موضوع پایان‌نامه؛ «قوز بالا»ی قوزِ خودِ پایان‌نامه

گروه علمی «خبرگزاری دانشجو»؛بی تردید، یکی از تنگناهای روبروی بسیاری از دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد ، انتخاب موضوعی مناسب برای پایان نامه است.

 

سردر گمی دانشجویان در انتخاب موضوع و چگونگی انجام پایان از ابعاد مختلفی قابل بررسی است، به نظر برخی این موضوع می تواند بیانگر این باشد که دانشجویی تحصیلات تکمیلی که قرار است نقش پررنگی  در روند پیشرفت علمی کشور داشته باشد، هنوز مهم ترین دغدغه های خود و نیازهای جامعه را نمی شناسد،‌ از طرفی دیگر نظام آموزشی که او در آن رشد کرده نتوانسته است او را به محصلی توانمند و آگاه به مهم ترین مسائل حوزه تخصصی اش تبدیل کند و از او فردی خواسته با تخصص های کوچک در حوزه های متعدد بزرگ، در نتیجه این کم دانستن های زیاد، بستر اشراف بر یک حوزه و توان پیدا کردن یک موضوع مناسب را از او می گیرد.

 

این در حالی است که برخی دیگر معتقدند، بررسی این موضوع،یعنی ناتوانی در انتخاب پایان نامه، با توجه به رشته های مختلف دانشگاهی متفاوت است و در برخی رشته ها نیاز به رجوع به اساتید کاملا طبیعی است.

 

 

نگاهی به عناوین پایان نامه ها در دانشگاه ها نشان می دهد نظام آموزشی و جامعه دانشگاهی همچنان با هم مسیر شدن با نیاز های جامعه راه درازی در پیش رو دارد. مسائلی که جامعه نیاز دارد دانشگاهیان به آن بپردازند روی زمین مانده روی زمین مانده و دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیز سر درگم به دنبال موضوعی مناسب برای پایان نامه خود می گردند.

 

یکی از دانشجویان دکتری مدیریت ساخت دانشگاه امیر کبیر که دوره ارشد خود را در دانشگاه صنعتی شریف در گرایش مهندسی زلزله گذرانده است در خصوص چگونگی انتخاب موضوع پایان نامه خود در مقطع ارشد می گوید: من قرار بود بر روی موضوعی کار کنم که هم دغدغه ام بود و هم می دانستم که جایی به کار می آید اما چون مربوط به موسسه ای خارج از دانشگاه بود، دانشگاه می بایست با موسسه قرار داد می بست و عملا من نتوانستم آن موضوع رابرای پایان نامه ام انتخاب کنم. پس از آن استادم چند موضوع به من پیشنهاد کرد که من با آن موافق نبودم و در نهایت موضوعی را انتخاب کردم که به گرایشم مقطع ارشدم یعنی زلزله مربوط نبود و در واقع مربوط به حوزه تخصصی مدیریت ساخت می شد.

 

اساتید دانشگاه های فنی و مهندسی، عموما بر این باورند که دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد بهتر است با رجوع به اساتید موضوع پایان نامه اش را انتخاب کند.

 

به نظر برخی اساتید،  آموزش هایی که یک دانشجو در دوره کارشناسی می بیند به این منظور است که توانایی های عمومی یک کارشناس امور فنی یا مهندس در او شکل بگیرد و بر بعد پژوهشی تاکیدی وجود ندارد و در پی نبود این تاکید آموزشی نیز صورت نمی پذیرد در نتیجه دانشجو خود نمی تواند موضوعی مناسب برای پایان نامه اش انتخاب کند.

 

اساتید در دانشگاه های فنی و مهندسی کشور استراتژی های متنوعی برای پیشنهاد موضوع رساله به دانشجویان دارند.

 

یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه صنعتی شیراز، با انتقاد از عمیق نبودن رابطه صنعت و دانشگاه در ایران در مقایسه با کشورهای توسعه یافته در خصوص چگونگی معرفی موضوع های پیشنهادی اش می گوید: در سفر اخیرم به استرالیا متوجه شدم زمانی که یک استاد قرار است یک دانشجوی ارشد یا دکترا بگیرد ابتدا می بایست یک پروژه را خود از صنعت جذب کند و در واقع بر اساس پروژه و اعتباری که برای پروژه جذب می شود می تواند دانشجو بگیرد. ولی در ایران این ارتباط عمیق وجود ندارد و موضوعات پیشنهادی عموما از جدید ترین مقالات هر عرصه انتخاب می شود.

روندی که عموما خود من دنبال میکنم این است که برای مثال وقتی یکی از دانشجویانم در پایان نامه موضوعی را از نقطهaبهb می رساند و من به دانشجوی بعدی پیشنهاد می دهم از bبهc برساند.

توقع اساتید علوم انسانی از دانشجویان در مقطع ارشد با اساتید دانشگاه فنی به شدت متفاوت است، تا آنجا که ممکن است رجوع یک دانشجو به استاد و پرسیدن این سوال که «من چه موضوعی را برای پایان نامه انتخاب کنم ؟» می تواند استاد را ناراحت و نا امید کند. چرا که استاد انتظار دارد دانشجو پس از طی 4 سال آموزش در دوره کارشناسی خودش دغدغه هایش را انتخاب کند و بداند که به دنبال چه چیز می گردد.

 

یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران می گوید: مدام دانشجو به سراغ من می آید و از من می پرسید برای پایان نامه ام چه کنم؟ و من پاسخ می دهم من چه می دانم ؟ تو باید بدانی دغدغه ات چیست؟ علاقه ات چیست؟ اصلا دنبال چه می گردی؟ نمی شود که من موضوعی را به تو سفارش بدهم. گاهی در گروه با پروپوزال های عجیب و غریب مواجه می شویم که نشان میدهد دانشجویان واقعا در انتخاب موضوع مشکل دارند. دانشجو موضوعی را انتخاب کرده که اصلا قابلیت بررسی ندارد، یعنی 10 سال هم بگذرد نمی تواند آن پایان نامه را جمع کند، یا اهمیت بررسی و صرف وقت ندارد بلاخره وقتی قرار است یک دانشگاه دو نفر استاد خود را در اختیار دانشجو قرار بدهد و باید موضوع حداقلی از اهمیت را داشته باشد.

 

پایان نامه نویسی برای دانشجویان علوم انسانی شامل طیف گسترده ایی از دانشجویان علوم سیاسی، علوم اجتماعی، مدیریت، الاهیات، فلسفه، تاریخ و... می شود که بی تردید برای بررسی و اظهار نظر دقیق در باب آن باید تنوع این حوزه را در نظر گرفت.

 

یکی از دانشجویان مقطع ارشد الاهیات معتقد است دانشجویان در گروه های علوم انسانی نیز عموما استاد محورند. وی می گوید: «دانشجو پس از گذراندن دوره لیسانس و با ورود به مقطع ارشد به ویژه اگر در همان دانشگاهی که لیسانس گرفته فوق قبول شود سعی می کند اساتیدی که بتواند با آنها کار کند را انتخاب کند. مثلا فلان استاد خوب است پیگیر است در جلسه دفاع پشت سر دانشجو می ایستد و در حوزه ایی خاص با توجه به تخصصی که دراد پایان نامه می گیرد پس من می روم در آن حوزه یک موضوع کلی می دهم و بعد خود استاد چون در آن حوزه کار کرده موضوع را دقیق تر می کند. یا من سراغ دارم دانشجویی که خودش به حوزه ایی علاقه مند است و دلش میخواست در آن حوزه موضوع انتخاب کند ولی چون اگر در آن حوزه موضوع انتخاب می کرد مجبور می شد با فلان استاد پایان نامه بردارد کلا بی خیال علاقه اش شده است.»

 

با وجود اهمیت نقش اساتید در انتخاب موضوع پایان نامه دانشجویان در رشته های مختلف علوم انسانی، به نظر می رسد، دانشجویان این رشته ها  بیشتر از رشته های فنی قادر به یافتن دغدغه ها و موضوعی مناسب برای پایان نامه، مستقل از اساتید هستند، اما بررسی کارآیی موضوع پایان نامه در جامعه فعلی موضوعی است که گویا در دانشگاه های علوم انسانی نیز  چندان مورد توجه دانشجویان قرار نمی گیرد.

 

یکی از دانشجویان در این خصوص می گوید:« رشته من فلسفه است و عموما تصور بر این است که این رشته ظرفیت کاربردی شدن ندارد در نتیجه بسیاری از دانشجویان این رشته اصلا به کاربردی انتخاب کرده پایان نامه فکر هم نمی کنند. من اگر می خواستم اینگونه عمل کنم برای انتخاب موضوع  مشکلی نداشتم، اما چون برایم مهم بود که پایان نامه ام در کتابخانه نماند و خاک نخورد و به یک دردی بخورد ماه ها وقت گذاشتم و تلاش کردم تا بتوانم موضوعی جدید و کاربردی را انتخاب کنم.

 

دانشجویان برای حل مشکلات خود در پایان نامه نویسی راه های متفاوتی پیش رو دارند رجوع به اساتید، رجوع به پایان نامه های گذشته و تلاش برای تکمیل و حتی رد نتایج آن، مطالعه و جستجو و . 

به نظر می رسد حداقل در خصوص رشته های علوم انسانی که توقع بر این است که دانشجو خود قادر به انتخاب موضوع پایان نامه اش باشد، بهتر است  واحد هایی جهت آشنایی با استراتژی های انتخاب موضوع، چگونگی پرپوزال نویسی و انجام پایان نامه تعریف شود. این واحد های درسی می تواند زمینه ایی فراهم کند تا دانشجو به شیوه ایی دقیق با مراحل انتخاب موضوع و انجام پایان نامه آشنا شود و برای انجام پایان نامه به راه هایی چون خرید پایان نامه و رجوع به شبکه های پایان نامه نویسی متوسل نشود.