سینمای ما عاشقانه‌های دفاع مقدس را به درستی نشان نداده است

محمد عارف در گفتگو با خبرنگار «خبرگزاری دانشجو» در شیراز، گفت: در جنگ تحمیلی یک جهانی یک طرف ایستاد و ما یک طرف؛ بنابراین ما باید با زبان هنرهای نمایشی مان که در جهان هم سر آمد است، به دنیا بفهمانیم که چگونه و با چه ابزار غیر مادی مقاومت کردیم که پیروز شدیم.

 وی نمایشنامه «شب بوهای هویزه» را یک منظر طبیعت گرایانه و جدید در ادبیات دفاع مقدس خواند و تصریح کرد: این نمایشنامه از یک ساختار خوب نمایشی برخودار است و کوشش کرده ام به گونه ای آن را پرداخت کنم که حتی غربی ها هم اگر آن را ببینند، مفاهیم عمیق انسانی و فرهنگ پنهان ایرانی نهفته در آن را بفهمند.

نویسنده نمایشنامه «شب بوهای هویزه» ادامه داد: در این نمایشنامه، انتظاری که ایرانی ها برای فردا دارند، بیان شده است و امیدهایی که وجود دارد. اینکه جنگ و ناملایمات جاری آن ها را از پا نینداخته و همچنان به سوی عشق و امید در حرکتند.

عارف افزود: در این تئاتر یک کانون خانوادگی کوچک سه نفره به نام جمشید و زهره و سهیل به نمایش در می آید که می توان آن را به ایران بزرگ تعمیم داد و گفت که خانواده در ایران، چه زن و چه مرد، به سوی فردایی بهتر در حرکتند؛ هرچند مرتب هم در حال آسیب دیدن از خارج هستند.

 وی با بیان اینکه این نمایشنامه ساختارمندترین نمایشنامه ای است که تاکنون نوشته ام، گفت: من این نمایشنامه را به شکل تمثیلی، نمادین و نشانه ای نوشته ام و به گمان خودم از 18 نمایشنامه ای که تا کنون نوشته ام، مستحکمتر و نمایشی تر و مستدل‌تر است؛ بنابراین آن را با عشق تمام تقدیم می کنم به آدم های دوران دفاع مقدس (رزمندگان و خانواده هایشان و مردم جنگ زده جنوب و غرب ایران) که همه چیز خود را برای من ایرانی فدا کردند. آن ها همیشه در ذهن من و در کنار من هستند.

این نویسنده دفاع مقدس ادامه داد: نخل ها، قوها، رودخانه ها و زمینی که در «شب بوهای هویزه» هست، تفاوت دفاع مقدس و جنگ را نشان می دهد و ما بخوبی می بینیم که نمی توان هر ثانیه از فضای عطرانگیز دفاع مقدس را با یک جهانی از جنگ عوض کرد. کانون سه نفره جمشید و زهره و سهیل هر شب تا صبح به عشق فردای بهتر به بررسی هر روز خود می پردازند و هر روز تازه تر می‌شوند.‌ 

عارف گفت: سعی کرده ام نمایشنامه از ساختار نمایشی خوبی برخودار باشد و شعاری نباشد و غلو نشود؛ چرا که در حقیقت دفاع ما در تراژدی جنگ آسان نبود و ما همیشه پیروز نبودیم.

وی افزود: واقعیت این است که ما به لحاظ جنگی و تاک تیک های جنگی جهان شکست خوردیم؛ اما آدم هایمان و فرهنگمان شکست نخوردند. یک جهانی یک طرف ایستاد و ما یک طرف. پس ما باید به دنیا بفهمانیم که دفاع مقدس موجب پیروزی ما شد نه جنگ! و این طرز تلقی در آثار به نمایش درآمده ما کمتر گنجانده شده است.

این نویسنده با انتقاد از اغلب فیلم ها و نمایش های ژانر دفاع مقدس که همیشه پیروزی ایران و ضعف عراق را نشان می دهد، بیان داشت: در اواخر جنگ و در مرحله دوم عملیات کربلای 5 بود که باعث شد کمر صدام بشکند؛ ما از نظر تاکتیکی پیروز نبودیم، ما از لحاظ دیگر جوانب انسانی، روانی و اعتقادی پیروز بودیم.

عارف تصریح کرد: ما باید آنچه که در سر و سینه رزمندگان بود را بیرون بیاوریم و ببینیم چه عواملی باعث شد که ما در دفاع مقدس، پیروز جهانی شویم؛ در حالی که از لحاظ تاکتیکی پیروز میدان نبودیم.

 وی افزود: ما در خیلی از عملیات ها هم شکست خوردیم، منتها رزمندگان ما آدم های عجیبی بودند. آن ها به جرات می دانستند که دارند شکست می خورند؛ اما برای دفاع از ناموس، وطن و عشقی وافر که درونشان جا خوش کرده بود، می جنگیدند. عاشقانه های آنان از دید جهانیان پنهان مانده است. دلایل عشق بازی آنان بطور علمی و آکادمیک بیان و تحلیل و تفسیر نشده است. ما باید ذهن و روح و جسم و نگاه ژرف آن ها را واکاوی کنیم و پس از آن به نگارش متون نمایشی هنری بپردازیم.

عارف گفت: ما جنگ را نخواستیم، به ما تحمیل شد؛ پس باید دفاع می کردیم. از چه تاکتیکی استفاده می کردیم که غیر از ابزار باشد؟ این نمایشنامه می رساند که ما با ابزار و ادوات نظامی پیروز نشدیم؛ چرا که در آغاز جنگ یک مشت سلاح و ادوات قدیمی و محدود داشتیم؛ در حالی که ارتش عراق قوی بود. تاکتیک و استراتژی مدونی داشت، امکانات جهانی هم داشت، نیروی هوایی و زمینی آن کم نظیر بود. یک جهانی پشت عراق بود با تمام امکانات.

 این نویسنده دفاع مقدس ادامه داد: اگر بتوانیم بدون هیچ شعاری، فرهنگ پنهان درونی و برونی سینه های رزمندگان و خانواده های آنان و مردم جنگ زده جنوب و غرب ایران را به درستی مطالعه و دراماتیزه کنیم، در راستای جذب مخاطب خود که مردم ایران و جهان هستند، موفق عمل کرده ایم.

عارف تصریح کرد: در واقع همه مردم و هنرمندان جهان گمان می کنند که رزمندگان ایران با ارتش عراق دارای یک متد جنگی و ملی یکسان، مانند سایر ارتشیان جهان بوده اند و با هم درگیر شده اند؛ در حالی که ساختار جنگ و فرهنگ دفاع مقدس دو مقوله جدا از هم و اساسا ضد هم هستند. من معتقدم که پژوهش های لازم در زمینه دفاع مقدس و فرهنگ شهدا و اسرا به نسبت یک میلیون شهید، جانباز، اسیر و آسیب دیدگان دفاع مقدس صورت نگرفته است؛ بنابراین دستهای نویسندگان این حوزه کاملا خالی است.

لازم به ذکر است، محمد عارف، پژوهشگر و نویسنده، دارای دکترای تخصصی انسان‌شناسی هنر است.

وی در سال‌ 1391 به عنوان پژوهشگر برتر رشته هنر و معماری دانشگاه های ایران شناخته شد. «کمیجان»، «باران و بوران»، «شب واقعه»، «پشت در‌های خاکی»، «شور شیرین»، «خاک خنده‌ریز»، «جزیره» و «درخت گیان» برخی از آثار این نویسنده دفاع مقدس محسوب می‌شوند و کتاب «باران و بوران» این نویسنده که در بردارنده 25 نمایشنامه کوتاه و مستند است، در هفته پژوهش سال 1392 رتبه برتر را در دانشگاه‌های استان مرکزی از آن خود کرد. او اکنون نمایشنامه «شب‌بو‌های هویزه» را برای انتشار آماده کرده است.