دلایل و عواقب عدم تحقق بودجه ۹۶ / رشد اقتصادی ۷ درصد با کسری بودجه نمی‌خواند

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، محمدرضا سبزعلیپور رئیس مرکز تجارت جهانی ایران در میزگردی تحت عنوان «واکاوی مشکلات اقتصادی ایران (۲)» در جمع تعدادی از مدیران و فعالان اقتصادی و دانشگاهیان اظهار داشت: مشکلات اقتصادی ایران هر یک دارای دلیل و سرمنشاء خاصی است، اما کسری بودجه و عدم تحقق درآمدهای پیش بینی شده دولت، میتواند در همه زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... مولد مشکل باشد از همین رو نظام بودجه ریزی، تحقق درآمدهای دولت و نحوه هزینه کرد بودجه از اهمیت بسیار بالا و حیاتی برخوردار بوده، در نتیجه پرداختن به این مقولۀ مهم و ضروری است.

وی افزود: مهمترین اهداف دولت‌ها رسیدن به رشد اقتصادی و فراهم کردن خدمات عمومی و تحقق عدالت اجتماعی است. برای تحقق این اهداف باید وظایف دولت‌ها در کنار وظایف مردم و نهادهای غیردولتی مشخص گردد و برای تحقق اهداف برنامه­ریزی شود. برای تحقق برنامه­ها، باید بودجه­ریزی انجام شود و با تخصیص منابع، وظایف دولت‌ها از قوه به فعل و به مرحله اجرا درمیآید. بودجه بعنوان برنامه مالی دولتها، نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی کشور‌ها دارد.

هدف اصلی نظام‌های بودجه بندی، پاسخگویی و ارزیابی عملکرد دولت‌ها میباشد که این هدف در نظام «بودجه‌ریزی عملیاتی» در قالب سه معیار کارایی، اثربخشی و صرفه اقتصادی نمایان میشود تا بدین ترتیب دولت‌ها را در جهت تحقق اهدافشان یاری رساند.

علیپور در ادامه به بودجه‌ریزی عملیاتی در ایران اشاره کرد و گفت: در اوایل دهه ۱۳۵۰ پیرو تحولاتی که در نظام برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی کشور بوجود آمد؛ اقداماتی نیز در زمینه بودجه‌ریزی عملیاتی آغاز شد. متأسفانه این اقدامات تداوم نیافت و با تحولاتی که در بازار جهانی نفت روی داد و بی‌انضباطی مالی که متعاقب آن بر نظام بودجه‌ریزی حکمفرما گردید، بزودی به بوته فراموشی سپرده شد.

 از طرف دیگر با توسعه وظایف و افزایش سریع هزینه‌های دولتی و پیوند آن با وضعیت عمومی کشور، کنترل مخارج مشکل‌تر شد و نیاز به بهبود در سیستم‌های برنامه‌ریزی، کنترل و مدیریت منابع بخش عمومی بیشتر احساس می‌شد. بدین ترتیب بروز چنین مسائلی در بخش عمومی کشورمان باعث شد تا سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در سال ۱۳۷۸ اصلاح نظام بودجه‌ریزی را بطور جدی مورد توجه قرار دهد و تهیه بودجه به روش عملیاتی را بعنوان یک هدف میان مدت برای خود اعلام نماید. 

بدنبال این امر از سال ۱۳۸۰ دولت مکلف به انجام اقدامات لازم برای اصلاح نظام بودجه‌ریزی از طریق تعدیل احکام مندرج در قوانین بودجه سالانه شد که یکی از محورهای اساسی این تعدیل، تهیه و تنظیم بودجه به روش عملیاتی بود که برای اولین بار بطور جدی در بند «ب» تبصره «۲۳» قانون بودجه سال ۱۳۸۱ کل کشور مطرح شد. اما علیرغم تلاشهای صورت گرفته در سالهای اخیر، متأسفانه هنوز نظام بودجه­ریزی در ایران به شکل برنامه­ای بوده و نظام بودجه­ ریزی عملیاتی اجرا نمی­شود.

لکن از آنجائی که حجم دخالت دولت در اقتصاد ایران بیش از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه میباشد، بنابر این اهمیت لایحه بودجه نیز در مقایسه با این کشور‌ها دوچندان است. درهمین راستا بسیاری از صاحب نظران اقتصادی کشور معتقدند درمان بیماری‌های اقتصاد ایران از جمله تورم، بیکاری، کاهش بهره وری و رشد پایین اقتصادی را باید در سند بودجه جستجو کرد. این اقتصاددان اظهار داشت: ما باید اعدادی را در بودجه تنظیم کنیم که واقعی باشند و امکان تحقق آن‌ها وجود داشته باشد، ولی متأسفانه بعضاً شاهدیم که اعداد ارائه شده واقعی نیستند. لکن اعداد و ارقام ارائه شده در بودجه بسیار مهم بوده و در زندگی مردم ایران تأثیرگذار است پس چنانچه این اعداد تحقق نیابد، باید منتظر مشکلات پیش بینی نشده‌ای باشیم.

درخصوص بودجه مصوب سالجاری، همچنانکه قبلاً به کرات عرض کرده بودم مجدداً میگویم که بودجه ۹۶ از وزن لازم برخوردار نبود و میزان تحقق بودجه در دو سه سال گذشته هم در این بودجه دیده نشده بود.

بودجه عمومی کشور در سال ۹۶ حدود ۳۲۰ هزار میلیارد تومان است که قرار بر این بوده تا از این رقم‏‏ ۶۰ هزار میلیارد تومان به بودجه عمرانی کشور اختصاص یابد که طبق گفتۀ جناب آقای روحانی، این میزان بودجه عمرانی برای اولین بار در ‏کشور، رقم خورده است. ‏؟!

هرچند عمده منابع بودجه عمومی دولت از طریق درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام و فرآورده‌های نفتی، منابع مالیاتی، صادرات غیر نفتی، منابع حاصل از واگذاری شرکتهای دولتی و ... تشکیل شده است. در ضمن مصارف بودجه عمومی نیز از سه بخش هزینه‌های جاری، سرمایه گذاری عمرانی و تملک دارایی مالی شامل بازپرداخت اصل و سود اوراق مشارکت و ... تشکیل شده است لکن بمنظور نتیجه گیری مطلوب در این تحلیل، مجبوریم تا نیم نگاهی به تحقق درآمدهای دولت تا به امروز داشته باشیم. 

بعید میدانم 30 هزار میلیارد تومان صرف طرح های عمرانی شده باشد

وی افزود: با تمام تعریف و تمجیدی که از تنظیم بودجۀ ۹۶ انجام شده بود انتظار بر این است که اعداد و ارقام بودجه محقق شده و مثلاً امروز که در نیمۀ سال ۹۶ هستیم، حتماً طبق فرموده جناب آقای روحانی رقم‏‏ ۳۰ هزار میلیارد تومان به بودجه عمرانی کشور اختصاص یافته است که بعید میدانم چنین رقمی تاکنون صرف پروژه‌ها و طرحهای عمرانی کشور شده باشد.

ضمناً طبق فرمود: ۀ سه روز پیش مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، درحال حاضر تولید نفت خام کشورمان بیش از ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز است که طبق برنامه ریزی‌های صورت گرفته این رقم تا پایان سال ۹۶ به ۴ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. همچنین به گفتۀ ایشان، هماکنون صادرات نفت خام کشور با احتساب میعانات گازی بیش از ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز است که در نیمه دوم سال جاری، صادرات نفت خام هم به موازات افزایش ظرفیت تولید، افزایش خواهد یافت.

در ضمن قیمت نفت اوپک در بازارهای جهانی نیز بالای ۵۰ دلار در هر بشکه است که آخرین نرخ آن در روز گذشته ۵۳ دلار بود.

قیمت مصوب دلار و نرخ تسعیر ارز (ارز محاسباتی) در بودجه سال جاری نیز ۳۳۰۰ تومان در نظر گرفته شده و این در حالیست که نرخ مبادلاتی بانک مرکزی، امروز حدود ۳۳۵۲ و دلار در بازار آزاد حدود ۳۸۹۲ تومان قیمت خورده و این خبر خوبی برای دولت میباشد.

این اظهارات و آمار و ارقام نشان دهندۀ این واقعیت است که کشورمان از نظر میزان تولید و صادرات نفت و همچنین درآمدهای نفتی، در موقعیت بدی نیست پس با لحاظ این آمار‌ها باید بودجۀ پیش بینی شده از بابت فروش نفت در سال ۹۶ را محقق یابد.

درآمدهای مالیاتی

علیپور به درآمدهای مالیاتی اشاره کرد و گفت: امسال هم اعداد و ارقام اخذ شده از مردم و فعالان اقتصادی خرد و کلان تحت عنوان مالیات ارزش بر افزوده و مالیات بر درآمد، افزایش چشمگیری داشته بطوریکه داد و فغان مؤدیان را براه انداخته است و در همین راستا طبق اظهارنظر مسئولین سازمان مالیاتی تاکنون حدود ۶۰ درصد از درآمدهای مالیاتی مربوط به سال ۹۵ محقق شده است؟! پس با توجه به آمارهای ارائه شده و ارقام اخذ شده از شخصیتهای حقیقی و حقوقی، بنظر میرسد که بودجۀ پیش بینی شده از بابت درآمدهای مالیاتی نیز در سال ۹۶ تا به امروز محقق شده باشد.

اما با وجود اعداد و ارقام فوق الذکر و درآمدهای مناسب نفتی و مالیاتی، متأسفانه از هماکنون زمزمه‌های عدم تحقق درآمدهای پیش بینی شده در سال ۹۶ به راه افتاده و بوی کسری بودجه نیز به مشام میرسد. بطوریکه چند روز پیش رئیس سازمان برنامه و بودجه و سخنگوی دولت نیز لب به سخن گشود و به این موضوع اعتراف کرد و گفت که ۱۰ هزار میلیارد تومان از منابع بودجه ۹۶ محقق نمیشود. هرچند طبق اطلاعات موثق، رقم کسری بودجه امسال چند برابر پیش از عدد اعلام شده خواهد بود.

سبزعلیپور به دلایل عدم تحقق بودجه اشاره کرد و گفت: متاسفانه ما شاهد گسترش هزینه‌های جاری دولت در بودجه ۹۶ بوده و هستیم که با این گسترش هزینه‌ها نمیتوان به رشد اقتصادی دست یافت.

ضمناً در لایحه بودجه پیشنهادی سال جاری پیش بینی شده بود تا بخشی از منابع و درآمدهای دولت از طریق فروش اوراق مالی استحصال گردد، اما بررسی‌ها صورت گرفته نشان میدهد که مبلغ دقیقی برای انتشار اسناد خزانه و یا سایر اوراق با هدف بازپرداخت بدهی دولت به بانکها، پیمانکاران، شهرداری‌ها و بدهیهای مربوط به خرید تضمینی محصولات استراتژیک کشاورز در متن قانون بودجه ۹۶ ذکر نشده، ولی شواهدی نشان دهنده عزم دولت بر استفاده از ابزارهای مالی گوناگون برای تأمین منابع مورد نیازش میباشد که به نوبه خود به ادامۀ روند توسعۀ بازار اوراق بدهی خواهد انجامید و دولت را بیش از پیش بدهکار میکند که ادامه این روند بسیار خطرناک است.

اما متأسفانه ظواهر امر مؤید این واقعیت است که بودجه دولت در حال ورود به مسیری است که بدهی دولت را افزایش میدهد و این روش خوبی نیست.

قانون هدفمندی یارانه ها به انحراف رفته
همچنین متأسفانه در کشور ما قانون هدفمندی یارانه‌ها به انحراف رفته و باعث هدر رفتن بخش اعظمی از منابع کشور شده است که همین روش غلط در بودجه ۹۶ نیز تداوم یافته است.

وی با اشاره به اینکه حدود ۳۰ درصد بودجه در ردیف‌های متفرقه است گفت: این موضوع هم باعث از بین رفتن شفافیت بودجه شده است. ضمناً عدم تحقق درآمدهای تملک دارایی‌های سرمایه‌ای نیز یکی دیگر از دلایل کسری بودجه سالجاری میباشد.

ضمناً با توجه به اوضاع بد اقتصادی و رکود حاکم بر تولید و بازار ایران، درآمدهای مربوط به صادرات غیر نفتی و واگذاری‌ها در بودجه ۹۶ چندان چشمگیر نمی‌باشد.

عواقب کسری مستمر بودجه
سبزعلیپور در ادامه به عواقب و خطرات کسری مستمر بودجه برای اقتصاد ایران پرداخت و گفت: صاحب نظران اقتصادی بر این باورند که وجود کسری بودجه اندک و غیر مستمر برای مدیریت صحیح یک اقتصاد امری لازم و ضروری میباشد، اما کسری بودجه زیاد و استمرار آن در سالهای متوالی اثرات سوئی بر اوضاع اقتصادی کشور برجای میگذارد. فلذا نکته نگران کننده در خصوص کسری‌های زیاد و مستمر بودجه، تاثیر فراگیر آن بر متغیرهای اقتصادی است. 

تورم، کاهش سرمایه گذاری و تولید، کاهش رشد اقتصادی، افزایش نرخ بیکاری، کاهش بهره‌وری، افزایش عمر طرح‌های عمرانی و برداشت بی رویه از حساب ذخیره ارزی شاید بارزترین آثار سوء کسری بودجه باشد. البته این کسری بودجه مستمر دارای علل و ریشه‌های متنوعی است که به بخشهای مهمی از آن قبلاً پرداختیم. افزایش نقدینگی و تورم ارتباط بین کسری بودجه دولت داشته و تورم یکی از مهمترین مباحثی است که در اقتصاد کلان مورد بررسی قرار می‌گیرد.

گسترش هزینه های جاری دولت در بودجه ۹۶

همچنانکه قبلاً عرض کردم متاسفانه ما شاهد گسترش هزینه‌های جاری دولت در بودجه ۹۶ هستیم و عدم کسری بودجه را هم در پیش داریم که با این وضعیت نمیتوانیم به رشد اقتصادی ۷ یا ۸ درصدی دست پیدا کنیم، اما چند روز پیش شاهد بودیم که آقای روحانی از رشد اقتصادی ۷ درصد بدون احتساب نفت برای ۳ ماهه اول امسال خبر دادند و اظهار داشتند که این موفقیت نشان میدهد که مردم و دولت ایران در مسیر رشد و توسعه و در حال حرکت میباشند. 

ضمناً ایشان تأکید کردند که نرخ رشد اقتصادی کشورمان در سال گذشته در دنیا کم نظیر و چه بسا بی‌نظیر بوده و اظهار امیدواری کردند که امسال رشد اقتصادی‌مان هم در منطقه و هم در سطح جهان قابل توجه باشد و بتوانیم در سایه رشد اقتصادی پایدار ایجاد شده، برای جوانان اشتغال ایجاد کنیم.

پس از سخنان آقای روحانی، معاون ایشان و سخنگوی دولت خبر از عدم تحقق درآمدهای دولت و کسری بودجه میدهد که این سخنان بطور فاحشی با هم در تضاد بوده و کشوری که کسری بودجه مستمر دارد هرگز نمیتواند رشد بالای اقتصادی داشته باشد پس باید صراحتاً عرض کنم که متأسفانه رشد اقتصادی ۷ درصد با کسری بودجه تناقض داشته و تحقق رشد اقتصادی بالا در شرایط امروز ما امری محال میباشد.

رئیس مرکز تجارت جهانی ایران در خاتمه اظهار داشت: دولت با صرفه جویی و انضباط مالی میتواند مشکل کسری بودجه سال ۹۶ را حل کند و با اقدامات اساسی و زیربنایی موجب انضباط مالی و کاهش هزینه‌های جاری گردد. دولت با کاهش هزینه‌های جاری خود میتواند هزینۀ پروژه‌های عمرانی را کاهش و بودجه مورد نیاز آن‌ها را به راحتی تأمین نماید تا وعده‌های داده شده خود به مردم را نیز محقق کند علاوه بر این سر رسید بسیاری از اوراق خزانه و اوراق مشارکت در سال ۹۶ است لذا دولت باید با پرداخت به موقع اصل و سود اوراق و اسناد خزانه اعتماد بازار سرمایه به اسناد خزانه را هم افزایش دهد. 

ضمناً با پرهیز از خام فروشی و حمایت از صادرات غیرنفتی و حضور در بازارهای جهانی و دست آخر با تحقق و پیاده سازی اقتصاد مقاومتی میتواند رشد درآمدهای ارزی کشور را بیش از پیش سرعت بخشیده و شر کسری مستمر بودجه را از سر ایران ثروتمند دور کند.