زیباکلام: مهندسی فرهنگی را قبول ندارم/ همایون: اگر مهندسی فرهنگی نبود خداوند هم پیامبری نمی‌فرستاد

به گزارش خبرنگار "خبرگزاری دانشجو" از اصفهان، دکتر محمدهادی همایون عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) در مناظره ای با موضوع "فرهنگ و دین دولتی، آری یا نه؟ (بهشت و جهنم زوری)" در تالار ادب اصفهان، گفت: متأسفانه فرهنگ تبدیل به ابزاری برای در اختیار قرار گرفتن موضوعاتی همچون اقتصاد، گردشگری تا موضوعات کلان توسعه و صنعت قرار گرفته و همه آنها بالاتفاق انتظار حل مشکلات خود از طریق فرهنگ هستند بدین گونه که فرهنگ در حد غیرمعمول باید نوکری این حوزه و آن حوزه را کند.

دین فرهنگ ساز است

وی افزود: کمی که به تاریخ اروپا بنگریم و تحولات دوره های رنسانس را بررسی کنیم به دو پدیده مهم که یک گروهی از تمدن و گروهی دیگر از فرهنگ می گفتند می رسیم که هنوز هم مرز روشنی میان آنها پیدا نشده و هنوز نمی توان تعریفی میان این دو مقوله داشته باشیم و بگوییم این یک تعریف کلی از نظر جهان است.

همایون خاطرنشان کرد: چیزی که من از فرهنگ می فهمم این است که درکل یک عالم واقعی وجود دارد که حقایق آن به شکل روشنی جلوی چشم بشر است و طوری آفریده شده که بشر بتواند آن را به شکل این دنیا ببیند تا بتواند سرانجام به عالم ملکوت و بهشت برسد؛ اتفاقاً دین فرهنگ ساز است چرا که توانسته رفتارهایی در انسان را پدید آورد و یا مثلاً اقتصادی را بیان کند که بر اساس کنز و یا بر اساس صدقه باشد، بر این اساس باورهای دینی شکل می گیرد تا بشر را به ملکوت برساند و می توان نام دین را یک فرهنگ گذاشت؛ حال باید ببینیم دولت ها یا حکومت ها این ظرفیت را دارند که بتوانند حکومت دینی برپا کنند یا خیر؟!

اگر مهندسی فرهنگی نبود خداوند هم پیامبری نمی فرستاد

وی اظهارداشت: مهندسی فرهنگی در دین اسلام بوده و انجام شده است، اگر چنین نبود خداوند پیامبر و امامان را نمی فرستاد؛ یکی از اشکالات مسلمانان در ۲۰۰ سال پیش از همانجایی آغاز شده که با ایجاد Positivist فرهنگ غربی در قرن ۱۹ میلادی چرا که با آن فرهنگ اسلامی همخوانی نداشته است.

این استاد دانشگاه در ادامه تأکید کرد: با ایجاد رنسانس در اروپا آنها تصور می کردند که چون توانسته اند صنعت، اقتصاد، اشتغال و توسعه را کنترل و مدیریت کنند پس می توانند به همان روش مردم را هم کنترل کنند و مهندسی فرهنگی کنند که مسلمانان آن را قبول نداشته اند؛ تعریف فقه و اخلاق در اسلام یعنی تبدیل عقاید دینی اسلام به دستور العمل های زندگی، برای مثال گفته شده صدقه دهید تا فقر ریشه کن شود این در حالی است که فقط مدل و روش دین با فرهنگی سازی غربی متفاوت است.

تمدن و فرهنگ غرب همه چیز نیست/ غرب همه چیز را کنار گذاشته است

همایون تصریح نمود: غرب روزی خیلی چیزها را کنار گذاشت و پس از خروج از دوره انقلاب صنعتی چیزی برایش باقی نمانده بود؛ سوال اینجاست که آیا غرب تنها تمدن بشر بوده است؟ آیا در آسمان باز شد و فقط این انسان ها از آسمان فرو ریختند؟ این تجربه تمدن غرب و حتی یونان اولین تجربه بشر نبوده؛ اگر بخواهیم تاریخ تمدن بشر را با نگاه دینی بازنگری کنیم این تحول یکی از آخرین تحولات تاریخی است و قبل از آنها تحولات زیادی در کشورهای مختلف از جمله کشورهای اسلامی بوده است.

استاد دانشگاه امام صادق (ع) اضافه کرد: مسلمانان با فراز و نشیب هایی در دوره های مختلف سقوط هم داشته اند که دوره ای پس از رنسانس هم سقوط کرده اند ولی این دلیل بر پیشرفت دوباره آنان نیست چرا که ما می توانیم با استفاده از الگوهایی که در اسلام و قرآن داریم و اوج پیشرفت های دوره های اسلام بازگردیم و باید این موضوع را متذکر شویم که تمدن و فرهنگ غرب همه چیز نیست.

همایون تاکید کرد: ما می توانیم مهندسی فرهنگی را در جمهوری اسلامی پیاده کنیم؛ نسلی که انقلاب کرد تربیت شده امام خمینی (ره) بود نه رژیم پهلوی. مباحث علوم انسانی فیزیکی نیستند و ربطی به اینکه نسل ها در چه حکومتی به دنیا آمده اند و بزرگ شدند ندارند. تربیت امام (ره) را نادیده نگیرید، نفس دیدن امام خمینی در زمان خود یک موقعیت تاریخی بود و خیلی ها را در آن زمان متحول ساخت؛ فرهنگ ایثارگری و شهادت فرهنگ تأثیرگذاری میان جوانان بوده و خواهد بود.

زیباکلام : مهندسی فرهنگی را قبول ندارم

دکتر صادق زیباکلام استاد علوم سیاسی و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، نیز در ادامه مناظره با دکتر محمدهادی همایون عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) با اشاره به بحث مهندسی فرهنگی گفت: اگر منظور از مهندسی فرهنگی این باشد که شما از طریق رسانه ها، رادیو و تلویزیون و ... بتوانید چیزی را به تدریج آموزش دهید و مثلاً پس از گذر یک دوره ی چند ساله چشم اندازی داشته باشید و ادعای محقق شدن آن اهدافتان را کنید، چنین چیزی ممکن نیست.

وی خاطرنشان کرد: موضوعی که در کشور ما خیلی مصطلح است و بارها شنیده ایم این است که برای فلان موضوع فرهنگ سازی نکرده ایم یا مثلاً فرهنگ استفاده از تلفن همراه هنوز جا نیافتاده، آپارتمان آمده ولی هنوز برای آن فرهنگ سازی نشده، برای اینکه مردم قانون را رعایت کنند باید فرهنگ سازی کنیم.

استاد دانشگاه تهران اظهار داشت: کسانی که می گویند باید فرهنگ سازی کنیم چرا تا کنون با وجود همه امکاناتی همچون رسانه ها و ... که پس از انقلاب در اختیارشان بوده فرهنگ سازی خیلی چیزها را نکرده اند؟ ممکن است اینجا از من سوال شود که اگر مهندسی فرهنگی اساساً وجود ندارد پس وجود مجموعه بزرگی به نام شورای عالی انقلاب فرهنگی با چنین تشکیلاتی چه می شود؟ آیا اهمیت چنین سازمانی را انکار و آن را زیر سوال می برید؟ پاسخ این سوال واضح است و آن این است که عقب ماندگی در علوم انسانی شاخ و دم ندارد و ما در علوم انسانی عقبیم! همین قدر که شورای انقلاب فرهنگی معتقد به مهندسی فرهنگی در جامعه است مشخص می شود که ما چقدر در این حوزه عقب هستیم.

زیباکلام با اشاره به تعریف کلی فرهنگ و استفاده آن در ادیان مختلف تصریح کرد: فرهنگ مجموعه ای از رفتارها، هنجارها و خلقیات ما انسان هاست که در جوامع مختلف گوناگون است؛ بشر توانسته به کمک آموزه های دینی و اخلاقی یک سری رفتارها را ساخته و پرداخته کند و اشتباه او این است که فکر می کند می تواند با برپایی یک جلسه و دور هم نشستن عده ای برای بررسی مهندسی فرهنگی مشکلی را حل کند.

دلایل عدم وجود مهندسی فرهنگی

وی تأکید کرد: من دو دلیل برای عدم وجود مهندسی فرهنگی دارم؛ یکی از آنها این است که شما یک مورد مثال بیاورید که در ۳۵ سال گذشته پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران موارد و کارهایی انجام نمی شده و حالا نیز در نتیجه مهندسی فرهنگی توسط حکومت انجام شده و حالا خیلی ها دارند آن را انجام می دهند و یا بالعکس یک مورد مثال بیاورید که کاری در سالهای قبل از انقلاب اسلامی در ایران خیلی اتفاق می افتاده و الآن با اعمال مهندسی فرهنگی توسط حاکمیت دیگر انجام نمی شود! این که می گوییم مهندسی فرهنگی یک سراب است و وجود ندارد به این دلیل است که نقش حکومت، آموزش و پرورش و یا پدر و مادر ها در مهندسی فرهنگی مشخص نیست.

این استاد علوم سیاسی در ادامه افزود: اساساً مهندسی فرهنگی مال ما نیست! چرا که مقوله مهندسی فرهنگی سالها پیش از غرب آمده و چیزی نیست که در قرآن، دین و یا دستورات دینی ما وجود داشته باشد؛ مهندسی فرهنگی مولود غرب بوده است، نمی گویم بد بوده یا خوب بوده؛ خیلی از چیزهای غربی ممکن است بد و خیلی از چیزهای دیگر غرب ممکن است خوب باشد ولی در هر صورت موضوعی که مطرح است این است به دنبال یک سری تحولات در قرن ۱۹ اصل خردگرایی و انقلاب علمی صورت پذیرفت و علم به مقدار زیادی در قرن ۱۹ مورد توجه و از جایگاه ویژه ای برخوردار شد.

کاربرد علم فیزیک با علوم انسانی متفاوت است

وی با اشاره به تحولات قرن ۱۹ اروپا گفت: از اواسط قرن ۱۹ این موضوع مطرح شد که باورها و دانشهایی که در علوم انسانی و علوم دیگری غیر از علم فیزیک است را نمی توان ثابت کرد؛ آنقدر علم بزرگ شد که علوم انسانی هم خودشان را با علوم کاربردی وفق دادند؛ با تأسیس مَشرب اثبات گرایی و تولد آن در اروپا، مهندسی فرهنگی به پیشرفته تر شدن ابزارآلات نسبت به قبل کمک می کرد.

زیباکلام اظهارداشت: پس از مطرح شدن این موضوعات این سوال پیش می آید که پس اگر علوم سیاسی، تاریخی، اجتماعی و جامعه شناسی مانند علم فیزیک و مکانیک است و فرقی با آنها ندارد پس چطور نمی توانیم به طور مشابه در آنها مهندسی فرهنگی کنیم؟ چرا نباید بتوانیم به کمک این علوم ناهنجاری های جامعه را برطرف و جلوی جرایم و جنایت ها را بگیریم و جوامع بهتری را طراحی کنیم؟

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: مطالبی که گفتم تعریف مهندسی اجتماعی و فرهنگی است و همان چیزی است که شورای عالی انقلاب فرهنگی به دنبال آن است و اینکه چرا ما در قرن ۲۱ هنوز هم به دنبال مباحث مهندسی فرهنگی هستیم باز نشان از عقب ماندگی ماست؛ عقب ماندگی که شاخ و دم ندارد، عقب ماندگی که فقط تبدیل خودروی پراید به وانت بار نیست!

گفتنی است، مناظره دکتر صادق زیباکلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و محمدهادی همایون عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) با موضوع "فرهنگ دولتی، آری یا نه؟" عصر روز گذشته توسط نمایندگی بینش مطهر اصفهان در تالار ادب این شهر برگزار شد.