نیازمند یک نگاه استراتژیک به کرسی‌های آزاداندیشی هستیم/ «بانک مسئله‌ منطقه‌ای» برای کرسی آزاداندیشی ایجاد شود

به گزارش خبرنگار «خبرگزاری دانشجو» از مشهد، آزاداندیشی از مبانی نظام اسلامی و از شعارهای اصلی انقلاب است که همواره از سوی رهبر معظم انقلاب مطرح شده است.

یکی از مکان‌هایی که همواره می‌توان در آن به صورت آزادانه به بحث و گفتگوی علمی پرداخت، محیط‌های علمی و خاصه دانشگاه است که مقام معظم رهبری چند سالی است که تاکیدات بسیاری داشته‌اند و بارها با خطاب قردادن دانشجویان و اساتید از آنان خواسته‌اند جهت رشد و شکوفایی کشور به برگزاری کرسی آزاداندیشی بپردازند و نخستین باری که رهبر انقلاب از مسئله برگزاری کرسی آزاداندیشی به عنوان نیاز روز جامعه یاد کردند و در سال 81 و در دیدار با جمعی از اعضای انجمن اهل قلم بود که پس از آن بارها و بارها این مسئله را عنوان و از عدم توجه دانشجویان به اجرای این کرسی‌ها گلایه کرده‌اند.

«خبرگزاری دانشجو» جهت بررسی علل تاکیدات مقام معظم رهبری به برگزاری این کرسی‌ها و آسیب شناسی این جلسات به مصاحبه با سعید شعرباف، عضو هیات علمی دانشگاه امام رضا(ع) مشهد پرداخته است.

شعرباف معتقد است یکی از دلایلی که سبب شده برگزاری کرسی‌ها در دانشگاه با اقبال مواجه نشود سپردن آن به مسئولان دانشگاهی است.

وی همچنین می‌گوید برای این‌که بتوانیم در برگزاری کرسی‌ها موفق باشیم باید یک بانک مسئله یابی ایجاد کنیم تا مدام در موضوعات کلیشه‌ای و تکراری سیر نکنیم.

  اصولا کرسی آزاداندیشی به چه معناست؟

چندین سال است که در حوزه آزاداندیشی بحث‌های بسیاری عنوان شده و کمتر مشاهده شده که در میان مسئولان و معاونین وزارت علوم در این خصوص بحثی نبوده باشد؛ اما واقعیت این است که آنچه که در میدان اجرا شده، نشان دهنده دغدغه نیست. عنصر اصلی گمشده ما در بحث کرسی آزاداندیشی مبنای نظری یا پروتکل اجرایی و نحوه راه اندازی کرسی آزاد اندیشی نیست و ما در این رابطه با فقر نظری مواجه نیستیم؛ بلکه انگیزه، دغدغه و عمل به کار ما با ایراد مواجه است.

یکی از معصومین گفته «چنانچه ما در حوزه‌هایی که نسبت به آنان علم نداریم دست به عمل بزنیم همان عمل راهگشای علمی خواهد بود که ما آن را به طور عادی به دست نمی‌آوردیم». بنابراین تا وارد حوزه عمل نشویم راه به جایی نخواهیم برد.

در اوایل در دانشگاه‌ها در رابطه با نحوه برگزاری، راهبرد و عوامل انحراف کرسی آزاد اندیشی بسیار مطرح می‌شد؛ اما واقعیت این است که بسیاری از این سوالات در عمل بر طرف می‌شوند، بنابراین چنانچه سخنان مقام معظم رهبری عمل می‌شد بسیاری از این مشکلات و سئوالات علمی در مسیر کار برطرف می‌شدند.

بهترین پاسخ در رابطه با این پرسش تعبیر رهبر معظم انقلاب است. به طوری که رهبر انقلاب کرسی‌های آزاد اندیشی را در دو حوزه ساده، قابل لمس و اجرایی و کرسی نظریه پردازی مطرح کرده‌اند و به تعبیر من برای این‌که افرادی از این مسئله سوء استفاده نکنند بسیار مصداقی به روش اجرای آن پرداخته‌اند.

بر اساس تعبیر رهبر انقلاب یک سطح از کرسی آزاد اندیشی جدال فکری است که در یک فضای قانونمند و زمانمند و گاها همراه با هیجان برگزار می‌شود که در آن دانشجویان سخنان خود را مطرح می‌کنند که در بدترین حالت ممکن است نظرات و تحلیل‌ها نادرست باشد که رهبر معظم انقلاب در این رابطه نیز گفته‌اند «تحلیل کنید هر چند غلط» و یک سطح کرسی، کرسی‌های نظریه پردازی و بعضا حوزوی است که به ارائه نظریه می‌انجامد و در این کرسی میزان نقد پر رنگتر خواهد بود.

البته در این رابطه نیز رهبر انقلاب تاریخچه‌ای از مباحثاتشان در مشهد را نیز عنوان کردند و حتی در موارد بسیاری بزرگان حوزه مشهد در مواردی با امام اختلاف فکری داشتند مانند شاگردان شیخ مجتبی قزوینی در رابطه با موضوعات فلسفی. منتها با همه اختلافات فکری که داشتند جلسات بحثشان بسیار پر رنگ برگزار و با انگیزه بسیار اجرا می‌شد و عملا از نظر تعاملات سیاسی و ارتباطی و رفاقتی با هم هیچ مشکلی نداشتند در عین این که از نظر فکری در جاهایی با هم، هم کلام نبودند؛ بنابراین بخشی از کرسی‌های آزاد اندیشی را باید به سمت مسائل کلان و چالشی هدایت کنیم که این مباحث باید در فضاهای تخصصی مطرح شود.

البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که مباحث دانشجویی را می‌توان طی یک برنامه به مباحث و کرسی‌های نظریه پردازی نزدیک کرد؛ اما آنچه امروز مطرح است این است که ما هنوز به مراحل اولیه راه نیافته‌ایم چه برسد به نظریه پردازی.

چرا علی‌رغم تاکیدات مقام معظم رهبری در زمینه برگزاری کرسی‌های آزاد اندیشی؛ اما در عمل شاهد کوتاهی بوده‌ایم؟

در این مسئله چند عامل مهم دخیل است؛ اما مهمترین موضوع این است که ما اجرای این امر را به مسئولان سپرده‌ایم، به طوری که برگزاری یک کرسی آزاد اندیشی باید از مسیر رضایت مسئولان و معاونت فرهنگی عبور کند که نتیجه این موضوع این می‌شود که با توجه به این‌که اغلب مسئولان دانشگاهی علاقه‌ای به طرح موضوعات چالشی ندارند ـ زیرا بیان یک موضوع چالشی آن هم در شرایط سیاسی فعلی بازخوردهای بسیاری خواهد داشت که این برای یک مدیر محافظه کار دانشگاهی جز درد سر چیزی دیگری ندارد؛ بنابراین برگزاری کرسی‌های آزاد اندیشی با مشکل مواجه خواهد شد.

و حتی در رابطه با یک موضوع کم حاشیه که ممکن است همان موضوع پای رسانه‌ها را به میان آورد و افرادی از بیرون از دانشگاه درگیر مسئله شوند و با توجه به این‌که بخشی از واکنش‌ها و مخالفت‌هایی که در سطح جامعه رخ خواهد داد متوجه مسئولان دورن دانشگاه نیز خواهد شد؛ بنابراین مدیران و مسئولان دانشگاه علاقه‌ای جهت برگزاری چنین جلسات چالشی را ندارند؛ زیرا مدیران غالبا خواهان حفظ جایگاه خود و ایجاد فضایی امن برای خود و دانشگاه هستند که نمی‌خواهند این محیط با مخاطره‌ مواجه شود.

وارد کردن مسئولان به کرسی‌های آزاد اندیشی روند برگزاری آن را با مشکل مواجه کرده است

بنابراین اولین و مهم ترین دلیل پیگیری نشدن این مسئله این است که مسئولیت اجرایی این کرسی‌ها را به مسئولان سپرده‌ایم و تشکل‌های دانشجویی مستقیما مخاطب این مسئله نیستند که در نهایت از این جلسات چیزی جز جلسات فرمایشی در نخواهد آمد.

یکی دیگر از عواملی که منجر به عدم اقبال و توجه به برگزاری این کرسی‌ها شده، موضوعاتی است که در جلسات کرسی‌های آزاد اندیشی مطرح می‌شوند؛ زیرا این موضوعات صرفا به سمت موضوعات نظری کشیده می‌شوند به این معنا که در دوره‌ای تعریفی از کرسی آزاد اندیشی مطرح می‌کردیم که این تعریف تنها با مباحث نظری سنگین جور درمی‌آمد و در برخی مواقع به قدری سطح بحث را پیچیده و سنگین کردیم که آن اتفاقی که رهبر انقلاب گفتند که چند جوان بنشینند و حرف هم را بشوند تا یک جدال احسن به وجود آید رخ نداد که در این موضوع نیز مسئولین تاثیرگذار بودند و عملا مطرح کردن موضوعات دقیق و ریشه‌ای منجر به عدم اقبال این مسئله شد.

بنابراین ادامه دادن این مسیر چیزی جز کم خطر کردن مباحث کرسی آزاد اندیشی نبود و با توجه به این‌که این جلسات چالشی نبود نتوانست در تجربه‌هایی که داشتند به فُرمی خوب از یک مناظره علمی دست یابند.

در بسیاری مناظرات و بحث‌های رو در رو با توجه به این‌که امکان تفکر کردن ممکن است به وجود نیاید؛ بنابراین در موضوعاتی که نیازمند تفکر است می‌توان از مناظرات مکتوب بهره برد و آنان را ترویج کنیم منتها این‌که قالب‌های مختلف را برای مناظرات و کرسی‌ها پیگری نکردیم باعث شده که کرسی‌ها بسیار کم رنگ شوند و انحرافی که پیدا کرده این است که در بسیاری از مواقع همان جلسات سخنرانی قدیمی را به جای جلسات کرسی آزاد اندیشی جا زده‌ایم.

  چه مباحثی باید در قالب کرسی آزاد اندیشی مطرح شود تا در نهایت به ارائه یک نظریه علمی منجر شود؟

چیزی باید با عنوان موضوع، در کرسی‌های آزاد اندیشی مطرح شود که مسئله باشد و چیزی مسئله است که ارزش دربرگیری داشته و زمان دار باشد؛ به طوری که چنانچه امروز این موضوع مورد بررسی قرار نگیرد در سطح جامعه مزیتی از دست می‌رود؛ بنابراین باید به زمان دار بودن یک مسئله نیز توجه شود.

موضوعی، مسئله است که ما در آن خلاء داشته باشیم به عبارت دیگر در آن موضوع یا باری بر زمین مانده و یا کسی به آن نپرداخته باشد و یا چنانچه به آن پرداخته و در رابطه با آن حرفی زده شده، منحرفانه حرفی زده شده باشد.

همچنین چیزی را به عنوان مسئله مطرح کنیم که هر دو طرف توانایی طرح بحث را داشته باشند و هر دو طرف، بحثی منطقی و کارساز را دو طرفه مطرح کنند و در نهایت بتوانند از این بحث یک مطلب خوبی را استخراج کنیم.

در هر فضای دانشگاهی چنانچه یک نظر سنجی در رابطه با موضوعات مختلف از مسائل صنفی تا مسائل علمی و اجتماعی و سیاسی انجام شود، به یک شبکه مسائل خواهیم رسید که با یک دسته بندی گروهی خواهیم توانست به دغدغه‌های دانشجویان پاسخ گوییم. پس از آن می‌توان برای موضوعی که به عنوان بحث انتخاب شده، مهمان دعوت کرد؛ اما با توجه به این‌که فرآیند مسئله یابی برای برگزاری کرسی‌ها انجام نمی‌شود ما همیشه در یک دور باطل به سر می‌بریم و تنها بر روی موضوعات کم خطر و کلیشه‌ای مثل رابطه دختر و پسر، ازدواج و حدود آزادی در اسلام کرسی می‌گذاریم که عملا هم از آن خروجی به دست نمی‌آید.

یکی از نخستین اقداماتی که باید در رابطه با کرسی‌ها انجام شود این است که ما یک بانک مسئله‌ای مخاطب محور که در هر منطقه متفاوت باشد را ایجاد کنیم، زیرا مسائلی که به طور مثال در دانشگاه فردوسی و در شهر مشهد مطرح است با مسائلی که در دانشگاه تهران موضوعیت دارد، تفاوت دارند.

برگزاری کرسی‌های آزاد اندیشی در حل مشکلات کشور چقدر تاثیرگذار است؟

در مسیر برگزاری کرسی‌های آزاد اندیشی یک اندیشه انقلابی قرار دارد. چنانچه در موضوع سیاست خارجی و داخلی در موضوع عمیقِ فکری و به طور کلی در موضوعات مختلف ادعا داریم هیچ بن بستی در تفکر اسلامی نیست یکی از پیش فرض‌های اولیه این اندیشه این است که بتوانیم از طریق گفتگو تفکر خود را در مقایسه با تفکر سایرین اثبات کنیم تا قدرت اثبات‌مان در مقابل اندیشه مخالف اثبات شود.

بنابراین پیش فرض‌های برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی یک پیش فرض عمیق دینی است. هر جا با این زاویه وارد شدیم و حریف‌مان را قدرتر انتخاب کردیم بُرش تفکری‌مان نیز بُرش جدی‌تر بوده است.

در واقع کرسی آزاداندیشی یک موضوع فانتزی و یک سوپاپ اطمینان نیست، برخی تصور می‌کنند حاکمیت درصدد است یک اطمینان برای تفکرات مخالف ایجاد کند؛ بنابراین سخن از برگزاری کرسی به میان می‌آورد.

برگزاری کرسی برای ما بسیار حیاتی است

 برگزاری این کرسی‌ها برای ما حیاتی است، به طوری که شهید مطهری در آثار خود گفته است که برای مارکسیست‌ها در دانشکده الهیات خود باید کرسی داشته باشیم. این کرسی مارکیست در دانشکده الهیات در واقع همان کرسی آزاد اندیشی است در مقیاس کلان خودش است.

فلسفه و استدالال موضوع این است که اسلام بر مبنای عقلانیت است که این عقلانیت باید خودش را نشان دهد که بهترین مکان برای این ارائه نظر مکان‌های دانشگاهی و حوزوی می‌باشد. یعنی ما در دانشگاه و حوزه، فضایی ایجاد کنیم تا طرح شبهات فکری و شبهات معرفتی به روزنامه‌ها، رسانه‌ها و عموم مردم کشیده نشود و این ایراد به حاکمیت وارد نشود که شما نمی‌خواهید نظرات مخالف را مطرح کنید.خیر؛ حاکمیت و حکومت اسلامی موظف است این فضاها را ایجاد کند، زیرا با این هدف، تفکر اسلامی می‌تواند استدالال خود را نشان دهد.

هر جا این مناظرات و بحث‌های فکری، جدی‌تر مطرح شده تفکرات اسلامی در آنان دقیق‌تر نمود یافته‌اند؛ پس علت تاکید بزرگانی مانند مقام معظم رهبری و شهید مطهری در برگزاری این کرسی‌ها به دلیل ریشه حیاتی آن برای طراحی تمدن اسلامی است که متاسفانه مسئولان دانشگاهی و دیگر مسئولان ما چنین نگاهی به برگزاری کرسی‌ها ندارند؛ بلکه نگاه آنان یک نگاه روزمرگی است و چنانچه رهبر معظم انقلاب تا این حد بر برگزاری آن اصرار نداشتند عملا باب این موضوع بسته می‌شد. ما نیازمند یک نگاه استراتژیک و حیاتی به مسئله کرسی‌های آزاد اندیشی هستیم نه یک نگاه تفننی و کار نامه پر کنی که اغلب آقایان دارند.

  در برگزاری این کرسی‌ها چه میزان به ارائه نظریات جدید علمی توجه می‌شود؟

آنچه در این بین مطرح است این است که ما حتی فضاهای دو طرفه جدال محور دانشجویی را ایجاد نکرده‌ایم چه برسد به برگزاری کرسی‌های نظریه پردازی.

واقیعت امر این است که پرداختن به موضوعات نظریه پردازی و کلان‌تر کار بسیار سختی است. درست است در این فضاها هیجان و احساسات جوانانه دیده نمی‌شود؛ اما در سطوح بالاتر نظریه پردازی این عمل سخت‌تر بوده است.

زمانی که رهبر انقلاب در رابطه با تحول در علوم انسانی سخن می‌گوید ناظر به همین مسئله است. متاسفانه امروز اندک نقدی به مبانی این موضوعات در فضاهای حوزوی و دانشگاهی بسیار سخت است و کمتر تحمل در این رابطه مشاهده می‌شود؛ بنابراین در موضوعات نظریه پردازی ساختار به سمت یک مناظره خوب هدایت می‌شود.

بنابراین ما در موضوعات نظریه پردازی، یک سری موضوعات ساختاری فکری داریم که باید آرام آرام و در عمل حل شود. قسمت زیادی از مشکلات نیز بر می‌گردد به این که ما سبک مناظرات و مباحث‌مان را متنوع نکردیم. چند مناظره مناسب مکتوب اتفاق افتاده که جای خوشحالی است؛ بنابراین برگزاری چنین مناظراتی به شکل مکتوب و با حضور متفکرین کلان در موضوعات مختلف می‌تواند یکی دیگر از روش‌های برگزاری کرسی‌های آزاد اندیشی باشد.

مسئله دیگری که باید در بحث برگزاری این کرسی‌ها به آن توجه شود این است که ما نیاز به جایگاه‌های ثابتی داریم که این‌ها متولی برگزاری باشند تا این مکان‌ها بتواند با خیال راحت و بدون سوگیری، متولی برگزاری این کرسی‌ها باشند، اتفاقی کم کم در مشهد در حال انجام و در قم آغاز شده است.

  به چه علت دانشجویان بیشتر به سمت برگزاری مناظرات علاقه نشان می‌دهند تا برگزاری کرسی‌های نظریه پردازی؟

طبیعت جوان این است که چون دغدغه و وابستگی به یک کار و مقام ندارد و همچنین مسئولیتی ندارد حُرّیت و شجاعت بیشتری در طرح مطلب دارد و این باعث می‌شود فرآیند جلسات دانشجویی شور و هیجان بیشتری داشته باشد و چیزی نیست که بخواهیم با این شور مخالفت کنیم بلکه باید یک سبک از کرسی‌های آزاد اندیشی را به سمت همین ببریم منتها در موضوعاتی که آن موضوعات مسئله باشد، بنابراین این نگاه باید ترویج شود و نه سرکوب.

در کنار این نوع هیجانی و دانشجویی برگزار کردن کرسی‌ها باید بدانیم که برخی مسائل عمیق هستند و نیازمند مسئله یابی جدی‌تر می‌باشند.

معتقد نیستم که این جلسات یک جلسات هیجانی صرف است و باید حذف شوند و برویم به سمت جلسات عمیق. زیرا این تفکر که باید از هیجان کرسی‌ها کم کنیم باعث کم خطر و بی‌اثر شدن کرسی‌ها می‌شود و مدیران دانشگاهی با این حربه اصل کرسی‌ها را به زمین خواهند زد.