یادداشت/
گروه سیاسی «خبرگزاری دانشجو»- حسین قهرمانی؛ امروز کمتر کسی را سراغ داریم که تحزب و مفاهیم آن را نشناسد و نداند که یک حزب چگونه در کشور تاثیرگذار خواهد بود. حزب سیاسی، در تعاریف جدید، جمعیتی سازمان‌یافته و در درون یک نظام سیاسی است که بر اساس عقیده و مرام‌نامه‌یی مشترک، به صورتی قانونی برای کسب و به‌کارگیری قدرت سیاسی و اجرای دیدگاه‌ها و اهداف خود، تلاش و مبارزه می‌کند. تاریخچه‌ی احزاب و تحزب امروزین، با تاریخچه‌ی دموکراسی‌های غربی جدید و معاصر، همزاد و هم‌پیوند است، زیرا تحزب از سازوکارهای اصلی این گونه دموکراسی‌ها به شمار می‌رود و با سایر مؤلفه‌ها و سازوکارهای این نوع نظام اندیشه‌ای و مدیریتی، ارتباط تنگاتنگ دارد.
حزب بنا به تعریف فوق، پدیده‌ای جدید و از دیدگاه فقهی، مسئله‌ای نوظهور در جامعه و فرهنگ شیعی است که به رغم ضرورتی که در زندگی سیاسی دارد، کمتر مورد کاوش قرار گرفته است. آنچه مسلم است تأمل و اندیشه‌ورزی در این زمینه بعد از انقلاب اسلامی، عمق و شدت افزون‌تری یافته و تلاش گردیده است که جایگاه احزاب در اندیشه‌ی دینی و مقبولیت یا مطرودیت آن در اسلام مورد بازکاوی قرار گیرد.
حزب اسلامی چگونه باید باشد؟
دین مبین اسلام در رابطه با واژه حزب اشارات زیادی داشته و در بسیاری از سوره های قرانی.واژه ی حزب به معنای دسته.فرقه و گروه آمده است.در فرهنگ اسلامی احزاب در جهت هدف الهی ویا هدف ضدالهی هستند.برای مثال: در قرآن به مراتب از حزب الشیطان و حزب الله سخن به میان آمده است.بنابراین احزابی که درجوامع دارای حکومت اسلامی شکل می گیرند باید دارای یک سری قواعد.اصول واشتراکات با حکومت اسلامی باشند و همچنین از رهنمودهای دینی و بزرگان دینی استفاده کنند و در راستای ایجاد عدالت اجتماعی که شعار اسلام قرآن و پیامبرش بوده است حرکت کنند.در قواعد اسلامی افراط و تفریط مردود بوده. بنابراین موسسان یک حزب هم باید آن را در ایدئولوژی های خود وهم تصمیم های خود در نظر بگیرند.مطمئنا احزابی موفق خواهند بود که مطالعات کارشناسی در منابع اسلامی داشته باشند.
پیش شرط موفقیت یک حزب چه در اسلام و چه در سایر ادیان و گروه ها همین بحث شناسایی .مطالعه و تفحص است که منجر به داشتن پایه نظری قوی در حزب می شود و همچون یک اساسنامه یامرامنامه انضباطی، افراد را مکلف به رعایت برخی اصول کرده و عدم تخلف افراد را در تصمیم گیری ها به دنبال خواهد داشت.
با پیروزی انقلاب اسلامی، به دلایل مختلفی، اقبال به احزاب سیاسی و تحزب به نحو فزاینده ایی افزایش یافت. وجود استبداد و خفقان در سلطنت پهلوی، نظام تک جزیی در دوره محمدرضا پهلوی و ممنوعیت فعالیت سایر احزاب – از کمونیستها گرفته تا اسلام گرایان-، دولتی بودن احزاب اصلی و غیر خودجوش بودن آن ها، و همچنین جو بسیار باز سیاسی آغاز جمهوری اسلامی و مساعد بودن وضعیت برای سهم و غنییت خواهی برای ظهور بسیاری از گروه های نوظهور، زمینه های پیدایش احزاب و تشکل های متعددی را فراهم ساخت و در نتیجه عدم تفاهم و وفاق این گروه های قدرت طلب، باعث ایجاد تشتّت و پراکندگی های گسترده و مناظره های فکری و حتی منازعات مسلحانه گردید تا جائیکه کلاس های درس دانشگاه تهران به اتاق جنگ این گروهک ها و احزاب بدل شد.
این وضعیت امام خمینی(ره) راواداشت تا در مورد احزاب و فعالیت های آن ها موضعی صریح و روشن اتخاذ کنند و فعالیت های احزاب را منوط به زیان نرساندن به امنیت جمهوری اسلامی و حاکمیت ملت اعلام نمودند. امام (ره) را نمی توان به طور کلی مخالف تحزب به شمار آورد. ایشان در عین حال که به «پدیده احزاب سیاسی» - که از دستاوردهای جوامع غربی است و به جوامع مسلمین نیز سرایت کرده – چندان خوشبین نبودند،اما مخالف فعالیت های حزبی و تشکیلاتی هم نبوده و ملاک صحت عملکردی احزاب را اندیشه و نوع کارویژه های آن ها به شمار می آوردند و می فرمودند که ما باید کوشش کنیم حزبمان را حزب الله کنیم زیرا احزاب با مقاصد غیر الهی را شیطانی می دانستند.
دیدگاه مقام معظم رهبری در مورد عدم‌مخالفت با تحزب و نیز مبنا قراردادن عملکرد و اهداف احزاب در تأیید و رد آنان، دقیقاً منطبق بر اندیشه‌های سیاسی حضرت امام(ره) در مورد تحزب در جامعه است. از منظر بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران اصل تحزب یک امر پذیرفته‌شده است اما مسئله مهم در اندیشه سیاسی حضرت امام (ره)، ایدئولوژی ویژگی‌ها و عملکرد احزاب است. آنچه در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) قابل ردیابی است این مسئله است که ایشان نوعی رویکرد مثبت همراه با اهتمام و مشروط به شروط خاصی را ارائه می‌دهد. سنجش اصلی بنیانگذار انقلاب اسلامی در مورد مطلوبیت و عدم‌مطلوبیت ناشی از ایده و کار‌ویژه‌های حزب است؛ امام (ره) در این‌باره می‌فرمودند: «این‌طور نیست که حزب بد باشد یا هر حزبی خوب باشد، میزان ایده حزب است و اگر ایده چیز دیگری باشد این حزب شیطان است، هر اسمی هم داشته باشد. بنابراین باید بکوشیم حزبمان را حزب‌الله کنیم».
خصوصیات یک حزب اسلامی
1-داشتن رهبر مومن ، متعهد ، عالم به دین ، خدا شناس وسیاستمدار که بتواند حزب را با توجه به فرهنگ اسلامی رهبری کرده و اعضای حزب در صورتی که یقین کنند رهبرشان در صراط مستقیم است باستی از دستورات وی اطاعت محض کنند . این اطاعت محض از رهبری باعث می شود که هر کس با رای خودش عمل نکند.
2-عدالت خواهی برای تمام اقشار جامعه: احزاب اسلامی باید خواستارعدالت برای تمام افراد جامعه بوده و در تصمیم گیری ها و قانون گذاری های خود منافع تمام اقشار را در نظر گرفته و از انجام کار شخصی و یا توجه به طبقه و قشر خاص خودداری کنند.
3-عضو گیری از نخبه های مردمی: در احزاب اسلامی باید این امکان وجود داشته باشد که تمام اعضای یک جامعه فقط بر پایه ی شایسته سالاری و پایبند بودن به مبانی و ارزش های اسلامی بتواند در حزب فعالیت کنند.
4-توجه به قانون و جلوگیری از اعمال سلیقه های شخصی:اعضای یک حزب اسلامی فقط باید با رای و مشورت گروهی و جمعی نظرات و اهداف خود را به منسه ظهور برسانند.بنابراین باید از کار و فعالیت شخصی جلوگیری کرد زیرا حزب دارای ماهیت انفرادی نیست و کار گروهی ارجحیت دارد بر کار فردی.
5-ارتقای فرهنگ اسلامی: احزاب اسلامی بر آمده از فرهنگ اسلام و قرآن هستندو باید در جهت ارتقا و معرفی فرهنگ اسلام و عناصر آن حرکت کنند . احزاب در فعالیت های سیاسی خود به عنوان الگویی از اسلام هستند ؛ بنابراین باید عناصر فرهنگ اسلامی دینی،ایمان به خدا، شجاعت،دفاع از مظلوم، ایثار و از خود گذشتگ، تلاش در جهت ایجاد عدالت و مبارزه بادشمن را داشته باشند.
6-ساده زیستی رهبران حزب : ساده زیستی و داشتن رهبران با وضعیت متوسط اقتصادی باید از ویژگی های رهبران یک حزب اسلامی باشند.رهبران حزب نباید در خانه ها و قصر های مجلل زندگی کنند در حالی که مردمانشان زندگی فقیرانه ای داشته باشند.رهبران یک حزب اسلامی باید منزل مسکونی، خودرو، لباس و خوراک در حد متوسطی داشته باشند در غیر این صورت مردم از آنها فاصله می گیرند و در این صورت حزب تنها تعلق به یک طبقه خاص از جامعه خواهد داشت.
7-آرمان خواهی و دفاع از ارزش ها:رهبران و اعضای یک حزب اسلامی باید به مطالبه گری آرمان ها و ارزش های اسلامی بپردازند و طوری نشود که بعد از سپری شدن مدتی از فعالیت حزب و بدست آوردن قدرت سیاسی و اقتصادی در عرصه ملی و جهانی آرمان خواهی و دفاع از ارزش ها را امری افراطی و غیر قابل مطالبه بدانند.
8-استکبار ستیزی: یکی دیگر از ویژگی های یک حزب مخصوصا رهبر یک حزب، استکبار ستیزی و مبارزه با زور گویان و متجاوزگران و دفاع از مظلومان است.استکبار ستیزی بارها در قرآن نقل شده وهمواره یکی از مسائل مهم جهان اسلام بوده است.کشورهای متجاوزگر و زورگو با استفاده از قدرت سیاسی و اقتصادی و نظامی سعی در القا واعمال قدرت در کشور های مظلوم جهان میکنند.بنابراین احزاب اسلامی باید واکنش نشان داده وبه مقابله با آن بپردازند.
9-پیشگامی در عرصه های فرهنگی علمی و هنری:احزاب اسلامی باید در عرصه های علمی فرهنگی و هنری پیشگام بوده و بتوانند الگوی مناسبی از فعالیت گروهی و حزبی را به جهان عرضه کنند.در صحنه های سیاسی و علمی ، حرفی برای گفتن داشته و بتوانند علم و هنر اسلامی را برای مردمان سایر کشورها نمایان کنند.
10-بیداری ، هوشیاری ، بصیرت و دشمن شناسی: احزاب باید بیدار، هوشیار و دشمن شناس باشند.در عرصه های سیاسی حق را از باطل شناخته و دچار فتنه و آفت زدگی دشمنان نشوند . دچار سیاست زدگی نشده، بازی نخورند با فکر و اندیشه عمل کنند.در شناخت جریان های پیشامده و تصمیم گیری های خود بصیرت داشته باشند.
11-فراموش نکردن اصول اهداف و ارزش ها: احزاب باید همیشه پایبند به اصول ارزش ها و اهداف اولیه باشند و بعد از مدتی از تشکیل حزب حزب دچار فراموشی شعایر اولیه نشوند.حرکت اسلامی باید از آغاز تا پایان مد نظر قرار گیرد.
حزب از دیدگاه فرهنگ و منش غربی
اندیشمندان غربی نگاه متفاوتی به حزب دارند که تفاوت های زیادی با نگاه اندیشمندان اسلامی دارد که در این قسمت لازم می دانم اشاره ای به ان کنم:
ماکس وبر یکی از اندیشمندان غربی است که نگاه اقتصادی به حزب دارد و حزب را به عنوان یک شرکت بازرگانی در نظر می گیرد که در نتیجه فعالیت های حزب ثروت و قدرت زیادی نصیب رهبران و اعضای حزب می شود . بنابراین از این تعریف به خوبی می توان دریافت که در اینجا فعالیت های حزب فقط برای گروه مشخصی است و عواید و منافع ان هم برای ان گروه یا طبقه است. اما در اسلام به احزاب تو صیه می شود در راستای ایجاد عدالت اجتماعی برای تمام اقشار باشند .
دانیال کاکسی فرانسوی نگاه سیاسی به حزب دارد و معتقد است احزاب برای بدست گرفتن قدرت های سیاسی مثل نماینده ی پارلمان شدن و سایر قدرت ها در تلاشند تا قدرت را برای خودشان کسب کرده و به اهداف خود برسند و در اینجا هم قدرت را فقط برای خودشان خواسته و نگاه جمعی ندارند. این در حالی است که احزاب اسلامی مکلفند از طریق کانال های مردمی قدرت را به افراد شایسته بدهند و ازضبط قدرت در اختیار گروهی خاص جلو گیری کنند و این اصل از صدر اسلام شعار مسلمانان بوده است اما در غرب از گذشته تا کنون تفاوت های طبقه ای و نژادی ملاک دستیابی به قدرت بوده( اصطلاحاتی مثل یقه سفید ها – ارباب و رعیت ها- و نجس ها ) موئید این مطلب است. گرچه در ده های گذشته با رشد دموکراسی و مردم سالاری اصلاحاتی در نظام سیاسی و اقتصادی خود داشته و از ان عقاید ابتدایی فاصله گرفته اند.
برخی دیگر از اندیشمندان غربی تشکیل حزب را جهت تسلط به دیگران می دانند که از طریق بدست گرفتن قدرت این کار را انجام می دهند.
احزاب اسلامی باید انسانیت، دفاع از مظلوم، تقوا ، مبارزه با فساد را از اهداف خود بدانند و در تصمیم گیریها و سیاست گذاری های خود ان ها رادر نظر بگیرند ولی احزاب غربی توسعه ی اقتصادی و سیاسی را هدف اولیه خود دانسته و منافع و قدرت خود را مهمتر از سایر امور تلقی می کنند که امروزه در عرصه های ملی ، بین المللی و جهانی به خوبی مشاهده می شود.
اما در انتها باید گفت که شکل گیری احزاب در صورتی که با همکاری و هماهنگی دولت ها و حکومت ها باشد میتواند به موفقیت ، پیشروی و توسعه ی همه جانبه کشور بینجامد. رهبران و فعالان حزب ها باید به مراوده و همکاری با سران کشور بپردازند . در تصمیم گیری های خود منافع کشور را در نظر گرفته و دچار توطئه ها و گمراهی های دشمنان نشوند.
ارسال نظرات