گیاه درمانی، قدیمی‌ترین روش درمان طب‌سنتی

به گزارش خبرنگار اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»، گیاه درمانی روشی است که در آن، بعد از معاینات پزشکی و تشخیص لازم، از عناصر گیاهی با توجه به مواد موثره و خواص آنها، جهت رفع علایم بیماری استفاده می شود. این روش همانند طب جدید به مبارزه با علائم بیماری پرداخته، و در جهت رفع آنها می‌کوشد...

تاریخچه استفاده انسان از گیاهان دارویی

سابقه درمان بیماری ها با گیاهان دارویی به قدمت تاریخ زیست انسان بر روی کره زمین است. انسان به حکم تجربه ، علم و اندیشه ، جانوران بنا به مقتضیات خود در طول عمر حیات در کره زمین به کمک گیاهان دارویی خود را مداوا کرده و می‌کنند. گیاهان دارویی در باغ خدا می‌رویند. در دشت ها ، مراتع وسیع ، جنگل ها و … پیدا می‌شوند. به دست کسی کاشته نشده و به همت کسی هم آبیاری نشده اند و هزاران سال است که بدین منوال در چرخه حیات بوده و طبیعت را آرایش می‌دهند.

رابطه گیاهان دارویی و بیماری

هر خاکی و هر آب و هوایی ، بستر انواعی از گیاهان دارویی است. بنابراین همه چیز در همه جا نمی‌روید و حکمت خلقت در این است که هر جا بیماری هست ، قطعا نوع گیاه دارویی آن نیز یافت می‌شود. از طرفی همه گیاهان داویی در یک فصل خاص نمی‌رویند. هنوز کسی رابطه بین شیوع بیماری در یک فصل یا یک زمان و وفور گیاهان دارویی در آن فصل را جستجو نکرده است ، ولی می‌دانیم که بسیاری از بیماری ها در فصل خاص شیوع پیدا می‌کنند و بعضی از گیاهان دارویی شناخته شده و ناشناخته نیز در همان فصل به وفور یافت می‌شوند.

ترکیبات مهم گیاهان دارویی

هر ماده که در گیاهی پیدا می‌شود دارای نقش خاصی در گیاه می‌باشد. ماده می‌تواند در ساختمان گیاه برای انجام اعمال حیاتی به کار رفته باشد یا می‌تواند در ساختار خواص فیزیکی و شیمیایی گیاه نقش داشته باشد. طبقه بندی ترکیبات مهم گیاهان دارویی این گونه است :

روغنهای عطری : مواد عطری ، درمان بخش ، تمیز کننده ، ضد عفونی کننده ، محرک اشتها ، هضم کننده غذا ، ضد درد ، ضد نفخ معده و روده و ضد اسپاسم عضلانی می‌باشند.

آلکالوئیدها : انواع مواد مخدر از جمله مرفین ، کدئین و کوکائین در شمار آلکالوئیدها هستند. هر کدام از این مواد نقش مخصوص و معینی در درمان بیماری ها دارند.

مواد پروتئینی : مواد پروتئینی از ترکیب اسیدهای آمینه ایجاد شده‌اند. بدن انسان قادر به سنتز نصف اسیدهای آمینه نیست و این مواد باید توسط تغذیه گیاهی و جانوری وارد بدن شوند.

مواد تلخ مزه : بسیاری از گیاهان دارای مزه تلخ مزه هستند ، مانند کاسنی که خواص دارویی و درمانی دارد. مواد تلخ مزه غیر سمی ، محرک اشتها بوده و تحریک کننده بسیاری از اندام ها ، مانند کبد و کیسه صفرا برای فعالیت بیشتر هستند.

فلاونوئیدها : فلاونوئیدها مواد موثری هستند که عمدتا در گیاهان عالی یافت می‌شوند. این مواد انواع سموم در بدن را خنثی می‌کنند.

تاننها : خاصیت ضد درد دارند و لثه‌ها و پوست دهان را محکم و تمیز می‌کنند. اثر مثبت روی جدار معده و روده‌ها دارند.

مواد لعاب‌دار : وظیفه لعاب آن است که مایعات را به مواد دارویی متصل می‌کند. این مواد موجب کاهش کلسترول خون می‌شوند. گیاه پنیرک ، ختمی و بارهنگ ، سرشار از مواد لعاب‌دار هستند.

سایر مواد : از دیگر مواد موجود در گیاهان دارویی‌ می‌توان به ویتامینها ، اسیدهای گیاهی و قندها اشاره کرد.

تهیه و تبدیل گیاهان دارویی

هر گیاهی در طبیعت دارای روند رشدی ویژه خود می‌باشد. خواص گیاهان در فصول ، هفته‌ها و اوقات روز و شب متغیر است. به عنوان مثال ، بعضی از گیاهان به هنگام صبح و بعضی به موقع عصر و شب معطر می‌شوند. بنابراین از نظر خواص دارویی ، زمان مناسب برداشت محصول دارای اهمیت خاصی است. قسمت های مختلف گیاه نیز دارای اثرات متفاوت هستند.

در بسیاری از موارد ماده موثر عمدتا در برگ ، شکوفه ، ساقه ، ریشه ، بذر یا میوه است. همیشه گل ها را قبل از ظهر ، یعنی زمانی که شبنم یا رطوبت شبانه از بین رفته است جمع آوری می‌کنند. هنگامی که جمع آوری برگ مورد نظر است ، بعد از ظهر و قبل از غروب آفتاب ، کار جمع آوری انجام می‌شود. بعضی از گیاهان باید در ظروف سربسته و یا در کیسه کتانی نگهداری شوند. کسانی که ذخیره سازی می‌کنند باید مرتبا از نمونه‌ها بازدید کرده و از آفات و امراض احتمالی آگاه باشند.

درطول تمام ایام سال ، تهیه گیاه تر و تازه میسر نیست. لذا گیاهان جمع آوری شده را بعد از خشکیدن باید به صورت پودر درآورده و حتی‌المقدور در شیشه‌های دهان گشاد نگهداری کرد. پودر می‌تواند شامل اندام های گیاهی باشد که جداگانه نگهداری می‌شود.

گیاهان دارویی مهم

گل سرخ ، بومادران ، الکیل کوهی ، برگ بو ، لیموترش ، وانیل ، نعنا ، فلفل سیاه ، جعفری ، میخک ، پرتقال ، هل ، کافور ، زنبق و بابونه از گیاهان دارویی مهم هستند.

مزایای استفاده از گیاهان دارویی
 

گياهان دارويی از ارزش و اهميت خاصی در تأمين بهداشت و سلامتی جوامع هم به لحاظ درمان و هم پيشگيری از بيماريها برخوردار بوده و هستند.

اين بخش از منابع طبيعی قدمتی همپای بشر داشته و يكی از مهمترين منابع تأمين غذايی و دارويی بشر درطول نسلها بوده اند. از نقطه نظر تاريخی، گياهان اهميت فراوانی در توسعه جوامع داشته اند و تحقيقات وسيعی برای يافتن فرآورده ها ومواد طبيعی دارويی گياهی در طول تاريخ انجام شده اما نكته حائز اهميت اينجاست كه تنها كمتر از10%  از مجموع 250000 گونه گياهی جهان برای بيش از يك عملكرد زيست شناختی، شناسايی و مورد استفاده قرار گرفته اند.

به عبارت ديگر بر اساس آمارهای منتشره توسط (WHO) ، تنها بين 35 تا 70 هزار گونه گياه دارويی در طول زمان برای حداقل يك يا چند بار مورد مصرف قرار گرفته است. در حال حاضر، 25% از داروهای موجود، منشأ گياهی دارند و 12% داروها نيز از منابع ميكروبی ساخته شده اند.

پتانسيل توليدداروهای گياهی در طبيعت بسيار بالاست. برای نمونه گفته ميشود 125000 گونه گياه دارويی در جنگلهای استوايی جهان يافت ميشود. ارزش اقتصادی و تجاری گياهان دارويی فوق العاده زياد است. در بعضی آمارها ارزش تجارت جهانی گياهان دارويی بالغ بر 43ميليارد دلار در سال برآورد شده و طی آمار منتشره در اينترنت فروش فرآورده های گياهی در سال 1997 بالغ بر 3/24 ميليارد دلارآمريكا بوده است. 

گرايش عمومی جامعه به استفاده از داروها و درمانهای گياهی و به طور كلی فرآوردههای طبيعی به ويژه در طی سالهای اخير روبه افزايش بوده و مهمترين علل آن، اثبات اثرات مخرب و جانبی داروهای شيميايی از يك طرف و ايجاد آلودگي های زيست محيطی كه كره زمين را تهديد مي كند از سوی ديگر بوده است.

بيش از 60% مردم آلمان و بلژيك و 74% انگليسي ها تمايل به استفاده از درمانهای طبيعی گياهی دارند.

ضمن اينكه طبق آمار سازمان بهداشت جهانی بالغ بر 80% مردم جهان به ويژه در كشورهای در حال توسعه و نواحی فقير و دور افتاده عمده ترين نيازهای درمانی خود را از گياهان دارويی تأمين مي كنند. از سوی ديگر گياهان دارويی جزء ذخاير و منابع طبيعی هستند و بسياری از كشورها كم يا زياد از يك چنين منبعی برخوردارند كه نوع، تعداد و تنوع گونه های گياهی بر اساس شرايط و موقعيت جغرافيايی هر منطقه متفاوت است.

متأسفانه سودآوري های كلان اقتصادی و توجه روز افزون به تجارت جهانی گياهان دارويی، مشكلات و مسائل ناگواری را برای اين منابع به وجود آورده و نسل گونه های گياهی را با خطر انقراض مواجه ساخته است. چرا كه بخش عظيمی از تجارت، مربوط به گونه های گياهی دارويی است كه از طبيعت جمع آوری شده و بعضا با شيوه های نادرست، نه تنها به انقراض نسل گونه ها می انجامد بلكه تنوع زيستی منطقه و جهان را نيز با خطرنابودی مواجه می سازد.

استفاده مطلوب، منطقی و بهينه از اين منابع كه به لحاظ فناوری بسيار كم هزينه تر و ساده تر از صنايع دارويی شيميايی است،می تواند ضمن تأمين بخشی از نيازهای عمده بهداشتی و درمانی جامعه از خروج مقادير متنابهی ارز جلوگيری نموده و مانع گسترش وابستگی به بيگانگان شود. بنا بر اين با اتخاذ سياستها و راهكارهای مناسب و مبتنی بر يك شناخت واقع گرايانه از وضعيت موجود اين منابع و كاربرد روشهای علمی و صحيح در تمام ابعاد اعم از كاشت، داشت، برداشت و بهره برداری صنعتی و اقتصادی آن، چه از طبيعت وچه به صورت كشت مكانيزه، ميتوان به دركی واقعی و اصولی در خصوص نقش و بازدهی گياهان دارويی در جوامع رو به رشدی همچون ايران رسيد و علاوه بر حفظ و حراست از اين سرمايه های ملی به شكوفايی و توسعه پايدار جامعه نيز دست يازيد.
 

منابع: ویکی پدیا

سایت اینترنتی رشد

کتاب روش های درمانی با طب سنتی