مجلس شورای اسلامی در آیینه کتاب

به گزارش خبرنگار فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»، روز 10 آذر ماه، سالروز شهادت آیت‌الله سید حسن مدرس، با تصویب مجلس شورای اسلامی روز مجلس نامگذاری شد و پس از انقلاب، مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی تغییر نام داد.

مجلس شورای اسلامی 23 تیر سال 1372 با تصویب ماده واحده‌ای، روز 10 آذر ماه، سالروز شهادت مجتهد مجاهد و سیاستمدار متعهد، آیت الله سید حسن مدرس را بعنوان روز مجلس نامگذاری کرد.

به همین مناسبت به معرفی چند کتاب با موضوع مجلس که در آن عملکرد دوران مختلف بررسی شده است، می پردازیم.

انتخابات مجلس هفتم

کتاب «مجلس دوره هفتم» شامل رویه انتخابات هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی و دوره اول تا چهارم مجلس است که طی 33 سالی که از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می گذرد، مردم ایران تاکنون در 25 انتخابات و همه پرسی شرکت کرده اند که هر یک در مقطع و زمان برگزاری دارای حساسیت و اهمیت خاص خود بوده و تاثیرات دامنه داری بر عرصه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ... کشور گذاشته اند، اما در این میان انتخابات مجلس هفتم از اهمیت و حساسیت خاصی برخوردار بوده است.

 طبیعتا این تغییر چهره ها و برنامه ها تاثیرات گسترده ای بر سیاست داخلی و خارجی کشور داشته است که باید مورد ارزیابی قرار بگیرد.

این کتاب از منشورات مرتبط با ادوار مجلس شورای اسلامی و متشکل از دوره اول تا چهارم بوده که به بررسی انتخابات، تشکیل کمیسیون ها و انتخابات داخلی و شرح گزارش عملکرد دوره هفتم پرداخته که تألیف بهمن اسماعیلی است.

 مجلس شورای ملی

کتاب «مجلس شورای ملی» با محوریت گزارش مستند فعالیت های مجلس در پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تألیف محمد مروار است که پس از قیام مشروطه و با ورود اندیشه‌های غربی، تفکر پارلمانتاریسم با تشکیل مجلس شورای ملی در ایران محقق شد.

پارلمانتاریسم در ایران به خواسته‌های خود نرسید و در میانه راه به انحراف کشیده شد و با نادیده گرفتن دین و تأثیر تعیین کننده آن بر همه‌ ارکان زندگی مادی و معنوی ایرانیان، از سوی روشنفکران غرب‌زده، نقطه‌های آغازین این انحراف پایه‌ریزی شد.

 تغییرات نظام بین‌المللی پس از جنگ، شکل نظام‌های سیاسی کشورهای منطقه از جمله ایران را تغییر داد، روح نظامی‌گری را بر منطقه حاکم کرد، قدرت سیاسی با حمایت خارجی‌ها به دست نظامیان افتاد و در ایران نیز دیکتاتوری رضا شاه بر ویرانه‌های مشروطه شکل گرفت.

همچنین در ایران، علاوه بر حمایت قدرت‌های بیگانه، روشنفکران بازمانده از مشروطیت نیز بر دیکتاتوری جدید مهر تأیید زدند و به تدریج و با فاصله گرفتن از مبدأ تشکیل مجلس، شکاف بین مجلس فرمایشی و واقعی و مردمی افزایش یافت و این فرآیند تا تبدیل شدن مجلس به محیطی آرام و مطیع در خدمت سیاست‌های رژیم پهلوی، پیش رفت.

مجلس‌های عصر پهلوی نه تنها قانون‌گذار وابستگی‌ها بودند، بلکه توجیه‌گر مداخلات سلطه‌گرایانه‌ قدرت‌های جهانی، بویژه ایالات متحده‌ی آمریکا نیز بودند.

انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) موجب شد تا قبل از سقوط نظام پهلوی، شاهد سقوط مجلس بیست و چهارم باشد که نمایندگان آن با شرمساری هر چه بیشتر، چاره‌ای جز استعفا و کناره‌گیری و در نهایت انحلال مجلس نداشتند.

هدف از این مطالعه، تحقیق درباره آن است که نحوه انتخابات مجلس چگونه بوده و چه افراد یا گروه‌های سیاسی و اجتماعی در انتخابات به ایفای نقش می‌پرداختند و این مداخلات چه اثری بر تحول سیاسی جامعه نهاد و دریابیم که در نتیجه‌ تحولات نظام سیاسی- اجتماعی ایران در این دوره، چه تغییراتی در نحوه‌ انتخابات مجلس شورای ملی ایران علاوه بر اینکه هدف، شناسایی قسمتی از اوضاع سیاسی ایران است، کوشش شده تا از یک سو ارتباط طبقات سیاسی- اجتماعی جامعه‌ ایران با هیئت قانون‌‌گذاری بررسی شود و از سوی دیگر معلوم شود چه تحولی در اوضاع و احوال اجتماعی- سیاسی و اقتصادی در این دوره رخ داده است.

به عبارتی، تعیین نحوه‌ انتخابات و ترکیب طبقاتی مجلس شورای ملی، هدف اصلی این تحقیق است.

فرض ما این است که مجلس شورای ملی از دوره‌ بیست و یکم تا بیست و چهارم ابزاری بوده در دست شاه تا در خدمت روندی باشد که در نهایت، سلطنت مشروطه را به مطلقه مبدل سازد که دلایل صحت این فرض و اینکه مجلس تا چه حد در ایفای نقش خود موفق بوده یا می‌توانسته باشد، نکاتی است که باید سنجیده شود.

در مورد منابع مورد استفاده باید گفت که مشروح مذاکرات و مصوبات مجلس، از مهمترین منابع این تحقیق به شمار می‌رود که به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است؛ این مذاکرات علاوه بر این که نشان‌دهنده سیر تصویب لوایح و طرح‌های قانونی مجلس است، بیانگر مبارزات پارلمانی و مواضع گروه‌های مختلف مجلس و ساختار آن نیز می‌باشد.

مرکز اسناد انقلاب اسلامی امیدوار است با انتشار اثر حاضر که بررسی مجالس شورای ملی بیست و یکم تا بیست و چهارم را هدف خود قرار داده است، گام دیگری در جهت تدوین تاریخ انقلاب اسلامی برداشته و به علاقه مندان انقلاب اسلامی و جامعه علمی کشور یاری رساند.
 
مجلس شورای ملی و تحکیم دیکتاتوری رضا خان

کتاب سومی که مرتبط با مجلس معرفی خواهد شد، کتاب «مجلس شورای ملی و تحکیم دیکتاتوری رضا خان» نوشته علیرضا ملایی توانی است که با تاملی نظری درباره جایگاه و نقش مجلس در نظام های دموکراتیک و به طور مشخص در حکومت مشروطه ایران، ضمن بررسی موانع تحقق نظام پارلمانی در ایران و با نگاه به پیشینه سیاسی رضا شاه، مناسبات وی در تعامل با مجلس شورای ملی و ساختارهای نظام حاکم تحلیل شده است و  پس از آن فرایند صعود او از سردار سپهی تا پادشاهی مطرح می شود.

ارزیابی عملکرد دو مجلس چهارم و پنجم و چگونگی اثرگذاری رضاخان و جریان اقتدار گرای حامی او بر تصمیمات، مواضع و سیاست های مجلس - که با مداخله در امر انتخاباتی، اکثریت کرسی های آن را در اختیار داشتند - از دیگر مباحث این کتاب است؛ امری که سبب به تحلیل رفتن توان نهادها و نخبگان موجود و برکشیدن رضاخان در چارچوب قوانین و نهادهای مستقر شد و بدین ترتیب وی را زمامدار مطلقه ایران کرد.

در نهایت به بررسی اینکه عملکرد و مصوبات مجلس، نقش مؤثری در تحکیم، تثبیت و تداوم دیکتاتوری شاه ایفا کرد، می پردازد.