تراژدی ۳۰ سال آموزش از راه دور/ آیا تاریخ مصرف پیام‌نور تمام شده است؟

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو-زینب امیدی، امروز در موردش حرف‌های زیادی زده می‌شود، «وامانده از رسالت خویش»، «کارخانه تولید مدرک» ،«مواجهه با افت شدید کیفیت»، «رشد قارچ گونه مراکز و شعبات» این بازخود عملکرد دانشگاهی است که در دهه شصت سبک جدیدی از تحصیل را در ایران به راه انداخت و در اساس نامه خود اعلام کرد فلسفه وجودیش جذب و پذیرش افرادی است که قادر به تحصیل در سایر دوره های دانشگاهی نیستند و نمی‌توانند حضور فیزیکی و تمام وقت در دانشگاه داشته باشند مانند کارمندان و زنان خانه دار، تا این افراد بتوانند به صورت مجازی در دانشگاه تحصیل کنند. این شروع کار دانشگاه پیام نور بود.

ماجرای یک افزایش بی رویه!

این دانشگاه تا چند سال دیگر ۳۰ ساله خواهد شد و به همین خاطر بررسی روند رشد کمی و کیفی آن و افت شدیدی که گریبان گیرش شده از جمله مسائلی است که با وجود شرایط فعلی  دایره عملکردش را در نظام دانشگاهی کشور رو می‌کند. روزهایی که کارشناسان از افزایش ظرفیت دانشگاه پیام نور و افت کیفیت آن انتقاد و ابراز نگرانی می‌کردند طبق روال همیشه گوش شنوایی برای شنیدن وجود نداشت. بارها این مسئله در جلسات کمیسیون آموزش مجلس مطرح و حتی به رئیس وقت آن اخطار داده شده بود، اما دیگر فلاش بک زدن به گذشته و بازخوانی همه دل نگرانی‌ها برای این دانشگاه اندکی دیر شده است.

دانشگاه پیام نور در چند سال اخیر اقدام به  افزایش بی رویه ظرفیت پذیرش دانشجو بدون بدون افزایش تعداد اعضای هیئت علمی، امکانات آزمایشگاهی، افزایش امکانات فرهنگی، فراهم آوردن امکانات لازم نرم افزاری و سخت افزاری نمود. طبیعی است که افزایش زیاد پذیرش دانشجو بدون در نظر گرفتن این ملزومات منجر به افت شدید کیفیت این دانشگاه و در نهایت باعث کاهش استانداردهای علمی کشور می‌شود.

«آموزش برای همه، همه وقت و همه جا» شعار این دانشگاه برای شروع فعالیتش از مهر ۱۳۶۷ بود تا همانطور که گفته شد برای کارمندان و خانه داران جامعه امکان تحصیل (به صورت مجازی) فراهم شود و الحق که با استقبال خوبی مواجه شد، خصوصا زنان که ظرفیت دو برابری نسبت به مردان در این دانشگاه داشتند. اما حالا شاهد بسط و توسعه دانشگاه پیام نور بر خلاف اهداف اولیه آن هستیم؛ تا جایی که به جد می توان گفت بخش اعظمی از دانشجویان آن را امروز دانش آموزانی تشکیل می دهند که از دبیرستان وارد این دانشگاه می‌شوند. در حالی که دانشگاه پیام نور برای کسانی که می‌خواهند به صورت دانشجوی تمام وقت باشند، طراحی نشده است و این یعنی یک ضایعه در آموزش عالی کشور.

دانشگاه پیام نور در واقع  به محلی برای گروهی از داوطلبان تبدیل شده است که رتبه‌های پایین دارند و به صرف داشتن نام دانشجو وارد این دانشگاه می شوند و دوره‌های فراگیر آن هم محلی برای پذیرش داوطلبانی شده که از چرخه پذیرش دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی بازمانده‌اند. گواه این مدعا نیز سر زدن به مراکز مشاوره انتخاب رشته و در روزهای پر تب و تاب انتخاب رشته دانشگاهی برای دانش آموزانی است که بی صبرانه سودای دانشجو شدن را دارند. همیشه آخرین امیدها در انتخاب رشته این افراد کد رشته های پیام نور است تا اگر سیستم رشته‌ها و دانشگاه‌های تاپ را رد کرد لااقل روی یکی از پیام نورها بایستد. اتفاقی که جز خدشه وارد کردن به عقبه پیام نور چیز دیگری ندارد.

 
علاوه بر افت کیفیت علمی دانشگاه پیام نور، رعایت نشدن نسبت استاد به دانشجو در این دانشگاه و نگرانی برخی  کارشناسان از ایجاد رشته‌های کاربردی و مهندسی از دیگر مسائل مطرح  شده است. چرا که این رشته‌ها نیاز به حضور مداوم دانشجو در کلاس و امکانات آزمایشگاهی و کارگاهی دارد. کارشناسان معتقدند جایگاه این رشته‌ها نباید در رشته‌های دانشگاه پیام نور تعریف شود، چرا که برخی از رشته‌ها مثل رشته‌های مهندسی دانشجو نیاز به حضور در کلاس، شرکت در برنامه‌های پژوهشی و کارهای علمی دارد و با یک یا ۲ ساعت حضور در کلاس و رفع اشکال نمی‌توان در این رشته‌ها موفقیتی به دست آورد.

قرعه ادغام به نام «دانشگاه پیام نور» افتاد
بر اساس برنامه ششم توسعه دولت، آموزش عالي  بايد رشته‌هاي خود را مبتني بر اشتغال تعريف مي‌كرد.  اسناد مذكور با تأكيد بر ضرورت حركت دانشگاه‌های نظری به سمت دانشگاه مهارتي، هرگونه تغيير جهت خلاف را مذموم دانستند و به صورت قاطع برخي ادغام‌ها ميان دانشگاه‌ها را رد كردند كه يكي از آنها ادغام دو دانشگاه علمي كاربردي و فني و حرفه‌اي بود. اما پس از این ماجرا و کش و قوس‌های فراوانش قرعه ادغام به نام «دانشگاه پیام نور» افتاد. در حالی که سخنان مسئولان وزارت علوم در ماه‌هاي اخير نشان از تقويت مسئله ادغام  دو دانشگاه علمی کاربردی و فنی و حرفه ای داشت،  وزير علوم  در حاشيه افتتاح خوابگاه دانشگاه دولتي بجنورد از مطالعه درباره ادغام دانشگاه‌های پيام نور و علمي كاربردي خبر داد؛ موضوع مهمي كه فرهادی شهريور ماه آن را رد كرده بود. ادغامي كه پر واضح است با توجه به تفاوت ماهيت متفاوت تأسيس دو دانشگاه مورد نظر، اشتباه و غير‌منطقي باشد و به طور حتم خسارت‌هاي قابل‌توجهي را به دنبال خواهد داشت.

جالب اين است که مسئولان دانشگاه پيام نور پيش‌تر از اين، درباره ادغام واحدهاي كوچك و كم‌جمعيت دانشگاه با واحدهاي بزرگ ‌تر خبر داده بودند و يكي از برنامه‌هاي مهم اين دانشگاه را تجميع واحد‌ها دانستند و حتي آيين‌نامه مقدماتي تجميع واحدها و مراكز دانشگاه را در حال تدوين و ارائه به شوراي دانشگاه معرفي كردند. اما آیا این ادغام ها تنها راه حل برای رشد كاسته شده علمي كشور است؟ وزارت علوم متاسفانه برنامه مشخص و مدونی برای حل این معضل نداشته و ندارد. حتی حالا که ماه‌های پایانی دولت را سپری می کنیم باید همچنان شاهد بی برنامگی آن باشیم.

دانشگاه پیام نور پس از دریافت پالس‌های اخطار آمیز از سوی مجلس قول داده بود ترمز توسعه کمی را کشیده و برای توسعه کیفی تلاش کند. اما اعتراضات دانشجویان و تماس‌های مکرر آنها در آغاز سال تحصیلی ۹۵ نشان می دهد پیام نور طی سال‌های اخیر با ارائه واحدهای کمتر و زوج و فرد کردن آنها، همچنین افزایش طول مدت تحصیل برای دانشجویان شهریه بیشتری را دریافت کند. کاری که مهر ماه امسال در کمال ناباوری انجام داد. افزایش ۱۸ درصدی شهریه ثابت چیزی نبود که دانشجویان بتوانند مثل سایر مشکلات این دانشگاه از کنارش ساده عبور کنند. خبری که گفته می‌شود تازه نیست و هر سال طبق یک رسم نانوشته که قانونگذارش هیئت امنای دانشگاه پیام نور کل کشور است اجرا می‌شود. خبری که مسئولین آن یکی در میان اظهارات ضد و نقیضی برایش ردیف می‌کنند. معاون آموزشی می‌گوید افزایش شهریه ثابت فقط برای ورودی‌های جدید است و ورودی‌ سال‌های گذشته همان مبلغ خود را واریز می‌کنند؛ از طرف دیگر مدیر روابط عمومی معتقد است هرساله دانشجویان باید ۳۵ هزار تومان برای برنامه‌های فرهنگی به دانشگاه پرداخت کنند که این مبلغ هر سال به همراه شهریه متغیر از دانشجویان اخذ می‌شد اما امسال مشکلی در سیستم ایجاد شد و این مبلغ به شهریه ثابت دانشجویان اضافه شد.

به ما ربطی ندارد!
صدای اعتراض دانشجویان به خاطر این افزایش‌های بی چون و چرا که هیچ دلیل و منطقی سقراطی و افلاطونی در کَتشان نمی‌رود بلند شده است. آنها می‌گویند طبق قانون، شهریه ثابت در تمام طول تحصیل هر دانشجو باید ثابت بماند اما در دانشگاه پیام نور به عینه نقض می‌شود. متاسفانه در سال اخیر دانشگاه پیام نور شیب تند افزایش نرخ شهریه‌ها را طی کرده و پیش بینی می شود با ادامه این روند در نهایت دانشجویان با دانشگاه خود بر سر ادامه تحصیل و شرایط آن به مشکل بربخورند.

اکنون وقتی از مسئولین آن علت اعتراض دانشجویان و جو متشنج میان آنها و مسئولین را جویا می‌شویم صراحتا می‌گویند: به ما ربطی ندارد! گواه این مدعا تماس تلفنی بود  که خبرنگار ما در همان آغاز سال تحصیلی با حسنی معاون مالی و اداری دانشگاه پیام نور داشت. وی در خصوص اعتراضات دانشجویان به افزایش شهریه ثابت برای سال تحصیلی جدید گفته بود: هر سال براساس مصوبه هیئت امنای دانشگاه پیام نور کشور بعد از اعلام و ابلاغ به سازمان سنجش برای افزایش شهریه اقدام می‌شود. افزایش شهریه متاثر از افزایش هزینه کرد دانشگاه از قبیل آب، گاز، برق و... است. افزایش قیمت‌ها در کشور برای همه چیز است به همین خاطر دانشجو را نیز شامل می‌شود منتهی افزایش قیمت در دانشگاه‌ها کمتر است. میانگین معمول افزایش شهریه بین ۱۵ تا ۱۸ درصد است که هر سال اعمال می‌شود.

 
حسنی در واکنش به خبر اعتراض دانشجویان دانشگاه پیام نور و تشکیل کمپین اعتراضی بیش از ۴۰۰ نفری آنها به افزایش شهریه‌ها و نوشتن نامه اعتراضی به دکتر رستمی رئیس دانشگاه پیام نور اظهار داشت: مگر قرار است هر کس اعتراضی می‌کند ما پاسخگوی آن باشیم؟ دانشگاه قانون را اجرا و در چارچوب آن حرکت می‌کند؛ این که دانشجویان به دکتر رستمی نامه نوشتند، خب بنویسند یا اینکه کمپین اعتراضی تشکیل داده اند، خب تشکیل بدهند ما نمی‌توانیم قانون را به خاطر اعتراض آنها بشکنیم و تغییر دهیم.

دانشجویان این دانشگاه همچنین به ۶ واحدی شدن پایان نامه و عدم تاثیر معدل در مقطع کارشناسی ارشد اعتراض دارند که به گفته آنها موجبات دلسردی و تغییر شیوه آموزشی به شیوه آموزشی محور گردیده است. همچنین حذف کلاس‌های الکترونیکی برای تمام ورودی ها، اجرای طرح زوج و فرد برای ارائه دروس در برخی واحدها،‌ پرداخت شهریه ثابت جهت تمدید پایان نامه برای ورودی های ۹۴ به بعد، عدم برگزاری کلاس‌های حضوری در آخر هفته، عدم ارائه کلاس های خودخوان و بسیاری کارشکنی و مشکلات دیگر از جمله مواردی است که دانشجویان این دانشگاه را سخت درگیر خود کرده است.  برای خواندن نامه اعتراضی دانشجویان دانشگاه پیام نور به ریاست دانشگاه  اینجا را کلیک کنید.

افزایش اعضای هیئت علمی دانشگاه از دیگر وعده‌های این دانشگاه بود. اما این اتفاق نیفتاد و ما هم چنان شاهد افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو در دانشگاه پیام نور هستیم. حتی بعضی دانشجویان در مصاحبه‌های رسانه‌ای خوداظهار داشتند معمولا اساتید دانشگاه پیام نور اساتیدی هستند که ساعتی و به صورت حق التدریس فعالیت می کنند. در واقع دانشجویانی از خود دانشگاه پیام نور هستند که از مقطع کارشناسی ارشد فارغ التحصیل شده اند و به عنوان یک آزمایش وارد حوزه تدریس در این دانشگاه می‌شوند و تدریس می‌کنند. تنها رشته‌های خاصی مثل دروس تخصصی رشته‌های حسابداری مستلزم حضور اساتید با تجربه تر هستند.  

سونامی صندلی‌های خالی/ پیام نور در جدول صدرنشین‌ها
دانشگاه پیام نور علاوه بر مشکلاتی که گفته شد با یک آفت جدي به نام مراکز فراگير در سال‌های اخیر مواجه شده است که طبق آمار رسمي نيروي انتظامي در سال ۹۰ چیزی غریب به  ۱۴۰ مرکز غير مجاز پلمب شد و از آن زمان به بعد نیز همچنان با آن دست به گریبان است. بر اساس آمارهایی که اعلام شده در ازای هر دانشجو، پنج صندلی خالی در دانشگاه‌های کشور وجود دارد. البته دلایل قاطعی برای خالی ماندن این صندلی ها اعلام نشده اما می توان گمانه زنی کرد که جایگزینی کمیت به جای کیفیت در آموزش عالی، ادغام چندین رشته دریک رشته و افزایش بی رویه دانشگاه ها از دلایل خالی ماندن صندلی‌ها و کاهش گرایش به دانشگاه‌ها است. باتوجه به افزایش ظرفیت روز افزون دانشگاه‌های مختلف از جمله شبانه، آزاد، روزانه، پیام نور، غیر انتفاعی و مجازی به ازای هر شرکت کننده در کنکور و پذیرش دردانشگاه ها، صندلی‌های خالی وجود دارد که در برخی موارد ظرفیت صندلی‌های خالی بیش از تعداد دانشجویان است.

بر اساس آمار منتشر شده امروز ظرفیت ۸۰ تا ۸۵ درصد موسسات آموزش عالی در کشور خالی است که این صندلی‌های خالی زنگ خطری برای مسئولان کشور است. هر چند برخی مسئولان آموزش عالی معتقدند: این معضل مقطعی است و درآینده حل می شود اما برخی از معاونان دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی معتقددند: پدیده خالی بودن ظرفیت موسسات آموزش عالی در کشور و کمبود دانشجو چند سال است که آغاز شده و همچنان ادامه دارد. در واقع دانشگاه‌هایی مثل دانشگاه پیام نور با بی تدبیری و عدم مدیریت درست، بیهوده ظرفیت خود را افزایش داده‌اند. شاید موج مدرک گرایی در ایران خیلی‌ها را به این طمع انداخت که با دریافت پول های گزاف می‌توانند از آب گل الود ماهی بگیرند؛ اما چیزی که از این طمع طلبی باقی مانده است صندلی‌های خالی دانشگاه‌ها است. طبق آمار رسمی دانشگاه پیام نور تا سال ۱۳۹۳ حدود ۵۱ درصد از کل ظرفیت خود صندلی خالی داشته که داوطلبان به آن اقبالی نشان نداده‌اند.

دانشگاه پیام نور با گذشت حدود ۲۸ سال از عمر خود در ابتدای کار، تنها در ۵ رشته و در ۲۸ مرکز دانشگاهی در کشور فعالیت خود را آغاز کرد و امروز بیش از ۵۰۰ مرکز دانشگاهی توسط دانشگاه پیام نور در کشور تاسیس شده و تمام استان‌های کشور را پوشش می دهد. در مجموع مراکز داخلی و واحد برون مرزی این دانشگاه امروز بیش از یک میلیون دانشجو مشغول به تحصیل دارد. اما چیزی که از شواهد و قرائن پیداست واماندن این دانشگاه از رسالت اصلی خودش است که موجب شده با وضعیت بغرنجی روبه رو شود. باید دید این دانشگاه برای بیرون آمدن در باتلاقی که هر روز در حال فرو رفتن در آن است چه تلاشی خواهد کرد.