از کارآموزی چه می‌دانید؟/ همه چیز درباره درسی که کارکردن یاد می‌دهد

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو-زینب امیدی؛ «کارآموزی» از آن واحد‌های درسی محسوب می‌شود که بیشتر برای هنرجویان هنرستا‌ها و دانشجویان رشته‌های فنی، مهندسی و سایر (صنعتی و معدنی) در سطوح کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد؛ نام آشنا است. چرا که آن‌ها ضمن کسب دانش عملی و آشنایی با محیط کار، برای بالا بردن توان اجرائی در رشته مربوطه موظف اند واحد «کارآموزی» را در مراکز صنعتی و معدنی کشور بگذرانند.

 

هدف ازکارآموزی، آشنایی دانشجویان از نزدیک با کار‌های علمی ومسائل اجرایی است، بطوریکه به آن‌ها فرصت داده شود آموخته‌های خود را با عمل تطبیق، کمبود‌ها ونواقص احتمالی را درک و دررفع آن‌ها بکوشند.

 

برگزاری مطلوب دوره‌های کارآموزی علاوه برآشنایی کارآموز با شرایط، مشکلات و نیاز‌های محیط کار می‌تواند درمعرفی قابلیت‌های علمی، درجه اعتبار وتوانمندی‌های دانشجویان دانشگاه نقش تعیین کننده‌ای داشته باشد. به علت تنوع مراکز صنعتی وخدماتی درکشور و برخورد متفاوت و ناهمگون آن‌ها با امر کارآموزی، سرمایه گذاری بیشتری در راستای افزایش راندمان کارآموزی درزمینه‌های مختلف (سیاستگذاری، برنامه ریزی دقیق ونظارت ...) مورد نیازاست. بدین طریق است که به کسب اعتباربیشتر دربخش‌های تولید وخدماتی، جذب بیشتر فارغ التحصیلان درمحیط‌های کاری، افزایش قرارداد‌ها وهمکاری‌های پژوهشی، در این امر نیاز است.

دانشجویانی که می دانند در رشته تحصیلی خود با این واحد درسی مواجه خواهند شد بهتر است بدانند که «کارآموزی» واحد درسی است که برای خود آئین نامه اجرایی دارد و به منظور سازماندهی امرکارآموزی در رشته‌های مهندسی وسایر گروه‌های آموزشی که دارای دوره‌های کارآموزی می‌باشند تدوین گشته است. در این گزارش مروری کوتاه به این آئین نامه و شیوه کار دانشجویان در این واحد درسی می‌کنیم

 

تعاریفی که باید از کارآموزی بدانید در ادامه این گزارش با تعاریفی مواجه خواهید شد که خوب است در ابتدای کار توضیح مختصری در خصوص آنها بدانید:

۱- کارآموزی: دوره‌ای است که طی آن دانشجویان رشته‌هایی که شرایط ورود به این دوره را دارند واحد‌های درسی مشخصی را درمراکزصنعتی، خدماتی وسایر مراکز می‌گذرانند تا به منظور استفاده ازآموخته‌های علمی وفنی، بالابردن توان علمی واجرائی خود در رشته مربوطه وامکان تاثیرمتقابل تئوری وعمل ویا علم وتکنیک با نحوه رفع نیاز‌های اساسی وضروری جامعه آشنا گردند.

۲- دانشجوی کارآموز: دانشجوی کار آموز که در این آئین نامه به اختصار کار آموز گفته می‌شود، دانشجویی است که دوره‌های کار آموزی خود رادر یک واحد صنعتی یاخدماتی می‌گذراند.

۳- استاد کارآموزی: هردانشجو، کارآموزی خود را زیر نظر یک استاد (اعضاء هیئت علمی تمام وقت در اولویت هستند) به معرفی گروه آموزشی ذیربط تحت عنوان استاد کار آموزی می گذارند که مسئول راهنمایی کار آموز و ارائه نمره به واحد دانشگاهی می‌باشد.

۴- سرپرست کار آموزی: هر دانشجو کار آموزی خود را زیر نظر مستقیم و مستمر یک مسئول تعیین شده از سوی محل کار آموزی مربوطه می‌گذارند که به آن فرد سرپرست کار آموزی اطلاق می‌شود.

۵- محل کار آموزی: منظور از محل کار آموزی هر نوع مرکز اقتصادی، تولیدی، خدماتی ستادی، تحقیقاتی، طراحی ومشاوره‌ای، آموزشی، فنی، اکتشافی، استخراجی وغیره می‌باشد که به عنوان مکان کار آموزی دانشجو تعیین می‌گردد.

۶- دفتر ارتباط با صنعت واحد دانشگاهی: دفتری است که در واحد‌های دانشگاهی تشکیل وتحت نظرمعاونت پژوهشی واحد، امور محوله ازقبیل هماهنگی جهت بازدید‌های علمی – پژوهشی، معرفی جهت انجام کارآموزی، معرفی دانشجویان به مراکز صنعتی جهت انجام کار‌های تحقیقاتی و... انجام وظیفه می‌کند.

 

نحوه تعیین محل کارآموزییکی از ابتدایی ترین کارها در این واحد درسی این است که واحد‌های صنعتی جهت اعزام کار آموز، به دو طریق دانشجویان را تعیین می‌کنند. روش اول اینگونه است که به پیشنهاد دانشجو و با موافقت استاد کار آموزی، محل لازم برای طی هر دوره کار آموزی دانشجو مشخص و به دفتر ارتباط با صنعت واحد دانشگاهی اعلام می‌گردد.و در روش دوم دفاتر ارتباط با صنعت واحد‌های دانشگاهی و گروه‌های آموزشی با بررسی‌های لازم و هماهنگی با صنایع محل‌های کار آموزی مناسب رادر سطح استان‌ها وموسسات دولتی و غیر دولتی شناسایی و مشخص نموده و از طریق دفتر مذکور کار آموزان را به این گونه واحد‌ها معرفی می‌نمایند.

 

 

دانشجویان کار آموزی موظف به رعایت مواردی برای گذراندن این واحد درسی هستند که از جمله آنها می توان به سه مورد مهم اشاره کرد.

اول اینکه، در موارد که زمان اجرای کار آموزی در سر فصل مشخص نمی‌باشد حد نصاب واحد‌های گذرانده شده برای اخذ واحد کار آموزی در مقطع کارشناسی که دارای دو دوره کار آموزی می‌باشد حداقل ۸۰ واحد (کار آموزی ۱) و حداقل ۱۰۰ واحد (کار آموزی ۲) می‌باشد. اما دانشجویان می‌بایست برای گذراندن دوره کار آموزی حداقل دروس تخصصی مورد نیاز خود را با توجه به مکان مورد نظر جهت کار آموزی، گذرانده باشند. در رشته‌هایی که دارای یک دوره کار آموزی هستند، دانشجویی که حداقل ۱۰۰ واحد درسی را گذرانده باشد با نظر گروه و هماهنگی دفتر ارتباط با صنعت می‌تواند واحد کارآموزی را اخذ نماید. ضمناً حد نصاب واحد‌های گذرانده شده برای اخذ واحد کار آموزی در دوره‌های کارشناسی ناپیوسته (در صورتیکه در سر فصل مشخص نباشد) ۶۰ واحد می‌باشد.

 

دومین مورد به دانشجویان متذکر می شود، در ترم‌های عادی می‌توانند به غیر از ۲ واحد کارآموزی ۱۴ واحد اخذ نمایند و در صورتی که میانگین نمرات آن‌ها در گروه فنی و مهندسی بیش از ۱۶ و در سایر گروه‌ها بیشتر از ۱۷ باشد به غیر از کار آموزی می‌توانند ۱۶ واحد اخذ نمایند.

تبصره: درمورد دانشجویان در شرف فارغ التحصیلی وترم آخر، طبق آئین نامه و مقررات آموزشی دانشجو میتواند مجموعا ۲۴ واحد (واحد‌های درسی + واحد کار آموزی) اخذ نمایند ولی درموارد استثناء (در خصوص بعضی از رشته‌ها) می‌بایست برابر مقررات آن رشته عمل نمایند.



سومین نکته؛ دانشجو موظف است حداکثر ۱۰ روز پس از صدور معرفی نامه به واحد صنعتی مراجعه و مراحل تثبیت کار آموزی خود را به انجام برساند و مسئولیت عدم مراجعه به موقع و پذیرفته نشدن توسط واحد صنعتی به عهده دانشجو می‌باشد و در این مورد ثبت نام مجددی در همان سال صورت نخواهد گرفت.

و اما چهارمین چیزی که دانشجویان تحت عنوان قانون این واحد درسی باید بدانند این است که، دانشجویان کار آموز در تابستان موظفند از تعطیلات تابستانی واحد صنعتی مطلع باشند و ساعت حضور و غیاب خود را براساس آن تنظیم و در صورتیکه تعطیلات اختلالی در انجام کار آموزی ایجاد کند، با ارائه نامه‌ای از واحد صنعتی، اقدام به خذف یا تغییر محل کار آموزی نمایند.
 
مقررات انضباطی کارآموزی

بی شک گذراندن هر دوره و انجام دادن هر کاری شامل مجموعه ای از قوانین خاص خودش می شود که واحد درسی کارآموزی نیز از این قضیه مستثنی نیست.

به طور مثال دانشجوی کارآموز ملزم به رعایت دقیق کلیه قوانین، مقررات وضوابط محیط کار وهمچنین استفاده از وسایل ایمنی و بهداشتی واحد صنعتی/شرکت مربوطه می‌باشد. همچنین درچارجوب برنامه تنظیمی موظف به حضور مرتب درمحل کار و انجام سایر موارد طبق مقررات ودستورالعمل‌های واحد صنعتی مربوطه می‌باشد.

کارآموز موظف است مسائل ومشکلات اداری خود را منحصرا ازطریق سرپرست مستقیم خود در واحد صنعتی حل وفصل نماید. همچنین درصورتی که کارآموز نظری نسبت به تغییر و یا اصلاح خط تولید و یا هرسیستم دیگر کارخانه یا واحد صنعتی داشته باشد باید مورد پیشنهادی خود را کتباً به سرپرست خود درصنعت جهت بررسی ارائه داده و ازهرنوع اقدام مستقیم درخط تولید یا سیستم جدا خودداری نماید.

یکی از قوانین مهم این واحد درسی، حفظ اطلاعات محرمانه در زمینه تولید و یا تکنولوژی وسایر امور واحد صنعتی الزامی بوده و کارآموز نباید اطلاعات مربوط به آن‌ها را دراختیار شخص، شرکت و یا واحد صنعتی دیگری قراردهد، مگر با اجازه کتبی مدیرعامل و یا بالاترین مقام اجرایی واحد مربوطه.

سرپرست کارآموزی بایستی برحسب مورد تخلف یا تعلل کارآموز، برای مرتبه اول به صورت شفاهی تذکر داده و درصورت تکرار به صورت کتبی اخطار نموده ویک نسخه ازآن را به دفترارتباط با صنعت دانشگاه مربوطه ارسال نماید.

 

تشویق همیشه شیرین است چه در درس و چه در پروسه کاری. کارآموزی نیز به واسطه حضور فعال دانشجو و نحوه عملکرد آن شامل این وجه شیرین می شود. سه نکته در آئین نامه کارآموزی برای تشویق دانشجوی کارآموز ذکر شده است که به آنها اشاره می‌کنیم:
دانشجوی کارآموز باید بداند از هرگونه نوآوری وابتکاردرزمینه تغییر و یا اصلاح خط تولید، روش‌های اجرایی، تحقیقاتی، اکتشافی، استخراجی، طراحی و... که منجربه بهبود کیفیت افزایش کمیت محصول وکاهش هزینه‌ها می‌گردد به گرمی استقبال شده ودرارزیابی کارآموزی نیز تاثیرقابل ملاحظه‌ای خواهد داشت.

چنانچه کارآموزطرح، اختراع، ابداع ونوآوری مهمی درمدت کارآموزی خود ارائه دهد که ارزش علمی وتخصصی آن به تشخیص سازمان پژوهش‌های علمی وصنعتی ایران و دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه مربوطه رسیده باشد. دفترارتباط با صنعت براساس پیشنهاد استاد درس کارآموزی می‌تواند از گروه آموزشی دانشگاه مربوطه تقاضا نماید که این طرح را بعنوان یکی از پروژه‌های علمی دانشجو (درصورت تطابق وامکان) ازوی بپذیرد.

همچنین دفتر ارتباط با صنعت می‌تواند بسته به امکانات وضوابط واحد صنعتی و یا وزارتخانه مربوطه هرنوع امتیاز و یا تشویق‌های دیگری که موجب ترغیب روحیه ابتکاروخلاقیت درکارآموز باشد را درنظر بگیرد.

در آئین نامه منتشر شده از سوی وزارت علوم که شامل ۸ ماده می‌شود دانستن سه ماده پنج، شش و هفت برای هر دانشجویی که موظف به گذراندن واحد کارآموزی است واجب است:

ماده ۵- مسئول کار آموزی بر اساس عملکرد کار آموز و گزارش‌ها واصله نسبت به ارزیابی کار آموزی اقدام نموده و بر اساس فرم کار آموزی امتیازات مربوطه را تعین و به مراکز آموزشی ذیربط منعکس می‌نماید.

ماده ۶- پرداخت حقوق و ارائه امکانات رفاهی: شایسته است واحد‌های تابعه محل کار آموزی به کارآموزان جهت استفاده از سرویس ایاب و ذهاب، یک وعده غذای روزانه، مسکن و تسهیلات ورزشی و کتابخانه کمک نمایند. واحد‌های تابعه موظفند با توجه به ماهیت کاری کار آموز در صورت لزوم وسائل و تجهیزات ایمنی در اختیار وی قراردهند.. واحد‌های تابعه موظفند به کارآموزان مبلغی مطابق با آئین نامه اجرایی قانون اجازه پرداخت کمک هزینه ۷۴ مصوب هیئت محترم وزیران پرداخت نمایند. (پیوست /۱۲/ دانشجویان مصوبه شماره ۱۵۵۲۹ /ت ۱۵۴۲۴ ه. – مورخ ۲۷شماره سه)

تبصره ۲: دریافت کمک هزینه منوط به حضور مرتب در محل کار و رعایت ساعات کاری و اجرای وظایف و مقررات اداری است.

ماده ۷- مقررات انضباطی: کار آموزان در محیط کار ملزم به رعایت دقیق قوانین و مقررات انضباطی و ضوابط کار و وسائل ایمنی و بهداشتی محل کار آموزی و نیز حفظ مسائل محرمانه در زمینه تولید ویا تکنولوژی ویا سایر امور می‌باشند.

تبصره ۳: اگر کار آموز مرتکب تخلف و یا تعلل گردد برای مرتبه اول بصورت شفاهی توبیخ شده و در صورت تکرار تخلف بستگی به مورد آن از توبیخ تا اخراج کامل این دوره و مردود شدن دروس کار آموزی جریمه خواهدشد.برنامه و گزارش‌ها کارآموزی ازآنجایی که هدف واحد کارآموزی آشنایی با محیط کار و رشته علمی کارآموز و شیوه ارتباط آن با سایر رشته‌ها، آشنایی با مشکلات و مسائل علمی رشته کارآموز در واحد‌های صنعتی، کسب تجربه کاری، آزمودن آموخته‌ها درعمل و بکارگیری تکنیک‌ها است، میتوان برنامه کارآموزی را درسه مرحله به اجرا گذاشت:مرحله اول آشنایی کلی با مکان کارآموزی1-تاریخچه سازمان / شرکت / واحد صنعتی2- نمودار سازمانی و تشکیلات3-نوع محصولات تولید یا خدماتی4- شرح مختصری از فرآیند تولید یا خدمات حداقل یک ششم زمان کارآموزی باید به بررسی موارد فوق اختصاص یابد.

مرحله دوم ارزیابی بخش‌های مرتبط با رشته علمی کارآموز1-موقعیت رشته کارآموز در واحد صنعتی با بررسی جزئیات سازمانی رشته کارآموز در واحد صنعتی 2-بررسی شرح وظایف رشته کارآموز در واحد صنعتی3-امور جاری دردست اقدام 4- برنامه‌های آینده 5-تکنیک‌هایی که توسط رشته مورد نظر در واحد صنعتی بکار می‌رود.6-سایرمواردی که توسط استاد کارآموزی مشخص می‌گردد.

حداقل دو ششم زمان کارآموزی باید به بررسی موارد فوق اختصاص یابد.

 

 آزمون آموخته‌ها و پیاده کردن دانش تخصصی دانشجو در زمینه عنوان و موضوع کارآموزی در واحد صنعتی، با تصویب استاد کارآموزی و سرپرست کارآموز در واحد صنعتی می‌باشد.

حداقل سه ششم زمان کارآموزی باید به بررسی وتحلیل موضوع کارآموزی اختصاص یاید.

بعد از دریافت فرم معرفی نامه، دانشجو باید حداکثر ظرف مدت ۱۸ روز به مکان کارآموزی مراجعه و محل فعالیت و سرپرست کارآموزی خود را مشخص نماید و سپس زمان شروع کارآموزی خود را به تصویب واحد صنعتی برساند.بعد از تعیین محل و زمان شروع کارآموزی، دانشجو بایستی فرم خلاصه اطلاعات کارآموزی را تکمیل و به استاد کارآموزی ارائه دهد.

از زمان شروع کارآموزی دانشجو موظف است به طور مستمر با استاد کارآموزی خود در ارتباط باشد در غیر این صورت با نظر استاد کارآموزی، کارآموزی مورد قبول نخواهد بود.با توجه به برنامه کارآموزی، درپایان هرمرحله دانشجو بایستی فرم گزارش پیشرفت کارآموزی را به امضاء سرپرست کارآموزی خود برساند و مشکلات ومیزان پیشرفت خود را به استاد کارآموزی منعکس نماید. بعد از پایان دوره کارآموزی، دانشجو بایستی گزارشی دقیق مطابق برنامه به استاد راهنما ارائه دهد.

دانشجو موظف است فرم‌های پایان دوره کارآموزی خود را که قبلا از روی سایت یا کانکس تکثیر دریافت کرده است به تصویب سرپرست کارآموزی و ممهور به مهر کارخانه / واحد صنعتی /شرکت کرده و نمره آنرا دریافت نماید) نمره این فرم ۴ نمره از بیست نمره محاسبه می‌گردد (و سپس آن را همراه با دونسخه گزارش پایان کارآموزی به دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه جهت تایید تحویل نماید.

 نمره کارآموزی ۱۶ از ۲۸ مربوط به استاد کارآموزی و ۴ نمره مربوط به سرپرست کارآموزی می‌باشد.

 مجموع ساعت کارآموزی مطابق سرفصل برای دو واحد کارآموزی ۲۴۸ ساعت تعیین گردیده است.

تذکر: برای کسب اطلاع از میزان دقیق ساعات واحد کارآموزی در هر رشته، دانشجو می‌بایست به مدیر گروه رشته خود مراجعه نماید.

 دانشجو حداکثر سه هفته بعد از شروع ترم عادی و یک هفته بعد از شروع ترم تابستان بایستی کارآموزی خود را آغاز نماید.

 دانشجو بایستی طوری برنامه ریزی نماید که کارآموزی و گزارش آن حداکثر تا یک هفته به پایان مهلت تحویل به دفتر ارتباط با صنعت، خاتمه یابد و در صورت عدم خاتمه کارآموزی مطابق ماده ۲۳ آیین نامه آموزشی به عنوان درس ناتمام تلقی گردیده و می‌بایست برابر دستورالعمل‌های مربوطه عمل گردد.

تبصره: درصورتی که دانشجو درنیمسال آخر قرار داشته باشد می‌بایست حداکثر، گزارش کارآموزی خود را جهت کسب نمره قطعی تا زمان مقررشده در بند ۱۶ به استاد راهنما و گروه آموزش ارائه دهد و در صورت عدم ارائه، طبق ماده ۴۳ آئین نامه آموزشی دانشگاه با آن رفتارخواهد شد.

 

ماده ۳۴ آئین نامه آموزشی(با موضوعیت درس ناتمام): در مواردی مانند دروس پروژه نهایی، کارآموزی، کارورزی، عملیات صحرایی و تمرین دبیری در صورتی که به تشخیص استاد و تایید گروه آموزشی مربوط تکمیل آن‌ها در طول مدت تعیین شده میسر نباشد، آن درس یا دروس ناتمام تلقی می‌گردد.

1- نمره دروس ناتمام ماخوذه در نیمسال اول باید حداکثر تا قبل از شروع امتحانات پایان دوره تابستان همان سال تحصیلی قطعی شود.

2-نمره دروس ناتمام ماخوذه در نیمسال دوم یا دوره تابستان باید حداکثر تا قبل از شروع امتحانات پایان نیمسال اول سال تحصیلی بعدی قطعی شود. در غیر این صورت دروس ناتمام حذف شده و دانشجو باید با نظر گروه آموزشی در اولی فرصت ممکن نسبت به انتخاب و گذراندن دروس مورد نظر اقدام نماید. نمره قطعی شده درس نا تمام در نیمسال ماخوذه، ثبت شده و تاثیری در محاسبه میانگین نیمسالی ندارد.

انتخاب واحد کارآموزی و پاس کردن آن از سوی دانشجویان شامل سه بازه زمانی می شود. یکی از این زمان ها انتخاب واحد در نیمسال اول است که، آخرین مهلت تحویل گزارشکار پایان کارآموزی شروع امتحانات همان نیمسال خواهد بود.زمان بعدی در انتخاب واحد نیمسال دوم است که آخرین مهلت تحویل گزارشکار پایان کارآموزی پایان مرداد سال تحصیلی خواهد بود.انتخاب واحد در تابستان سومین مهلت و زمانی است که دانشجویان می توانند برای گذراندن کارآموزی استفاده کنند، آخرین مهلت تحویل گزارش کار پایان کارآموزی شروع امتحانات دی ماه است.

دانشگاه آزاد اسلامی نیز آئین نامه‌ای مطابق و مشابه با آئین نامه وزارت علوم برای گذراندن واحد درسی «کارآموزی» در اختیار دارد. اما در این گزارش به بند و تبصره‌هایی که برای کارآموزی دردانشگاه آزاد ذکر شده است اشاره می‌کنیم:

 

1- اولویت انتصاب استاد کارآموزی، به ترتیب با اعضای هیئت علمی تمام وقت، نیمه وقت و اساتید حق التدریس گروه آموزشی مربوطه می‌باشد. البته مدیران گروه‌های آموزشی موظف هستند هر ساله با هماهنگی دفتر ارتباط با صنعت بر نحوه تخصیص در زمینه کار آموزی و مرتبط بودن آن با رشته دانشجویان نظارت نموده و آنان را بر اساس رتبه و امتیازات مربوطه به ترتیب اولویت به دانشجویان معرفی نمایند.

2-هر استاد کار آموزی در هر دوره می‌تواند حداکثر دو گروه ۱۵ نفری از دانشجویان کار آموز را تحت نظر داشته باشد ولی می‌بایست سوابق، کارایی مرتبه اساتید در حداکثر تعداد دانشجویان کار آموز تحت نظراستاد و نیز در اولویت بندی انتخاب اساتید کار آموزی لحاظ گردد.

3-واحد کارآموزی جزء واحد‌های موظف اساتید تمام وقت و نیمه وقت محسوب نمی‌گردد ولی چنانچه واحد‌های موظف بعضی از اساتید تکمیل نشده باشد حداکثر یک کلاس کار آموزی به عنوان واحد موظف برای استاد می‌توان در نظر گرفت و حق التدریس آن نیز براساس آیین نامه‌های مربوط به کارآموزی پرداخت خواهد گردید.

4-سرپرست کارآموزی بایستی برحسب مورد تخلف یا تعلل کارآموز، برای مرتبه اول به صورت شفاهی تذکر داده و در صورت تکرار به صورت کتبی اخطار نموده و یک نسخه از آن را به دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه ارسال نماید. در پایان دوره، استاد کار آموزی بر مبنای بازدیدها، بررسی‌ها، مطالعه گزارش‌های دانشجو، نحوه انجام کار و فعالیت‌های کار آموز نمره نهایی را به آموزش واحد ارسال خواهد کرد. استاد کار آموزی می‌بایست از محل کار آموزی دانشجو حداقل یکبار در طول دوره بازدید به عمل آورد.