت مرقد مطهّر پیامبر اکرم و هر یک از اهل‌بیت علیهم السّلام گرچه عملى مستحبّ به شمار می‌آید، امّا مثل دیگر مستحبّات، آدابى دارد که با به جا آوردن آن، زائر می‌تواند جمال و زیبایى بیشترى به عمل خود بخشد و محبّت خویش به مَزور را کاملتر و بهتر ابراز نموده و محبّت مزور را افزونتر و بیشتر به خود جلب کند.

براى زیارت اهل‌بیت علیهم السّلام از آغازِ قصد عزیمت تا بازگشت از سفر زیارت، آداب فراوانى در احادیث و روایات و کلام بزرگان دین ذکر شده است و کتاب‌هایى همچون مصباح الزّائر، کامل الزّیارات، هدیة الزّائرین و مفاتیح الجنان به بیان آنها پرداخته‌اند. آداب مزبور را می‌توان به آداب پیش از سفر، آداب حین سفر، آداب پیش از تشرّف به حرم، آداب حین تشرّف و زیارت، و آداب وداع و مراجعت تقسیم کرد. از جمله آداب مزبور که شایسته است زائر به تناسب ظرفیّت و آمادگى خود به انجام آنها بپردازد، موارد زیر را می‌توان برشمرد:

آداب پیش از سفر

۱- با نیّت خالص قصد زیارت کردن و آن را با مقاصد مادّى و دنیوى نیامیختن و نیالودن؛ به نحوى که مقصود و منظور، تنها دیدار و تجدید عهد ارادت و ولایت با مزور، اجابت دعوت و عمل به توصیه مزور بر رفتن به زیارت وى و خشنود ساختن و مسرور کردن مزور از این راه، احیاء امر و اعلاء کلمه اهل‌بیت علیهم السّلام در برابر دشمنان و مخالفانشان، طلب شفاعت از آن بزرگواران و وصول به دیگر فیوضات معنوى زیارت باشد.

۲- حتّى المقدور به مقدار مکفى توشه و پول براى سفر تدارک دیدن تا زائر در سفر در تنگنا واقع نشود.

۳- در حلال بودن خرجى سفر دقّت کردن و از آلودگى آن به مال حرام به شدّت احتراز نمودن.

۴- آگاه کردن بستگان و دوستان و برادران ایمانى از سفر خود و خداحافظى با آنها.

۵. غسل کردن و خواندن این دعا:

بِسمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَ لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللهِ وَ عَلى مِلَّةِ رَسولِ اللهِ وَ الصّادِقینَ عَنِ اللهِ صَلَواتُ اللهِ عَلیهِم اَجمَعینَ. اَللّهُمَّ طَهِّر بِهِ قَلبى وَ اشرَح بِهِ صَدرى وَ نَوِّر بِهِ قَلبى. اَللّهُمَّ اجعَلهُ لى نُوراً وَ طَهوراً وَ حِرزاً وَ شِفاءً مِن کُلِّ داءٍ وَ آفَةٍ وَ عاهَةٍ وَ سُوءٍ مِمّا اَخافُ وَ اَحذَرُ، وَ طَهِّر قَلبى وَ جَوارِحى وَ عِظامى وَ دَمى وَ شَعرى وَ بَشَرى وَ مُخّى وَ عَصَبى وَ ما اَقَلَّتِ الاَرضُ مِنّى. اَللّهُمَّ اجعَلهُ لى شاهِداً یَومَ حاجَتى وَ فَقرى وَ فاقَتى اِلَیکَ یا رَبَّ العالَمینَ؛ اِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىءٍ قَدیرٌ

با نام خدا و به مدد خدا، و هیچ نیرو و قدرتى جز به مدد الهى وجود ندارد، و بر آیین رسول خدا و سخنگویان راستگوى خدا، که درود خداوند بر تمامى آنها باد. خدایا به وسیله این غسل، دلم را پاک و سینه‌ام را گشاده ساز و قلبم ر

ا نورانى کن. خداوندا، این غسل را مایه نوارنیّت و پاکى و محفوظ ماندن و سبب شفاى من از هر درد و بیمارى و آفت و بدی‌یى که از آن هراس دارم و می‌پرهیزم قرار ده و قلب و اعضاء و استخوان‌ها و خون و مو و پوست و مغز و اعصابم و آنچه زمین از من می‌کاهد را به وسیله این غسل پاک گردان. خدایا در روز نیازمندى و تهیدستى و بى چیزیم در پیشگاه تو، این غسل را شاهدى به سود من قرار ده، اى پروردگار جهانیان؛ که همانا تو بر هر چیز توانایى.

۶- انگشتر عقیق، خصوصاً با نگین زرد رنگ که نقش روى آن ماشاءَ اللّهُ، لا قُوَّةَ اِلّا بِاللّهِ، اَستَغفِرُ اللهَ: هرچه خدا بخواهد، نیرویى جز به مدد الهى وجود ندارد، از خدا طلب مغفرت می‌کنم؛ و روى دیگر آن محمّد و على نقش شده باشد و انگشتر فیروزه، خصوصاً با نگینى که نقش یک روى آن اَللهُ المَلِکُ: خدا فرمانروا است و روى دیگر آن اَلمُلکُ لِله الواحِدِ القَهّارِ: فرمانروایى تنها از آن خداى یکتاى قهّار است. نقش شده باشد، بر دست کردن.

۷- مقدارى تربت امام حسین علیه السّلام را با خود برداشتن و در وقت برداشتن آن این دعا را خواندن: اَللّهُمَّ هذِهِ طینَةُ قَبرِ الحُسَینِ عَلیه السّلام وَلِیِّکَ وَابنِ وَلِیِّکَ، اِتَّخَذتُها حِرزاً لِما اَخافُ وَ ما لا اَخافُ: خدایا این خاک قبر امام حسین عَلیه السّلام است که ولىّ تو و فرزند ولىّ تو است. آن را برگرفتم تا از آنچه می‌ترسم و نمی‌ترسم پناهم باشد.

۸- خواندن سوره‌هاى حمد، فلق، ناس و آیة الکرسى و سوره قدر و آخر سوره آل عمران.

۹- جمع کردن اعضاى خانواده خود به گرد خویش به هنگام حرکت و دو رکعت نماز گزاردن و از خدا طلب خیر کردن و خواندن آیة الکرسى و به جاى آوردن حمد و ثناى الهى و سپردن خود و اعضاى خانواده خویش به خدا و خواندن این دعا:

اَللّهُمَّ اِنّى اَستَودِعُکَ الیَومَ نَفسى وَ اَهلى وَ مالى وَ وُلدى وَ مَن کانَ مِنّى بِسَبیلٍ الشّاهِدَ مِنهُم وَ الغائِبَ. اَللّهُمَّ احفَظنا بِحِفظِ الایمانِ وَ احفَظ عَلَینا. اَللّهُمَّ اجعَلنا فى رَحمَتِکَ وَ لا تَسلُبنا فَضلَکَ، اِنّا اِلَیکَ راغِبونَ. اَللّهُمَّ اِنّا نَعوذُ بِکَ مِن وَعثاءِ السَّفَرِ وَ کابَةِ المُنقَلَبِ وَ سوءِ المَنظَرِ فِى الاَهلِ وَ المالِ وَ الوَلَدِ فِى الدُّنیا وَ الآخِرَةِ. اَللّهُمَّ اِنّى اَتَوَجَّهُ اِلَیکَ هذَا التَّوَجُّهَ طَلَباً لِمَرضاتِکَ وَ تَقَرُّبآ اِلَیکَ، فَبَلِّغنى ما اُؤَمِّلُهُ وَ اَرجوهُ فیکُ وَ فى اَولِیائِکَ یا اَرحَمَ الرّاحِمینَ

بار ال‌ها من امروز خودم و خاندانم و دارائیم و فرزندانم و هر کس را که با من راهى دارد، خواه حاضر و خواه غایب باشد، به تو سپردم. بار ال‌ها ما را با نگهدارى ایمان، حفظ کن و بر ما محافظت فرما. بار خدایا ما را در رحمت خویش قرار ده و فضل خویش را از ما باز نگیر که ما مشتاق توایم. خداوندا ما از سختى سفر و نومید برگشتن و بدى دیدن در دنیا و آخرت در رابطه با همسر و دارائى و فرزند، به تو پناه می‌بریم. بار خدایا من در طلب خشنودى و قرب به تو با این توجّه به سوى تو رو می‌کنم. پس مرا به آنچه آرزو داشته و براى نیل به آن به تو و اولیائت چشم امید بسته‌ام برسان. اى مهربان‌ترین مهربانان.

۱۰- با خانواده خود وداع کردن و بر در خانه خویش ایستادن و تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها را گفتن و هر یک از سوره حمد و آیة الکرسى را از سه جانب پیش رو، سمت راست و سمت چپ خویش خواندن و پس از آن این دعا را خواندن:

اَللّهُمَّ اِلَیکَ وَجَّهتُ وَجهى وَ عَلَیکَ خَلَّفتُ اَهلى وَ مالى وَ ما خَوَّلتَنى وَ قَد وَثِقتُ بِکَ فَلا تُخَیِّبنى یا مَن لا یُخَیِّبُ مَن اَرادَهُ وَ لایُضَیِّعُ مَن حَفِظَهُ. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ احفَظنى فیما غِبتُ عَنهُ وَ لا تَکِلنى اِلى نَفسى یا اَرحَمَ الّراحِمینَ

بار خدایا به درگاه تو روى آوردم و خانواده و دارائیم و آنچه را به من عطا کردى بر عهده تو نهاده و ترک کرده و بر تو اعتماد نمودم، پس اى کسى که هر کس قصد او نماید نومید نشود و هر کس او حفظش کند تباه نگردد، مرا نومید مساز. بار ال‌ها بر حضرت محمّد و خاندانش صلوات فرست و مرا در آنچه از آن غایب می‌شوم محافظت کن و مرا به خودم وامگذار، اى مهربانترین مهربانان.

۱۱- خواندن یازده مرتبه سوره توحید و خواندن سوره قدر و آیة الکرسى و سوره‌هاى فلق و ناس و دست کشیدن بر تمامى بدن خود پس از آن.

۱۲- خواندن این دعا جهت در امان بودن در سفر:

بِسمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَ مِنَ اللهِ وَ اِلَى اللهِ وَ فى سَبیلِ اللهِ. اَللّهُمَّ اِلَیکَ اَسلَمتُ نَفسى وَ اِلَیکَ وَجَّهتُ وَجهى وَ اِلَیکَ فَوَّضتُ اَمرى، فاحفَظنى بِحِفظِ الایمانِ مِن بَینِ یَدَىَّ وَ مِن خَلفى وَ عَن یَمینى وَ عَن شِمالى وَ مِن فَوقى وَ مِن تَحتى وَ ادفَع عَنّى بِحَولِکَ وَ قُوَّتِکَ، فَاِنَّهُ لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللهِ العَلِىِّ العَظیمِ

با نام خدا

و به مدد خدا و از جانب خدا و به سوى خدا و در راه خدا (به راه می‌افتم.) خدایا خویشتن را به تو تسلیم نمودم و رویم را به سوى تو متوجّه ساختم و کارم را به تو واگذار کردم؛ پس از پیشارو و پشت سر و سمت راست و سمت چپ و بالاى سر و زیر پایم مرا با حفظ ایمان محفوظ دار و به نیرو و قدرت خود مدافع من باش، که هر آینه نیرو و قدرتى جز به مدد خداوند بلند مرتبه و بزرگ وجود ندارد.

۱۳- خواندن این دعا به هنگام ترک منزل:

لا الهَ اِلاَّ اللهُ الحَلیمُ الکَریمُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ العَلِىُّ العَظیمُ. سُبحانَ رَبِّ السَماواتِ السَّبعِ وَ رَبِّ الاَرضَینَ السَّبعِ وَ رَبِّ العَرشِ العَظیمِ وَ الحَمدُ للهِ رَبِّ العالَمینَ

جز خداوند بردبار و بزرگوار خدایى نیست. پروردگار آسمانهاى هفتگانه و زمینهاى هفتگانه و عرش عظیم (از هر عیب و نقصى) منزّه است و حمد و سپاس تنها از آن خدایى است که پرودگار جهانیان است.

۱۴- مبلغى صدقه دادن و این دعا را خواندن:

اَللّهُمَّ اِنِّى اشتَرَیتُ بِهذِهِ الصَّدَقَةِ سَلامَتى وَ سَلامَةَ سَفَرى وَ ما مَعى. اَللّهُمَّ احفَظنى وَ احفَظ ما مَعِىَ وَ سَلِّمنى وَ سَلِّم ما مَعِىَ وَ بَلِّغنى وَ بَلِّغ ما مَعِىَ بِبَلاغِکَ الحَسَنِ الجَمیلِ

بار ال‌ها من با این صدقه، سلامتى سفرم و هر چه با خود دارم را خریدم. خدایا مرا و آنچه را به همراه دارم حفظ کن و مرا و آنچه را به همراه دارم به سلامت بدار و مرا و آنچه را همراه دارم با به مقصد رساندن نیکو و زیباى خودت به مقصد برسان.

۱۵- هنگام سوار شدن به وسیله نقلیّه، خواندن این آیه و پس از آن هفت بار تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها را گفتن:

سُبحانَ الَّذى سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنّا لَهُ مُقرِنینَ وَ اِنّا اِلى رَبِّنا لَمُنقَلِبونَ

منزّه است کسى که این (مرکب) را مسخّر ما کرد و ما خود بر آن توانا نبودیم و همانا ما به سوى پروردگارمان باز می‌گردیم؛ و نیز خواندن این دعا:

اَلحَمدُ للهِ الَّذى هَدانا لِلاِسلامِ وَ مَنَّ عَلَینا بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ. سُبحانَ الَّذى سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنّا لَهُ مُقرِنینَ وَ اِنّا اِلى رَبِّنا لَمُنقَلِبونَ وَ الحَمدُ للهِ رَبِّ العالَمینَ. اَللّهُمَّ اَنتَ الحامِلُ عَلَى الظَّهرِ وَ المُستَعانُ عَلَى الاَمرِ. اَللّهُمَّ بَلِّغنا بَلاغآ یَبلُغُ اِلى خَیرِ بَلاغٍ، یَبلُغُ اِلى مَغفِرَتِکَ وَ رِضوانِکَ. اَللّهُمَّ لا طَیرَ اِلّا طَیرُکَ وَ لا خَیرَ اِلّا خَیرُکَ وَ لا حافِظَ غَیرُکَ

حمد شایسته خدایى است که ما را به اسلام هدایت نمود و به وجود حضرت محمّد که درود خدا بر او و خاندانش باد، بر ما منّت نهاد. منزّه است کسى که این (مرکب) را مسخّر ما کرد و ما خود بر آن توانا نبودیم و همانا ما به سوى پروردگارمان باز می‌گردیم و حمد تنها سزاوار خدایى است که پروردگار جهانیان است. خدایا تویى که ما را بر روى این مرکب حمل می‌کنى و در همه کار‌ها از تو مدد جسته می‌شود. خدایا ما را به مقصد برسان به مقصد رساندنى که به نیکوترین رسیدن، که رسیدن به مغفرت و رضوان تو است، بیانجامد. بارال‌ها تفأّل زدن جز به تو سزاوار نیست و جز خیر تو خیرى نیست و جز تو حفظ کننده‌اى وجود ندارد.