چگونگی تشریح کردن عرفان اسلامی برای دانشجویان فرانسوی/ تجربیات عرفانی را در اختیار همه قرار می‌دهیم و انتخاب را به عهده دانشجویان می‌گذاریم

پیر لوری در گفتگو با خبرنگار "خبرگزاری دانشجو" در قم، که برای حضور در سلسله نشست‌های عرفان اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب قم به ایران سفر کرده است، با اشاره به «جایگاه عرفانی قرآن در اسلام»، به تشریح چگونگی آموزش "مراحل درک عرفانی آیات قرآن" برای دانشجویان دانشگاه سوربون پرداخت و گفت: ما برای بررسی و درک آیات قرآن ابتدا متون و مباحث مربوط به آیات و احادیث را مورد بررسی قرار می دهیم و بعد تفاسیر کلامی مانند تفسیر فخر رازی را مورد ارزیابی قرار می دهیم.

وی افزود: زمانی که متوجه شدیم تفاسیر مختلف چه رویکردی نسبت به آیات دارند، در انتها به تفاسیر عرفانی می پردازیم، به عنوان مثال حضرت ابراهیم در آیه 74 سوره الانعام به پدرش(جد مادری، عمو یا مربی) می‌گوید: "آیا بت‌هایی را به عنوان معبودهایی برای خود اتخاذ می‌کنی؟!" و از او جدا می‌شود، در آیات بعدی ابراهیم که اهل یقین است؛ موقتا ستاره، ماه و خورشید را به عنوان پروردگار قبول می‌کند تا زمانی که هریک از آن ها افول کند و بتواند با استددلال آن‌ها را رد کند.

رئیس دپارتمان اسلام و عرفان دانشگاه سوربون فرانسه ادامه داد: ما برای اینکه مطلب فوق را باز کنیم سراغ تفسیر عرفانی می‌رویم، فخر رازی می‌گوید: «خدا همیشه خود را حاضر می‌داند» و همین که ابراهیم از بت‌ها روی برگردان شد خداوند خود را به او نشان داد تا یقین پیدا کند.

درک خداوند مسئله ایست که پایان ندارد

پروفسور لوری با بیان اینکه محققین اعتقاد دارند سفر به سمت خداوند پایان دارد؛ اما درک پروردگار مسئله‌ای ست که پایانی ندارد، خاطرنشان کرد: این‌که می‌گویند حضرت ابراهیم سلطنت خداوند را دیده است چیز عجیبی نیست، امیرالمومنین(ع) در روایتی می‌فرمایند:"روح انسان در عالم خواب سفر می‌کند" پس روح حضرت ابراهیم نیز می‌تواند سفر کرده باشد و چیزی را دیده باشد که همه می‌توانند ببینند.

وی بیان داشت: عده‌ای هم می‌گویند دیدن سلطنت خداوند برای حضرت ابراهیم جنبه روحی نداشته و ابراهیم جلوه‌ای از خداوند را دیده که فراتر از ادراک ماست.

رئیس دپارتمان اسلام و عرفان دانشگاه سوربون فرانسه افزود: فخر رازی حدیثی از ابن عباس بیان می‌کند که وقتی ابراهیم را به آسمان سفر دادند؛ چیزهایی را دید که فراتر از ادراک و فهم ما می‌باشد، اینجا یک اختلاف نظری بوجود آمده که نوع دیدن چگونه بوده است؟

پروفسور لوری بیان داشت: با توجه به مطالبی که گفته شد سوالی از نظر ایمانی و کلامی بوجود می‌آید که آیا ایمان درجه بندی دارد؟ ابراهیم مومن بود، پس چرا از ابراهیم خواسته شد، ببیند تا به درجه بالاتری برسد؟ سوال دیگری هم وجود دارد که وقتی ابراهیم در اشاره به خورشید، ماه یا ستاره گفت:" هذا ربی" به اندازه یک ثانیه ایمان آورد که آن‌ها خدای او هستند؟

نگاه طبری به مسئله ایمان ابراهیم(ع) به ستاره و ماه و خورشید

وی ادامه داد: طبری می‌گوید ابراهیم؛ در آن زمان نوجوان بوده و هنوز به سنی نرسیده بوده که تکلیف دینی به عهده او باشد.

رئیس دپارتمان اسلام و عرفان دانشگاه سوربون فرانسه می‌افزاید: این سوال مربوط به دین و ایمان نبوده و طرح سوال مبنی بر کفر نیست، طبری به تفاسیر دیگر هم اشاره می‌کند و می‌گوید: این جمله "هذا ربی" حالت ادبی دارد و حالت احترام کوچک به بزرگ است.

پروفسور لوری گفت: بر اساس تفسیر عرفانی خداوند سلطنت خود را به ابراهیم نشان داد تا بتواند بیشتر جایگاه خداوند را درک کند، چون وقتی عارفی زیاد به خدا نزدیک شود ممکن است ظرفیت این نزدیکی را نداشته باشد.

 وی بیان داشت: در اصل منظور گروهی که گفته‌اند خداوند جلوه‌ای از سلطنت خود را به ابراهیم نشان داد، این بود که ابراهیم جایگاه خدا را درک کند و از اعتقاد درونی به اعتقاد قلبی برسد.

تفاسیر عرفانی محدود، درکی و درماتیک نیستند

رئیس دپارتمان اسلام و عرفان دانشگاه سوربون فرانسه تاکید کرد: صد در صد این‌ها یک تفاسیر محدود، درکی و داراماتیک نیستند، خواننده می‌تواند با این تفاسیر عرفانی ارتباط درونی برقرار کند؛ وقتی ابراهیم ستارها را می‌دید نگفت نشانه‌های خدا را می‌بیند، گفت او خدای من است؛ چرا که در همه جا خدا را می‌دیده است.

پروفسور لوری ادامه داد: برخی معتقداند ابراهیم با دیدن ماه و ستاره لذت خاصی را تجربه می‌کرده است؛ اما ابراهیم به دنبال لذت بردن از این‌ها نبود و در پی چیزی فراتر از آن‌ها می‌گشت.

وی تصریح کرد: برخی مفسران نیز معتقد‌اند که ایمان ابراهیم به ماه و ستاره و خورشید نشانه سه درجه است؛ ایمان به ستاره همان ایمان به خداست؛ ایمان به ماه هم درجه‌ای از عرفان است که انسان را به درک واقعی می‌رساند و ایمان به نورانیت خورشید که مفهوم درجه فناست.

رئیس دپارتمان اسلام و عرفان دانشگاه سوربون فرانسه افزود: در تفسیر دیگری هم نشان می‌دهد که ابراهیم آنچه مربوط به خدا نبوده را از قلبش دور می‌کند، چون پول قدرت و غیره می‌تواند یک بُت باشد و ابراهیم دنبال دور کردن این بُت‌ها از خود بود.

پروفسور لوری با اشاره به این که ابراهیم در مرحله اول به ستاره که به معنی عقل است می‌رسد، خاطرنشان کرد: او در مرحله بعدی به مرحله ماه که به علم تعبیر می‌شود رسیده و در سومین مرحله که خورشید است به جایگاه معرفت دست پیدا می‌کند.

وی بیان داشت: ابراهیم در مرحله آخر همه چیز را از خدا و برای خدا می‌دید که در نهایت همه در خدا طلوع کردند، روح ابراهیم در زمین به طور مجدد سلطنت خداوند را کشف کرد.

رئیس دپارتمان اسلام و عرفان دانشگاه سوربون فرانسه خاطرنشان کرد: از نظر روزبهان شیرازی اگر خداوند بخواهد خود را آنگونه که هست نشان بدهد، همه از بین خواهند رفت، چون درکشان نمی‌رسد، اولین بار ابراهیم ستاره‌ها که نماد خداوند هستند را دید، بعد ماه که نشانه صفات خدا بود را دید و بعد از آن هم به خورشید که نشانه ذات خداست رسید، در این میان وی واژه التباس را مطرح می‌کند؛ از این جهت که باید قواعد مشخصی وجود داشته باشد.

با استددلال تنها نمی‌توان به خدا رسید

پروفسور لوری بیان داشت: در تفسیر میبدی قضیه فوق از طریق استدلال تفسیر شده است؛ میبدی می‌گوید ابراهیم ستارگان را خدا خواند تا به این برسد که آن‌ها خدا نیستند، در حالی که در درجه‌های بعد نمی‌شود ما خدا را بشناسیم مگر توسط خود خدا، که این با استددلال تنها نمی‌شود، یعنی با استددلال تنها نمی‌توان به خدا رسید.

وی با بیان این‌که ابراهیم در موقعیت ثابتی قرار نداشت، تصریح کرد: او همواره در سفر بود و وقتی یک تجربه عرفانی لذت بخشی را داشت متعجب می‌شد که این خدای من است، در حالی که بعد می‌فهمید آن تنها نشانه‌ای از خداوند است.

رئیس دپارتمان اسلام و عرفان دانشگاه سوربون فرانسه در پایان تصریح کرد: بازگو کردن این مطالب برای این بود که تشریح کنم چگونه بحث عرفان اسلامی را به دانشجویانمان نشان می‌دهیم، این تجربه صد در صد شخصی ست که پارادوکس عرفانی را مطرح کرده و تجربیات عرفانی را در اختیار همه قرار می‌دهیم؛ در واقع انتخاب نتیجه‌گیری را به عهده خود دانشجویان می‌گذاریم.