نقدی برتوافق ژنو

گروه دانشگاه «خبرگزاری دانشجو» - یادداشت دانشجویی*؛بالاخره روز موعد فرا رسید و پس از 22 ماه تیم مذاکره کننده دولت تدبیر و امید موفق به یک اجماع با کشور های 1+5 شد . بیانیه توافق ژنو برای بررسی و رسیدن به یک توافق جامع به وقوع پیوست و تیم مذاکره کننده در پی آن به مقطعی رسید که برخی زیاده خواهی های طرف غربی اعلام شد. فضای سیاسی کشور به گونه ای شد که جناح حاکم قصد توافق با 1+5 و حتی آمریکا را داشته و برخی از جناح های سیاسی کشور نیز با توافق و حتی دور یک میز نشستن با شیطان بزرگ مخالفت داشتند.

در این بین رهبر معظم انقلاب برای تبیین بهتر مذاکرات هسته ای ، خطوط قرمزی را مشخص و معین نمودند که تیم مذاکره کننده باید بر اساس آن حرکت نموده و اقدامات لازم را انجام دهد و البته این مهم زمانی اتفاق افتاد که بعد از بیانیه لوزان نگرانی ها از زیاده خواهی طرف غربی به شدت بالا رفت تا جایی که بسیاری از کارشناسان سیاسی و بین الملل اذعان داشتند در صورت تغییر ماهیت بیانیه لوزان به توافقنامه ، این شکست تاریخی بسیار بدتر از معاهده ترکمنچای می شد. با این همه بنا به خواست مردم و درایت های رهبر معظم انقلاب تیم مذاکره دوباره بر سر میز مذاکره نشسته و این بار با شدت بیشتری بر مواضع خود تاکید کردند.

موعد مقرر فرارسید و قرار شد که تا 13 تیر ماه توافقنامه هسته ای ایران و 1+5 منتشر شود اما بنا به اختلافات فراوان به خصوص میان ایران و آمریکا این امر انجام نشده و مدت مذاکرات تا ضرب الاجل 23 تیر ماه تمدید شد . در تاریخ ذکر شده بالاخره متن نهایی آماده و محمد جواد ظریف به همراه موگرینی اقدام به قرائت بیانیه توافق نامه وین پرداختند .

بخش های ویژه ای از این بیانیه که توسط وزارت خارجه ایران نیز منتشر شده است به شرح ذیل است:

-          تحریم های اقتصادی و مالی در حوزه های بانکی، مالی، نفتی، گازی، پتروشیمی، تجاری، بیمه، حمل و نقل وضع شده توسط اتحادیه اروپایی و آمریکا که به بهانه برنامه هسته ای ایران وضع شده است، در ابتدای اجرای توافق به طور یک جا لغو می شوند؛

-          تحریم تسلیحاتی ایران لغو و با برخی محدودیت ها جایگزین خواهد شد، به نحوی که امکان واردات یا صادرات اقلام دفاعی به صورت موردی فراهم خواهد گردید. این محدودیت ها نیز بعد از 5 سال به طور کامل لغو خواهد شد؛

-          ایران پروتکل الحاقی را داوطلبانه اجراء کرده، و متناسب با ایفای تعهدات طرف مقابل، در مراحل بعدی آن را برای تصویب به مجلس محترم شورای اسلامی  تسلیم خواهد کرد.

-          ایران مطابق با قوانین  خود و وفق مفاد موافقتنامه جامع پادمان، تسهیلات بیشتری برای کار آژانس قائل شده و به آژانس اجازه خواهد داد از برخی فن آوری های جدید راستی آزمایی که به صورت متعارف در سایر کشورها نیز مورد بهره برداری و صحه گذاری قرار گرفته، به طور مشخص دستگاه اندازه‌گیری میزان غنا وپلمب‌های الکترونیکی استفاده کند

-          نه به آژانس و نه به هیچ فرد و نهاد دیگری اجازه اقدامات خارج از رویه های معمول، قوانین و مقررات پروتکل های بین المللی و بازرسی از مراکز  نظامی ایران داده نخواهد شد.

-          نه به آژانس و نه به هیچ فرد و نهاد دیگری اجازه دسترسی به مراکز یا سیستم های موشکی ایران داده نخواهد شد.

-          کلیه قطعنامه های شورای امنیت (1696، 1737، 1747، 1803، 1835، 1929 و 2224) در مرحله اول و در قالب ماده 41 منشور ملل متحد (که 6 قطعنامه قبلی در آن قالب صادر شده بود و ایران را تحت  ماده 41 فصل 7 منشور  قرار داده بود) لغو  و کلیه تحریم های مالی و اقتصادی تحمیل شده وفق آنها خاتمه می یابد؛

-            تحریم تسلیحاتی ایران لغو و با برخی محدودیت ها جایگزین خواهد شد به نحوی که امکان واردات یا صادرات اقلام دفاعی به صورت موردی فراهم خواهد گردید. این محدودیت ها نیز بعد از 5 سال به طور کامل لغو خواهد شد. جمهوری اسلامی ایران صراحتا اعلام کرده است که به سیاست همیشگی خود در خصوص اتخاذ اقدامات لازم جهت حفظ صلح و امنیت در منطقه از جمله در مقابله با تروریسم ادامه خواهد داد؛

-          اتحادیه اروپایی و ایالات متحده، تعهد نموده اند کلیه تحریم های اقتصادی و مالی که به بهانه برنامه هسته ای ایران وضع شده اند را همزمان با اقدامات جمهوری اسلامی ایران در حوزه هسته ای لغو نمایند. بر این اساس تحریم ها و محدودیت های اعمال شده توسط آمریکا و اتحادیه اروپایی در حوزه های زیر در مرحله نخست رفع خواهند شد که در نتیجه آن، از روز اجرای «برجام»، دولت جمهوری اسلامی، بانک مرکزی ایران، سایر موسسات دولتی و اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی می توانند کلیه فعالیتها و عملیات تجاری و اقتصادی را با طرف های تجاری خود انجام دهند

همزمانی و تناظر اقدامات متقابل ایران و گروه 1+5:

-      ابتدا شورای امنیت اقدام به صدور قطعنامه جدید برای تایید برجام و لغو قطعنامه های قبلی می نماید.

-               سپس اتحادیه اروپایی و آمریکا تصمیمات توافق شده برای لغو تحریم های مالی و اقتصادی مرتبط با هسته ای را اتخاذ خواهند نمود.

-               متعاقبا ایران اقدامات لازم برای اجرای تعهدات خود وفق برجام را آغاز می نماید.

-              اتحادیه اروپایی و آمریکا نیز تمهیدات لازم برای اجرایی کردن تعهداتشان و تدوین دستورالعمل ها و آیین نامه های اجرایی لازم و توجیه مراجع ذیربط دولتی و موسسات و بنگاه های اقتصادی اتخاذ خواهند نمود.

-              این اقدامات متناظر به نحوی انجام خواهد شد که در "روز اجرای توافق" همزمان با تایید اقدامات ایران توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی، اجرای کلیه تحریم های مقرر شده متوقف خواهد شد.

بعد از قرائت بیانیه و انتشار فکت شیت ایرانی ، سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در اظهار نظری متناقض با این فکت شیت اذعان داشت که چین و روسیه خواستار لغو تحریم تسلیحاتی ایران به صورت یکجا بوده که تیم مذاکره کننده ایران با در خواست تحریم 5 ساله را پذیرفت .

با این همه بعد از گذشت تقریباً یک روز از قرائت این متن ، کشور روسیه متن 159 صفحه ای توافقنامه وین را به زبان  انگلیسی منتشر کرد. با انتشار این متن و ترجمه آن تناقض های آشکاری در بین متون مشاهده می شود . البته نائگفته نماند که این اتفاق قبلاً در مسئله بیانیه لوزان نیز اتفاق افتاده بود به نحوی که با انتشار فکت شیت آمریکایی اختلافات فاحش و بسیاری با بیانیه طرف ایرانی وجود داشت اما مسئله این است این متن منتشر شده از طرف وزارت خارجه روسیه متن نهایی توافق ایران با 1+5 است و باید بررسی کرد که چرا باز هم اختلافات فاحشی بین متن قرائت شده با منتشر شده وجود دارد.

خالی از لطف نیست به برخی نکات این متن منتشر شده نگاه ویژه ای داشت:

-          از آژانس بین‏‌المللی انرژی اتمی خواسته خواهد شد تا نسبت به اقدامات داوطلبانه مرتبط با هسته‌ای به نحو مورد توافق در این برجام، نظارت و راستی آزمایی کند. از آژانس درخواست خواهد شد که به طور منظم به شورای حکام و آنگونه که در این برجام مقرر شده است به شورای امنیت اطلاع رسانی کند. کلیه قواعد و مقررات مربوطه آژانس در خصوص حفاظت از اطلاعات توسط کلیه طرف‏‌های دخیل به طور کامل رعایت خواهد شد.

-          این قطعنامه شورای امنیت، همچنین لغو تمامی مفاد وضع شده وفق قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت از روز اجرا، ایجاد برخی محدودیت‌های خاص و خاتمه بررسی موضوع هسته‌ای ایران توسط شورای امنیت سازمان ملل 10 سال پس از روز توافق برجام را مقرر خواهد کرد.

-          ایران تحقیق و توسعه غنی‏ سازی را به شیوه‏‌ای که به انباشت اورانیوم غنی‏ شده منتج نشود، ادامه خواهد داد. تحقیق و توسعه غنی‏ سازی ایران با اورانیوم برای مدت 10 سال شامل صرفاً ماشین‌های IR-4، IR-5، IR-6 و IR-8 به نحو تشریح شده در پیوست 1 خواهد بود و ایران به نحو مشخص شده در پیوست یک در سایر فناوری‏‌های جداسازی ایزوتوپ برای غنی‏ سازی اورانیوم وارد نخواهد شد. ایران به تست دستگاه‏‌های IR-6 و IR-8 ادامه خواهد داد و در میانه سال هشتم، تست تا سی دستگاه ماشین IR-6 و IR-8 را به نحو مشخص شده در پیوست 1 آغاز خواهد کرد.

-          همه سوخت مصرف شده در اراک برای دوره‏ عمر راکتور به خارج از ایران منتقل خواهد شد

-          ایران به آژانس اجازه خواهد داد که بر اجرای اقدامات داوطلبانه فوق الذکر برای دوره‌های زمانی مربوطه و نیز اجرای تدابیر شفافیت ساز به شرح مندرج در این برجام و پیوست‌های آن نظارت کند. این اقدامات شامل: حضور بلندمدت آژانس در ایران؛ نظارت آژانس بر کنسانتره سنگ معدن اورانیوم تولیدی توسط ایران در همه کارخانه‌های تغلیظ سنگ معدن اورانیوم به مدت 25 سال؛ نظارت و مراقبت در مورد روتورزها و بیلوزهای سانتریفیوژ به مدت 20 سال؛ استفاده از فنآوری‌های مدرن تائید شده و گواهی شده توسط آژانس از جمله دستگاه سنجش میزان غنی‏ سازی به صورت مستقیم و مهر و موم‌های الکترونیک و یک سازوکار قابل اتکا برای اطمینان از رفع سریع نگرانی‌های آژانس در زمینه دسترسی به مدت 15 سال، به شرح مندرج در پیوست 1.

-          قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد که برجام را تایید خواهد کرد، تمام مفاد قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت در خصوص موضوع هسته‌ای ایران- 1696 (2006)، 1737 (2006)، 1747 (2007)، 1803 (2008)، 1835 (2008)، 1929 (2010) و 2224 (2015) را همزمان با اجرای اقداماتِ توافق شده‏ مرتبط با هسته‌ای توسط ایران، راستی‏ آزمایی شده‏ توسط آژانس، به نحو مشخص شده در پیوست 5 لغو خواهد کرد و محدودیت‌های خاصی را به نحو مشخص شده در پیوست 2 برقرار خواهد کرد

-          اتحادیه اروپایی همه مفاد «مقررات اتحادیه اروپایی» را، آنگونه که موخراً اصلاح شده است، که کلیه تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با هسته‌ای را اجرایی می‌سازد، از جمله فهرست افراد مشخص شده‏ مربوطه، همزمان با اجرای اقداماتِ توافق شده‏ مرتبط با هسته‌ای توسط ایران، به نحو مشخص شده در پیوست 5، که توسط آژانس راستی آزمایی شده باشد، لغو خواهد کرد، و (این لغو) شامل تمامی تحریم‌ها و تدابیر محدود کننده در حوزه‌های مطروحه خواهد بود.

-          روز اجرا، زمانی است که در آن، همزمان با گزارش آژانس مبنی بر راستی آزمایی اجرای تدابیر مرتبط با هسته ای ایران به نحو مندرج در بخش های 14.1 تا 14.12 پیوست 5، اتحادیه اروپایی و ایالات متحده به ترتیب اقدامات مشروحه در بخشهای 15 و 16 پیوست 5 را انجام داده و منطبق با قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل، اقدامات شرح داده شده در بخش 17 پیوست 5 در سطح سازمان ملل متحد انجام می شود.

با بررسی این نکات می توان به این نتیجه رسیده که باز هم اختلافات فاحشی وجود دارد که می تواند باعث ضربه زدن به این مذاکرات و طرفین آن باشد . در متن منتشر شده بر خلاف بیانیه ایرانی خبر از برداشته شدن یک جای تحریم ها نبوده و تعلیق آنها صرفاً منوط به راستی آزمایی در حوزه مسائل هسته ای و نظامی است .در تمامی بند های مطروحه در متن منتشر شده به تعلیق تحریم ها و راستی آزمایی ایران در 5 ، 8 و 15 سال اشاره شده است .

بنا به توافقنامه مذکور دارایی های ایران آزاد خواهد شد بدون این که تحریم بانک مرکزی برداشته شود.که مفهوم آن یعنی باقی ماندن وضع موجود در تبادلات ارزی .موارد ذکر شده در هر دو مورد از طرف ایرانی عمدتا مصرف داخلی داشته و بر روی مسائل اقتصادی داخلی است که این عامل نباید باعث شود تا همه امتیازات را طرف مقابل گرفته و در برابر آن چیزی ارائه ندهد.

به عبارتی به صراحت می توان گفت که با این حساب طرف مقابل عملکردی نقد و برای طرف ما نسیه گونه خواهد بود. البته این طور به نظر می رسد ، اگر امتیازات بدست امده در مقابل امتیازات از دست رفته موثر نباشد و طرف مقابل نیز طی عادت دیرینه بدعهدی کند، جو فعلی بوجود امده در خصوص تمجید از دولت و قهرمان انگاری برخی دولتمردان در دراز مدت به نفع دولت تدبیر و امید نخواهد بود. چرا که با توجه به توافق فعلی، انتظار و مطالبات مردم از دولت بالا رفته و در صورت عدم تامین این انتظارات، نسبت به دولت فعلی بی اعتمادی های عمومی بالا خواهد گرفت.

دولت یازدهم خواسته یا ناخواسته سرنوشت خود را به مذاکرات گره زده و مردم انتظار دارند با اعلام قطعی رفع تحریم ها، در کوتاه مدت مشکلات اقتصادی خود را حل شده ببینند . به نظر میرسد دولت در مانور رسانه ای بیش از حد روی توافق فعلی دچار خطای استراتژیک شده و سطح توقعات و مطالبات عمومی بوِیژه در حوزه مسائل اقتصادی را بسیار بالا برده است که در دراز مدت دامن خود دولت را خواهد گرفت. چرا که بنا به گفته دولتمردان بیش از 50 درصد مشکلات اقتصادی کشور ما از سو مدیریت بوده است. عدم برنامه ریزی برای توان و تولید داخلی، از جمله مشکلاتی خواهد بود که دولت بعد از این توافق پیش روی خود داشته و ضربه این عملکرد بیشتر از تحریم های هسته ای به کشور خواهد بود.

بنا بر این اگر این توافق پذیرفته شود باید پایبند آن مانده و موارد متعدد را حل کنیم. که در صورت عدم عمل  طرف مقابل به تعهداتشان به خانه اول باز خواهیم گشت. با توجه به متن منتشر شده این توافق قابل اصلاح نخواهد بود و آن را باید پذیرفت یا رد کرد که هر دوی آنها عوارض خاص خود را خواهد داشت .

با این همه انتظار می رود روشی معقولانه در این جهت ، پیش گرفته و منابع خارجی و داخلی مورد رصد قرار گیرد تا با فرارسیدن موعد مقرر مجلس شورای برای بررسی و تصویب طرح هسته ای اقدامات لازم انجام گیرد. البته رای کنگره آمریکا نیز در برابر توافق ذکر شده معنی دار خواهد بود.

متین منتظمی دبیر سابق جامعه اسلامی دانشجویان دانشگاه تبریز

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تایید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.