فریاد "دوتار"ی که خاموش شد

به گزارش خبرنگار حوزه هنر و ادب «خبرگزاری دانشجو»، غلامعلی عطایی نوازنده دوتار و خواننده موسیقی نواحی خراسان روز شنبه 12 مهرماه درگذشت. او در سال 1320در منطقه محمودآباد تربت جام به دنیا آمد. از 8 سالگی نزد مادرش لیلی توکل که خانواده‌ای هنردوست داشت مقدمات آواز و دو تار را آموخت و با اشعار محلی و غزلیات حافظ، سعدی، فردوسی و عبدالرحمان جامی (خاتم‌الشعرا) آشنا شد.

سپس نزد استاد بزرگ آواز آن زمان "ملا شهاب‌الدین شیرمحمدی" که از اساتید به نام سرآوازهای محلی جام، باخرز و ... بود بهره برد. شهرت ملا شهاب‌الدین شیرمحمدی به اندازه‌ای رسیده بود که چند نفر از پژوهشگران هنرهای آیینی، سنتی از جمله خانم فوزیه مجد و دکتر محمدتقی مسعودیه از تهران برای ثبت آثار او به تربت جام رفتند و او را به عنوان "برترین هنرمند" معرفی نمودند.

پور عطایی آموزش جدی دو تار را نزد ذوالفقار عسگریان فرا گرفت و 4 سال نزد او شاگردی کرد. مدتی هم از محضر اساتیدی چون یوسف‌خان تیموری، عبدالحمید ایوب‌خان و منصور باتوری بهره برد. مدتی هم نزد "نورمحمد درپور" که از او به عنوان "گنجینه موسیقی منطقه" یاد می‌شود آموزش دو تار نوازی و آوازهای محلی منطقه را فراگرفت.

پور عطایی که دارای مدرک تحصیلی فوق دیپلم بود ضمن خدمت در آموزش و پرورش برای تدریس در بخش زورآباد (صالح‌آباد امروزی) مامور به خدمت و در آنجا با استاد ادهم شیخی آشنا شد.

پورعطایی در سال 1344 به تهران دعوت شد و در تالار رودکی، مجامع هنری، سفارت‌خانه‌های اروپایی و رادیو و تلویزیون به همراه گروه هنرهای آیینی، سنتی و حرکات موزون به سرپرستی محمد فاروق کیان‌پور و هنرمندان دیگری مانند رسول پهلوان، ندایی، کبودانی، آذرخشی، میرزا احمدی، رسول سعدا و ... اجرای برنامه کرد. از اجراهای این گروه کاست‌های زیادی تهیه شد و مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت. برخی از این مقام‌های موسیقی عبارتند از: نوایی، الله هو الله مدد، مقام جل، اشتر خجو، کاکل بناز، سه چکه جامی و ... .

شهرت استاد عطایی به جایی رسیده بود که کشورهای گوناگون از او برای اجرای برنامه دعوت به عمل می‌آوردند.

استاد عطایی درباره ساز تخصصی خود یعنی دوتار گفته بود: «دوتار ساز دل است. هیچ کس از عبارت دوتار نوازی استفاده نمی‌کند و همه می‌گویند: دو تار زنی. دو تار را می‌زنند ولی بقیه سازها را می‌نوازند. دوتار یک جور فریاد است اما این زدن به معنای خشونت نیست. بیشتر جوشش و عصیان روح است. روال تار زدن این‌گونه است که از یک دعوا شروع و به یک آشتی ختم می‌شود».

غلامعلی عطایی در بیش از 18 فیلم و سریال تلویزیونی از جمله فیلم‌های "فاخته" و "کوچ" ساخته واروژ کریم مسیحی، سمک عیار ساخته بهرام بیضایی، و "نهانخانه دل" ساخته فاروقی ایفای نقش کرده است. همچنین، شرکت در مراسم شاهنامه‌خوانی با دوتار مانند جنگ هفت لشکر، داستان سیاوش، داستان بیژن و منیژه، جنگ کُک کوهزاد (قلعه‌ای در تربت جام به نام قلعه گگ) از دیگر فعالیت‌های اوست.

پورعطایی شیوه خاص خود را در خواندن و نواختن داشت. او صدای پخته‌ای داشت که با لهجه خاص منطقه تربت جام آمیخته بود و همین مساله به کار او اصالت و هویت خاصی می‌بخشید. علاوه بر این، او در اجرای صحنه‌ای آوازهایش مهارت زیادی داشت و مکث‌ها و دست گذاشتن بر بناگوش و body lanquage او هنگام خواندن و خواندن با طمأنینه اشعار، ترکیبی مناسب و جذاب را برای مخاطبان آثارش ایجاد می‌کرد. ترکیب این ظرفیت‌های چندگانه باعث شده بود او در میان عامه مردم به عنوان نماد موسیقی تربت جام و حتی خراسان شناخته شود.

قطعه "نوایی نوایی" پیش از استاد عطایی توسط عثمان خوافی خوانده شده بود اما شهرت اصلی این قطعه وامدار غلامعلی عطایی‌پور است. این قطعه روی شعری از طبیب اصفهانی ساخته شد و بعدها کامبیز روشن‌روان نیز برداشتی ارکسترال از این قطعه را با صدای بیژن بیژنی منتشر کرد.

استاد پورعطایی مورد علاقه بسیاری از هنرمندان و بزرگان ادب مملکت بود؛ به گونه‌ای که مرحوم قیصر امین‌پور درباره او سروده است:

آهنگ جنون می‌زنی ای پور عطایی        از پرده برون می‌زنی ای پورعطایی

در چنگ نه بر چنگ که در خانه دل‌ها    بر جرده خون می‌زنی ای پورعطایی

از دایره عقل برون برده دلم را              تو سحر و فسون می‌زنی ای پور عطایی

در حیرتم و پرسشم از جمع عزیزان       این است که چون می‌زنی ای پورعطایی

از مرحوم پورعطایی دو دختر و پسر به جای مانده که همه آنها در زمینه موسیقی فعالیت می‌کنند. یکی از فرزندان استاد جایزه نوازنده برتر در جشنواره موسیقی نواحی کرمان را از آن خود کره بود. آلبوم فرهنگ دیرینه خراسان و چند آلبوم دیگر از نواخته‌ها و خوانده‌های این خنیاگر موسیقی ایران است که در بعضی از آنها فرزندانش نیز ساز می‌زنند و می‌خوانند.

پورعطایی که بیماری‌های مختلفی از جمله عفونت ریه و کیسه صفرا داشت مدتی در بیمارستان امام رضای مشهد بسترین شد و صبح روز 12 مهرماه سال جاری از دنیا رفت.