قالیشویان مشهد اردهال؛ مراسمی قدیمی، عمیق و نمادی از ارادت ایرانیان به اهل بیت(ع)

گروه فرهنگی "خبرگزاری دانشجو"؛‌ دومین جمعه مهر ماه هر سال، روز قالی شویان در مشهد اردهال است. این جمعه که در میان مردم منطقه به “جمعه قالی” شهرت یافته، هر سال معمولا به یکی از روزهای میان نهم و پانزدهم پاییز (مهرماه) می افتد. هر گاه این جمعه با یکی از روزهای سوگواری و جشن مذهبی، یا با یک رویداد برجسته تاریخی و سیاسی همزمان بشود، مراسم در همان هفته بر پا می گردد.

در روز جمعه قالی دهها هزار تن زن و مرد از شهرها و روستاهای ایران، بخصوص از آبادی های حاشیه کویر، برای حضور در مناسک قالی شویان و تماشای آداب آن در مشهد اردهال گرد می آیند. حاشیه نشینان کویر این منطقه از ایران از حضور در مناسک قالی شویان و زیارت امامزاده سلطان علی (ع) را در آغاز هر  پاییز از فرایش مذهبی خود می انگارند. این زائران مومن ثواب زیارت امامزاده و حضور در مراسم قالی شویان را با زیارت مرقد مطهر جد بزرگوارش، حضرت امام حسین علیه السلام و حضور در کربلا برابر می دانند.

پس از سخنان خطیب، فینی ها به طور مستقیم قالی را از اهالی خاوه اردهال دریافت می کنند چرا که تا اهالی خاوه قالی را به فینی ها ندهند اصلا مراسم شروع نمی شود. جوانان فینی با دیدن قالی به شور و هیجان می آیند و با بانگ و فریاد “یا حسین، یا حسین” برای بدست آوردن قالی به سوی آن هجوم می آورند (این قالی سمبل جنازه مطهر امام زاده است و قالی شویان همانند جسدی که می خواهند به خاک بسپارند دل نمی پوسند که قالی را (جنازه را) تحویل دهند و در طول مراسم حمل قالی غیر از اهالی فین هیچکس دیگری حق دست زدن به قالی را ندارد و تنها با عزاداری و سینه زنی می توانند جمع قالی شویان را همراهی کنند) و آن را از بزرگان فینی می گیرند. جوانان در پناه انبوه مردان چوب به دست قالی را در حالی که گاهی بر روی دوش و گاهی بر روی دست دارند، از میان جمعیت می گذرانند و از صحن صفا به صحن پاپک می برند. تشییع کنندگان از همان راهی که آمده بودند با “قدم سعی” یعنی با گام هایی تند و شتابان و گاهی دوان دوان و با هیاهو و ولوله، قالی را به سرچشمه نهر شازده حسین، در میدان مقابل زیارتگاه می برند. با قدم سعی بردن قالی را به سر آب تمثیلی از کوشش هاجر به رساندن اسماعیل به چشمه آبی در صحرای خشک و تفیده مکه گرفته اند.

در پیشاپیش دسته حاملان قالی، مردی میان سال از اهالی چهل حصاران کاشان، سوار بر اسب حرکت می کند. این مردم با خود یک جانماز ترمه را که بر روی شانه راستش می افکن، حمل میکند. این جانماز را مظهر و نمادی از جانماز حضرت امامزاده سلطان علی می دانند و این مرد چهل حصارانی را از نوادگان جانمازدار حضرت می انگارند. در پی حامل جانماز، گروهی از مردم خاوه در جلو قالی عزاداری کرده و علمی را که با پارچه های سبز پوشیده شده است، می کشند. فینی ها و دسته حاملان قالی نیز به دنبال علم با بانگ “الله اکبر” و “حسین، حسین” گویان راه می سپارند و پیاپی چوب هایشان را در هوا تکان می دهند.

گروهی از جوانان فینی در تمام مسیر همگام و همراه با دسته حرکت می کنند و گذرگاه را برای گذر دسته پاک و باز نگاه می دارند. در طول راه، گله به گله سلاخان گوسفندان یا گوساله هایی را که صاحبان نذر، گوشت یا خون آنها را نذر کرده اند، پیش پای حاملان قالی ذبح و قربانی می کنند.

مردان فینی هیجان زده و با غرور و نخوتی از یک عصبیت قومی – طایفگی و سرشار از افتخار و پیروزی، این سو و آن سو می دوند و فریاد “الله اکبر ، الله اکبر” و “یا حسین، یا حسین” می کشند و چوب های خود را در آسمان با حرکت هایی تند و پیاپی می چرخانند. فینی ها بسان سپاه خشمگینی می ماند که به قصد انتقام و خونخواهی به قلعه و دژ دشمن حمله کرده اند. گرد و غباری که از زیر گام های کوبنده و شتابان جوانان فینی به هوا بر می خیزد، افراد را در خود فرو می برد و جوانان با چوب های چرخان در آسمان، همچون امواجی در پس این پرده غبار ، خیزان و پویا پیش می روند. این دسته چون سیلی خروشان در گذرگاه دره هر بند و مانعی را به آسانی از پیش راه خود بر می کنند و به کناری می افکنند تا خود را به سرچشمه آب برسانند. بر سر چشمه، قالی کشان قالی را در کنار نهر روی زمین می گذارند و دور آب، حلقه می زنند و چوب هایشان را پیاپی در هوا تکان می دهند. در این هنگام، یعنی پیش از آداب شستن تمثیلی قالی امامزاده، مراسم لعن خوانی بر دشمنان حضرت انجام می گیرد.

پس از پایان آداب شست و شو، قالی را دوباره به دوش می گذراند و از گذرگاهی در پای کوه اردهال که به در شرقی آستانه امامزاده منتهی می شود، به صحن سردار یا صحن فینی ها می برند. در بازگرداندن قالی به آستانه، خاوه ای ها و شماری از فینی ها در دسته ای پیشاپیش حاملان قالی و فینی های چوب به دست، سینه می زنند و آرام و سنگین نوحه می خوانند و دم می گیرند. چوب به دستان در تمام طول راه با تکان دادن چوب هایشان (از چوب به عنوان سلاح روز که در آن زمان رایج بوده بهره می جویند)و نهیب و تهدید مردم را از نزدیک شدن به قالی و دست زدن به آن دور و باز می دارند.

در صحن سردار (عامر بن ناصر)، فینی ها چوب به دست چند دور در حیاط صحن و در پیرامون چوب می گردند. بعد،قالی را به بالای صفه در ایوان بقعه می برند. در ایوان، چند تن از بزرگان مردم فین و خاوه که انتظار قالی را می کشند به سوی حاملان قالی پیش می روند که قالی را بگیرند، لیکن جوانان از تحویل دادن قالی سر باز می زنند و با تکان دادن چوب هایشان بزرگان فینی و خاوه ای را از نزدیک شدن به قالی دور می کنند. سرانجام  پس از کشمکش های بسیار و در لحظه هایی حساس و پرهیاهو  و در زیر بانگ و فریاد “حسین ، حسین” و “الله اکبر، الله اکبر”، بزرگان فینی قالی را از جوانان می گیرند و به نمایندگان خاوه ای تحویل می دهند. خاوه ای ها قالی را با تشریفات و احترامی خاص به داخل حرم می برند و به خدام آستانه تسلیم می کنند.

مراسم قالی شویان در حدود ساعت یک بعد از ظهر در فضایی آکنده از غم و افسوس و در برابر هزاران چشم اشک آلود پایان می یابد. در این هنگام، فینی ها برای زیارت مرقد حضرت امامزاده سلطان علی(ع) به حرم می روند. زائران و تماشاچیان پراکنده می شوند و برای خوردن ناهار و استراحت به حجره ها و چادرها و قرارگاه های خود باز می گردند.