گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو؛ پس از تدوین سند تحول بینادین آموزش و پرورش یکی از مواردی که در این سند به عنوان ظرفیتی برای تقویت تفکر محوری دانش آموزان مورد توجه قرار گرفته است، کتابهای کمک آموزشی است. در گذشته همین کتابها نه تنها کمک زیادی در یادگیری دروس به دانش آموزان نمی کرد بلکه به عنوان یک حل المسائل استفاده می شد و بیشترین ضربه را به دانش آموزان وارد می کرد.
در مصاحبه ای که با محمد ناصری مدیر کل کتابهای کمک آموزشی آموزش و پرورش داشتیم، نحوه تغییر این کتابها و چگونگی ایجاد ظرفیت های تفکر محوری و نقش مجلات رشد را جویا شدیم.
خبرگزاری دانشجو: طرح مسائل مذهبی و دینی در کتاب های کمک آموزشی چقدر مورد توجه است؟
ناصری: کتاب های کمک درسی عمود خیمه آموزش محسوب می شود. کتاب کمک درسی سعی می کند بهترین مسائل آموزشی را به طور کلی هم در حوزه دینی، بینش آسمانی و ... در اختیار دانش آموز قرار دهد ولی کتاب درسی وظیفه اش این است که شرایطی را فراهم کند که ذهن دانش آموز معطوف به موضوع شود و بعد از آن وظیفه معلم است که بخش قابل توجهی از بار آموزشی را منتقل کند. البته در کنار معلم پشتیبانی کنندگانی وجود دارند که بحث آموزش را تقویت می کنند یا توسعه می دهند و آموزش را عمیق تر یا ساده تر می کنند. تعمیق ، توسعه یا تسهیل آموزش یا هر سه مورد را با هم برعهده دارند.
کاری که کتاب های کمک آموزشی در حوزه دین انجام می دهند این است که موضوعات دینی را که در کتاب های درسی فقط ردپایش آمده توسعه بدهند مثلا گفته شده یک مسلمان اگر می تواند، بایدبه حج برود. بعضی موضوعات را در کتاب های درسی توضیح می دهند ولی اینکه فلسفه حج چیست و اصلا در حج یک مسلمان چه احکامی را باید انجام دهد و ... اینها وظیفه کتاب های کمک درسی است.
یک کمک هم بحث کتاب های آموزشی پشتیبان است این کتاب های آموزشی می تواند کتاب هایی باشند با بار ادبی، تاریخی، تبیینی و ... .مقوله آموزش، مقوله وسیعی است که می توان در مورد آن نوشت و هر کدام از کتاب ها هم کارکرد خاص به خود دارد. مثلا از کتاب داستان مذهبی، عمدتا توقع داریم که احساس و عواطف مذهبی ما را تهییچ کند ولی از یک کتاب مذهبی که در وادی تاریخ است، انتظار داریم که اطلاعاتمان را افزایش دهد. کتابی که مقوله های کلامی دین را می خواهد بازگو کند، باید ذهن مان را اغنا کند. خوشبختانه به جهت گرایش فطری که افراد به دین دارند خود حوزه های دینی فی نفسه می تواند جذاب باشد و مورد توجه منخاطبان قرار گیرد.
یکی از بخش هایی که معمولا در کتاب های کمک آموزشی مورد عنایت ناشرین و نویسندگان است مقولات دینی است و این مقولات نیز از صفر تا صد در نوسان است. به دلیل گرایش فطری که به این موضوع وجود دارد، کتاب های دینی ضعیف هستند و کتاب های خیلی تاثیرگذار در بازار منتشر نمی شود که بتوان اسم آن را کتاب بازاری بگذاریم؛ کتاب هایی که بازار دارد ولی عمق و تاثیر ندارد. ولی در این حوزه کتاب هایی هم داریم که کتاب های تاثیرگذاری هستند و از نظر اینکه ذهن و قلب یک دیندار را ارتقا دهند، موثر بودند.
خبرگزاری دانشجو؛در مقاطع مختلف تحصیلی چگونه این موضوع ها طرح می شود که حس دلزدگی برای دانش آموزان به وجود نیاورد؟
ناصری: یکی از وظایفی که ما داریم، پشتیبانی از کتاب درسی و برنامه درسی و کلاس درس است. طرحی را بیش از 13 سال است که دنبال می کنیم به نام «ساماندهی مواد و رسانه های آموزشی» که بخشی از آن شامل کتاب های کمک آموزشی می شود. در این طرح کتاب های مربوط به مقاطع ابتدایی تا آخر متوسطه را ارزیابی و کارشناسی می کنیم و در این ارزیابی کتاب ها را رتبه بندی می کنیم. بعضی از کتاب ها خیلی مفید است که آن را پشت کتاب های درسی معرفی می کنیم. بعضی ها کتاب های خوبی اند ولی در کتاب های درسی نمی توان آنها را معرفی کرد، به همین دلیل در کتابنامه هایی به نام «کتاب نامه های رشد» به شکل توصیفی منتشر می کنیم و برخی دیگر مورد قبول ما نیست و اصلا مهر تایید آموزش و پرورش بر آنها زده نمی شود.
یکی از ملاک های ما برای اینکه کتابی را برای مقطع خاصی تایید کنیم این است که نثر، زبان و دایره واژگان این کتاب متناسب با پایه تحصیلی باشد. اگر این طور نباشد، آن کتاب رد می شود. نکته بعدی، سطح تبیینی و مفهومی است بر این اساس که کتاب بتواند با مخاطب ارتباط برقرار کند. اگر کتاب فاقد آن شرایط باشد تاییدیه ما را دریافت نمی کند.
خبرگزاری دانشجو؛ تنوع زیستی در کشور ما زیاد است، چقدر از این ظرفیت در کتاب های کمک آموزشی استفاده می شود؟
ناصری: ما بازار موجود را ارزیابی می کنیم و چیزی را که تولید شده ،نگاه می کنیم. در این تولیدات، سیستان و بلوچستان، آذربایجان، مازندران و تهران وجود دارد. طبیعتا نویسنده ای که در آذربایجان زندگی می کند، متن داستان و نگاهش به داستان به جغرافیای محل زندگی اش معطوف است و هر نویسنده نسبت به فرهنگ محل زندگی اش می نویسند. به طور طبیعی در بازار نشر این اتفاق رخ می دهد اما اگر تحلیل محتوایی کنیم، ممکن است به این نتیجه برسید که منطق قابل قبولی در تولید کتاب ها اتفاق می افتد یا برعکس ممکن است احساس کنید که به فرهنگ های بومی و تفاوت های اقلیمی توجه نکرده ایم. این یک کار آمار و تحلیلی است و هنوز این کار را انجام نداده ایم ولی به طور طبیعی این کار صورت می گیرد و در طرح ساماندهی کتاب های آموزشی ما بازار موجود را ارزیابی می کنیم.
خبرگزاری دانشجو؛در نمایشگاه کتاب هر ناشری چند کتاب کمک آموزشی هم برای فروش بیشتر گذاشته بود، این انتشارات چگونه ساماندهی می شوند و معرفی کتاب های کمک آموزشی که مورد تایید وزارت آموزش و پرورش باشد، چگونه است؟
ناصری: وزارت ارشاد به یک ناشر مجوز نشر می دهد و یک آدم حقیقی یا موسسه حقوقی اگر بخواهد کتابی را منتشر کند، باید در وزارت ارشاد مراحل قانونی را طی کند و بعد از دریافت مجوز می تواند فعالیت خود را آغاز کند. ممکن است بخشی از این فعالیت در حوزه کتاب های کمک آموزشی باشد. کتاب های کمک آموزشی را که منتشر کرد و وارد بازار شد، این کتاب ممکن است مناسب کتاب کمک آموزشی باشد یا مناسب نباشد، بعد از آن می تواند کتاب را برای داوری در اختیار ما بگذارد و ما کتاب را داوری می کنیم. اگر بر اساس قضاوت ما و بر اساس ادله ارزیابی مان کتابی شرایطش را داشت، آن را در کتابنامه رشد معرفی می کنیم و این تشویق و حمایت ماست. کتابی که نام آن در کتابنامه ذکر شود مجوز ورود به کتابخانه مدرسه را می گیرد و معلم می تواند بگوید این کتاب را تهیه کنید. ولی به بحث تبلیغات کاری نداریم. هر چند که با صدا و سیما مکاتبه کردیم که کتابی را که می خواهید تبلیغ کنید، حتما باید از ما به عنوان وزارت آموزش و پرورش کمک بگیرید و کتابی را که مورد تایید ماست تبلیغ کنید نه اینکه کتابی را که موسسه معروف به چاپ رسانده تبلیغ شود.
تا سال گذشته خیلی از ناشران به دلیل بضاعت مالی کتاب هایشان را تبلیغ می کردد ولی امسال طی جلساتی که با مسئولین صدا وسیما داشتیم مقرر شد اگر قرار به تبلیغ کتابی باشد، مجوز تبلیغ آن را از ما بگیرند. طبق مصوبه 828 شورای عالی آموزش و پرورش که مهم ترین نهاد در وزارت آموزش و پرورش است که مصوبات آن را رئیس جمهور ابلاغ می کند و وزیر آموزش و فرهنگ و رئس صدا و سیما به عنوان نماینده هستند و مصوبه این شورا را باید اجرا کنند، مصوبه 828 می گوید کتاب مورد تایید آموزش و پرورش باید در جامعه تبلیغ شود، نه کتابی که مورد تایید این وزارتخانه نیست به همین جهت از امسال به بعد این تعامل آموزش و پرورش و صدا و سیما منجر می شود کتاب هایی که در جامعه تبلیغ می شوند کتاب های مناسب تری باشد.
اگر غیر از این باشد جنبه سلبی و برخوردهایی که در آموزش و پرورش و مصوبه 828 است دیده شده، اجرا می شود یعنی اگر متوجه شویم در مدرسه ای کتابی را که مطابق با استانداردهای این وزارتخانه نیست، به صورت رسمی وارد کند، می توان از دو صورت به آن رسیدگی کرد: 1 تخلفاتی که در آموزش و پرورش وجود دارد، بازرسی به شکایت و حراست وارد مسئله می‌شوند و با مدیر مدرسه برخورد می کنند. نظارت بازرسی به شکایت اداره مفصلی است که کتابی را آموزش و پرورش تایید نمی کند ولی در مدارس توزیع می شود در واقع یک کتاب غیرقانونی از نظر این وزارتخانه است و باید با شخص متخلف برخورد شود البته در بیش از یک دهه که در حوزه سامانبخشی به کتاب های آموزشی فعالیت کردیم جریان نشر با این وزارتخانه همراه شده است و ما از قوه تشویقی، هدایتی و حمایتی آموزش و پرورش بیشتر از جنبه های سلبی و برخوردی استفاده کردیم.
خبرگزاری دانشجو؛ کارشناسانی که در اتاق فکر کتاب های کمک آموزشی هستند، چند وقت یک‌بار جابه جا می شوند؟
ناصری: مولفین کتاب های درسی به روزند، مولفان کتاب های کمک آموزشی و معلمان مجرب و شناخته شده به صورت دائم در حال اضافه شدن به این اتاق فکر هستند یعنی بالغ برصد کارشناسی که یکی از این ویژگی ها را داشته باشد، اینها با شبکه ای که ما داریم ، شبکه مواد و رسانه ها مرتبط هستند و نو به نو عوض می شوند و تغییر می کنند. هرسال دارد به این گروه اضافه می شود. گروههای درسی که تغییر می کنند طبیعتا تغییر یافته ها در بحث سامان بخشی شرکت می کنند.
خبرگزاری دانشجو؛ به روز شدن محتویات کتابها در چه فاصله زمانی صورت می گیرد؟
ناصری: هر ناشری مبتنی بر تغییر کتابهای درسی کتابهای کمک آموزشی را ممکن است تغییر دهد، این کتابها چون مبتنی بر اصل است وقتی که تغییر پیدا کند کتابهای کمک آموزشی هم تغییر پیدا می کند، امسال کتاب اول متوسطه جدید را داریم که امسال آمده و هر کتاب کمک آموزشی متناسب با این کتاب تغییر پیدا می کند این کتابها تغییرات جدی پیدا می کنند، اما مواقعی هم هست که مفاهیم تغییرات جدی ندارد تغییرات جزئی است و به چشم نمی آید، مثلا اگر موضوع سرعت و موضوع نور دارد مطرح می شود ممکن است مصداق ها عوض شود ، ماهیت موضوع که تغییر پیدا نمی کند ، مثلا در حوزه دینی راجع به پیامبر کلیاتی است که ما باید راجع به ایشان در کتابهای درسی بگوییم، ما اگر بخواهیم کتاب را تغییر دهیم، مفاهیم آن خبر عوض نمی شود ، این تغییرات شامل علوم روز است که این مفاهیم 3 الی 5 سال در کتابهای درسی ثابت است و تغییر پیدا نمی کند.
سند مثل قانون اساسی است ، که نگاه کلان آمده که باید جزئی شود، در سند تحول آموزش و پرورش آمده که باید به قوه تفکر دانش آموز بپردازیم و حافظه محوری را تغییر دهیم، اگر کتاب کمک آموزشی نوشته شود که تکیه آن بر حافظه محوری باشد از نظر مااین کتاب مردود است و ازنظر ما این کتاب ، کتاب کمک آموزشی مناسبی نخواهد بود اما کتابی که به قوه تفکر دانش آموز بپردازد با روش های گوناگون این کتاب مورد اقبال ما خواهد بود می بینید که سند تحول بنیادین دارد می گوید که تفکر محور و خلاقیت محور باید باشد ، پس چیزی که استنباط می شود این است که کتابی که حل المسائل شود از نظر ما رد است و اگر کتابی را ببینم که به جای قوه تفکر برای دانش آموز نقش حل المسائل را پیدا کند از نظر ما مردود است.
سند بنیادین آموزش و پرورش می گوید تفکر محوری که وقتی جزئی می شود در کتابهای کمک آموزشی هم اجرایی شده است.
خبرگزاری دانشجو؛ کتابهای حل المسائل در حال حذف شدن از سیستم آموزشی است؟
ناصری: بله کتابهای حل المسائل به تدریج از سیستم آموزشی در حال حذف شدن است همیشه کتابی که حل المسائل است باید حذف شود،منتها بعضی مواقع کتابی چاپ می شود که متن کتاب درسی است، این کتاب در واقع توسعه و تسریع متن کتاب درسی است و این کتاب دیگر حل المسائل نیست، یک مسئله ریاضی گفته می شود در کنار آن کتابی می آید این موضوع را تشریح و ساده می کند این کتاب کمک آموزشی است ، اما اگر یک طرف مسئله گفته و یک طرف دیگر پاسخ داده این کتاب حل المسائل است که اولی کمک می کند به آموزش و دومی ضد آموزش است و دانش آموز چیزی یاد نمی گیرد.
خبرگزاری دانشجو؛ اگر انتشاراتی خودش حل المسائل چاپ کند برخوردی صورت می گیرد؟
ناصری: کتابها را وزارت ارشاد مجوز چاپ می دهد منتها تا موقعی که پشت شیشه کتاب فروشی ها است کاری به آن نداریم.
متناسب با کتاب های درسی کتابهای کمک آموزشی تغییر خواهد کرد.
خبرگزاری دانشجو؛ قیمت کتابها بر اساس افزایش قیمت کاغذ چند درصد افزایش یافته است؟
ناصری: کتابهای درسی همیشه یک یارانه ای از دولت گرفته می شود و به شکل یارانه ای فروخته می شود،برخی کتاب ها برای مثال یک کتاب ممکن است 7 هزار تومان هزینه برای چاپ داشته باشد اما به دانش آموز هزار تومان داده می شود،ولی کتابها درسی اینگونه نیست فقط کتاب کمک آموزشی که از طریق سازمان پژوهش مانند کتابهای درسی مانند کتاب کار فارسی و علوم نیز مانند کتاب های درسی به صورت یارانه ای به دانش آموزان داده می شود ، منتها کتاب کمک آموزشی توسط ناشران قیمت گذاری می شود و هرچه تیراژ کتابها افزایش پیدا می کند از قیمت آنها کاسته می شود، کتابی که تیراژآن 50 هزار تا باشد قیمت آن کمتر است .
تمام ناشرینی که کتاب آموزشی چاپ می کنند کتابهایشان را برای ارزیابی به ما می دهند کتابهای درسی و کتابهای کار که خود وزارت آموزش و پرورش دارد تولید می کند اینجا زیر نظراداره کل نشر و توزیع کتابهای درسی است که دو تا شرکت بزرگ در کشور این کتابها را چاپ می کنند ، چاپخانه افست و چاپ و نشر کتابهای درسی که این کتابها به صورت هماهنگ از طریق وزارتخانه کتابهای آنها توزیع می شود و قیمتهای آنها مشخص است.
خبرگزاری دانشجو؛ تاثیر مجلات رشد بین دانش آموزان و معلم ها چگونه است؟
ناصری: ما 32 عنوان مجله چاپ می کنیم، که یازده عنوان ماهنامه ،19 عنوان فصل نامه و دو تا از مجلات سالنامه است.مجله کودک برای اول دبستان و پیش دبستان ، مجله نوآموز برای دوم و سوم دبستان، مجله دانش آموزبرای چهارم ،پنجم و ششم دبستان ،مجله رشد نوجوان که برای دوره راهنمایی قدیم و متوسطه یک جدید است،و مجله جوان برای دوره متوسطه است.
دو تا مجله تخصصی فصل نامه با نام برهان داریم که تخصصی ریاضی است، 6 مجله ماهنامه برای معلمان داریم این مجلات بعضی تیراژ بالایی دارند مثلا یکی از مجلات ما یک میلیون و 650 هزار تیراژ دارداین مجلات رشد اجباری نیست هر دانش آموز می تواند بخرد، کاملا اختیاری است بنابراین تیراژ این مجلات در کشور را درخواست های مخاطبان تعیین می کنند.عمر این مجلات عمرپنجاه ساله است که قبل از انقلاب با نام پیک منتشر می شد و الان با نام رشد و سالانه حدود 40 میلیون تیراژ دارد و مکانیزم آن اینگونه است که در دورترین نقاط ایران این مجله می رود ، درخواست ها به استانها می آید و استانها آنها را دریافت و توزیع می کنند.
این مجلات مهمترین کمک آموزشی غیر درسی است یعنی کتاب درسی نیست برای غنی کردن اوقات فراغت مطالبی که در آن استفاده می شود دانش آموز با لذت از آن استفاده می کند، قالب های متفاوت مطبوعاتی در آن استفاده می شود. مثلا موضوع محبت و مفاهیم اجتماعی را به صورت لطیفه ، متنوع و جذاب می گوید.
رشد معلم ما مسائل کاربردی را به معلمان می آموزد، اینها عملا آموزش ضمن خدمت می دهند، برخی از مجلات ما با ضمن خدمت توافق کرده اند و آموزش ضمن خدمت به معلمان ارائه می دهند. به همین جهت مجلات رشد مجلات کاملا کاربردی هستند.
خبرگزاری دانشجو؛ نظر سنجی هم برای مجلات رشد صورت می گیرد؟
ناصری: دائما مجلات نظر سنجی می شوند به چند طریق از داخل خودمجلات، گروههایی که ما می فرستیم برای نظر سنجی وسفرهای استانی و شورای معلمی که شرکت می کنیم دائما داریم بازخورد می گیریم و نتیجه این می شود که در پایان سال براساس همه ی نظر سنجی هایی که صورت می گیرد ما برای سال آینده برنامه ریزی می کنیم.