کارشناسان اقتصادی بر این باورند که گسترش مناطق آزاد تجاری تنها یک بازی سیاسی برای جلب توجه مردم و کسب آرا برای نمایندگان است؛ چرا که بر روی مناطق آزاد نظارتی وجود ندارد و این مسئله رانت و فساد را زیاد میکند.
گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- ملیحه محمودخواه؛* بحث گسترش مناطق آزاد در شمال و غرب و جنوب کشور مدتی است به موضوع داغ مجلس شورای اسلامی تبدیل شده است.
چهاردهم تیرماه سال ۱۳۹۵ بود که رئیس جمهوری، لایحه ایجاد هفت منطقه آزاد تجاری - صنعتی و ۱۲ منطقه ویژه اقتصادی را طی تشریفات قانونی به مجلس شورای اسلامی تبدیل کرد. پس از آن نیز دولت یک لایحه جدید در خصوص ایجاد منطقه آزاد قصر شیرین را به مجلس شورای اسلامی ارائه کرد تا ایجاد این هشت منطقه آزاد جدید در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار گیرد.
براساس این لایحه به دولت اجازه داده میشود در استانهای گلستان (اینچه برون)، ایلام (مهران)، اردبیل (اردبیل)، سیستان و بلوچستان (سیستان)، کردستان (بانه، مریوان)، هرمزگان (جاسک)، بوشهر (بوشهر)، منطقه آزاد تجاری، صنعتی را در محدودههایی که به تصویب هیئت وزیران میرسد، ایجاد کند.
بررسی این لایحه در مجلس در حالی در سبد رای گیری نمایندگان مجلس قرار میگیرد که نقش افراد بومی از مزایای این طرح در هالهای از ابهام قرار گرفته است. این گروه از کارشناسان معتقدند بیشترین فعالیت در مناطق آزاد بخش خدماتی است. استفاده از صنایع سرمایهبر که میزان اشتغالزایی آنها کمتر است، پایین بودن دستمزد برای کارگران عادی و همچنین بالا بودن سطح دستمزدهای کارگر فنی به دلیل مهاجرت کم آنها که باعث بهوجود آمدن تفاوت در سطح درآمد بخش صنعت و خدمات شده است، از دیگر عوامل شکست سیاستهای اشتغالزایی در مناطق آزاد است.
کارشناسان معتقدند مناطق آزاد کشور، عمدتاً به واردات کالاهای لوکس و غیر ضروری، به داخل کشور محدود شدهاند. علت این امر را میتوان فقدان مقررات و قوانین روشن جهت فعالیت اینگونه مناطق دانست. همچنین به سبب نبود ابزارهای کنترلی، مناطق آزاد مورد سوء استفاده قاچاقچیان کالا قرار گرفته و بر مشکلات قبلی افزوده شده است.
مدیریت نادرست مناطق آزاد را تحت الشعاع قرار داده است
امیری، استاد اقتصاد دانشگاه کرمانشاه در گفتگو با خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، میگوید: منطقه آزاد و یا هر جای دیگر اگر از حد مجاز مدیریت درست خارج شود، به جای آنکه مفید قرار بگیرد، بیشتر ضرر میرساند؛ زیرا چه عرضه و چه تقاضا اگر از حد متعادل خارج شود، بحران ایجاد میکند.
امیری در ادامه میافزاید: به طور کلی منطقه آزاد به خودی خود مسئله بدی نیست؛ اما اگر مدیریت نشود، بحران زاست. دقیقا مثل دانشگاه، ورود به دانشگاه خوب است؛ اما وقتی بازار کار اشباع شود و نتوان شغل جدید ایجاد کرد، آن وقت ایجاد شغل برای همین نیروهای تحصیلکرده به بحران تبدیل میشود.
استاد اقتصاد دانشگاه کرمانشاه در ادامه تاکید میکند: در مناطق آزاد تجاری نیز باید مزیت سنجی صورت گیرد. در واقع گسترش منطقه آزاد نباید به تهدید اشتغال منجر شود. در برخی از مناطق در جنوب کشور زمینه رقابتی بر مزیت قدرت تولید، سبب میشود که اشتغال ایجاد شود؛ به طور مثال در برخی از استانها صنایع دستی، گردشگری، کانیهای فلزی و ... جزو مزیتهای استان به حساب میآیند و باید بر روی این صنایع سرمایه گذاری صورت گیرد؛ اما متاسفانه در مناطق آزاد به این مسائل توجه نشده و توانمندی صادرات کمتر از بحث واردات مطرح و ارزش گذاری میشود.
وی در ادامه میافزاید: از دو دیدگاه میتوان به مناطق آزاد نگاه کرد. گاهی اوقات این مناطق آزاد میتوانند باعث گردش اقتصادی در یک منطقه شوند؛ به طور مثال در استانی مانند سیستان و بلوچستان که بحث کشاورزی تقریبا غیرفعال است و کارخانه و صنایع خاصی نیز وجود ندارد، مناطق آزاد تجاری میتوانند باعث ایجاد اشتغال و درآمد اقتصادی شود؛ اما این مسئله تا زمانی خوب است که بحث واردات مدیریت شود، زیرا گاهی مشاغل زنجیرهای از مدار خود خارج میشوند.
امیری در ادامه توضیح میدهد که برای تولید یک محصول، چهار حلقه اشتغال ایجاد میشود. حلقه اول تولید، حلقه دوم فروش، حلقه سوم توزیع و تبلیغات و مورد چهارم حلقههای مفقودهای است که در توسعه کسب و کار به وجود میآید.
استاد اقتصاد دانشگاه کرمانشاه در نگاه کلی ایجاد این زنجیرهها را کمک به تولید شغل میداند و ادامه میدهد: متاسفانه سوددهی و رانت مسئلهای است که در این زمینه بیشتر مورد توجه قرار میگیرد؛ زیرا منطقه آزاد سبب میشود تولید کننده داخلی از بحث رقابتی خارج شود و صنعت داخلی تحت فشار قرار گیرد.
وی برای روشن شدن این مساله مثال میزند و میگوید: کشور ما در صنایع تبدیلی مثل تولید آبمیوه، کمپوت و ... بسیار قوی است؛ اما ورود آبمیوههای خارجی میتواند این صنعت را در داخل کشور دچار چالش کند و یا اینکه واردات کیف و کفش میتواند زنجیره تولید چرم را دستخوش تغییر قرار دهد؛ حتی در حوزه فرش نیز به همین مشکل برخورده ایم، زیرا ورود فرشهای چینی صنایع فرش دستباف را به چالش کشیده است.
امیری در ادامه میگوید: شاید افزایش تولیدات داخلی و حمایت از آن برای برخی از مسئولان درست تبیین نشده باشد. ما باید در زمینهای فعالیت کنیم که توان آن را داشته باشیم؛ به طور مثال بهترین خودروی ایرانی نمیتواند با خودروی درجه پنج اروپایی رقابت کند و این به دلیل این است که ما در این صنعت ضعیفیم و این را باید بپذیریم. عدم پذیرش این مسئله سبب میشود تمام توان داخلی کشور را بر روی موضوعی قرار دهیم که نتیجه خوبی نیز از آن حاصل نمیشود و ضرر آن نیز به چشم خود مردم میرود. در این صورت مصرف کننده، مجبور است پرایدی که در سبد تراز بین المللی قرار نمیگیرد را با قیمت بالا خریداری کند.
امیری معتقد است نتیجه این اتفاقات این است که در بحث رقابت از گردونه خارج میشویم و همین جاست که واردات قوت میگیرد.
استاد اقتصاد دانشگاه کرمانشاه در ادامه میافزاید: رانت و فساد از مشکلاتی است که متاسفانه در مناطق آزاد به وفور دیده میشود و اینها همه نتیجه اش، عدم رقبت استفاده از جنس ایرانی و تمایل به خرید جنس خارجی است.
وی در ادامه توضیح میدهد که مناطق آزاد تجاری میتواند در راستای مزیت سنجی منطقه و نیاز کشور حلقه دوم و سوم و چهارم را فعال کند؛ اما اگر برنامهای وجود نداشته باشد، نمیتوان به نتیجه رسید. گاهی رانت انتخاباتی سبب میشود بحثهای غیرکارشناسانه در مورد مناطق آزاد مطرح شود و محصولاتی که اشباع داخلی دارند، به دلیل افزایش مناطق آزاد بدون برنامه وارد و فضا را برای جنس ایرانی تنگ کنند. به همین دلیل مناطق آزاد باید براساس نقشه جامع واردات و صادرات مناطق آزاد مدیریت شوند و مشخص شود که تا پنج سال آینده به چه اندازه جنس در کشور نیاز داریم و همان اندازه واردات صورت گیرد.
حرف تا عمل مناطق آزاد با هم فاصله دارد
مهدی طرفی، مسئول بسیج دانشجویی دانشگاه چمران اهواز نیز در این خصوص در گفتگو با خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو میگوید: در حالت کلی واژه مناطق آزاد به خودی خود چیز بدی نیست و میتواند در ایجاد اشتغال موثر باشد؛ اما مسئله این است که چیزی که باید اجرا شود با آنچه که در عمل میبینیم به شدت با هم فاصله دارند.
طرفی در ادامه میگوید: در استان خوزستان همه بدبختی و مشکلات مردم به خاطر مناطق آزاد است. منطقه آزاد اروند در آبادان، نه تنها ایجاد اشتغال نکرده؛ بلکه واردات بی رویه کالا سبب از بین رفتن شغل مردم در این منطقه شده است.
مسئول بسیج دانشجویی دانشگاه چمران اهواز ادامه می دهد: تنها چیزی که منطقه آزاد، برای مردم ایجاد کرده است، خودروهای گران قیمت و مدل بالایی هستند که در خیابانهای آبادان در حال تردند و این مساله تضاد طبقاتی را بیش از بیش عیان میکند.
وی در ادامه میافزاید: یکی از مشکلات مناطق آزاد بی صاحب بودن آن است. در واقع مناطق آزاد متولی خاصی ندارد و از آنجایی که زیر مجموعه ریاست جمهوری است و در صورت بروز خطا باید رئیس جمهور پاسخگو باشد، نظارت مجلس بر روی آن کاهش یافته؛ اما مدتی است که بحث قرار گرفتن مناطق آزاد در زیر مجموعه یکی از وزارتخانهها مطرح است که این میتواند کمی از مشکلات مناطق آزاد بکاهد.
طرفی در ادامه میافزاید: متاسفانه مناطق آزاد به جایی برای رانت تبدیل شده است و بیشتر واردات بر مبنای قاچاق انجام میگیرد و این مسئله میطلبد که نمایندگان و مسئولان به فکر اصلاح ساختارها و حل مشکلات مردم باشند. در حال حاضر وجود این مناطق در جنوب کشور خود عامل اصلی مشکلات مردم شده است.
طرفی با اشاره به اینکه بحث افزایش مناطق آزاد تنها یک موضوع انتخاباتی است، ادامه میدهد: در صورتی که نمایندگان در حوزههای خود درست عمل کنند و مشکلات مردم را برطرف کنند، خود به خود مردم به آنها رای میدهند و نیازی نیست برای جلب نظر مردم و اخذ رای بحثهای حاشیهای را مطرح کنند. مناطق آزاد خوزستان، آبادان و خرمشهر خود عامل مشکلات مردم است؛زیرا اشتغال و زندگی سالم را از مردم گرفته است.
اجرای ناموفق طرح منطقه آزاد حاشیهنشینی در چابهار را گسترش داد سلیمان رضاییان، مسئول بسیج دانشجویی دانشگاه سیستان و بلوچستان نیز با بیان اینکه طرح منطقه آزاد نباید منجر به گسترش حاشیهنشینی شود، میگوید: اجرای ناموفق منطقه آزاد در چابهار حاشیهنشینی را گسترش داد. اجرای این طرح در صورتی موفق است که اشتباهات گذشته تکرار نشود.
رضاییان میافزاید: سابق بر این شاهد اجرای ناموفق طرح منطقه آزاد در کیش، قشم و چابهار بودیم؛ اجرای این طرح نباید به ضرر بومیهای منطقه باشد و منجر به گسترش حاشیه نشینی شود؛ همان طور که در چابهار شاهد اجرای ناموفق این طرح بودیم.
مسئول بسیج دانشگاه سیستان و بلوچستان با تأکید بر اینکه سرمایه گذاری برای ایجاد منطقه آزاد باید به رونق این منطقه کمک کند، خاطرنشان میکند: اگر این طرح بخواهد، در زابل و شهرهای دیگر منطقه سیستان اجرا شود، باید منجر به محرومیت زدایی شود؛ در غیر این صورت فایدهای برای مردم این منطقه نخواهد داشت.
وی اظهار میکند: برای ایجاد طرح منطقه آزاد باید موانع و خطاهای گذشته در مناطق آزاد شناسایی و برطرف شود؛ در غیر این صورت شاهد تکرار ناموفق این طرح در منطقه خواهیم بود.
طرح مناطق آزاد نباید به گسترش مشاغل کاذب منجر شود امیررضا آهوان، مسئول بسیج دانشجویی دانشگاه گلستان نیز در رابطه با اجرای طرح مناطق آزاد در اینچه برون این استان به دانشجو میگوید: در رابطه با طرح مناطق آزاد اینچه برون مطالعاتی را انجام دادم که به دلیل عدم دریافت برخی اطلاعات هنوز به صورت پراکنده است؛ اما این مطالعات نشان میدهد که علاوه بر منافعی که گفته میشود، این طرح دارد دارای معایبی نیز هست.
آهوان با اشاره به معافیتهای مالیاتی ۱۵ ساله و تسهیلات ثبت شرکتها ادامه میدهد: در کنار این تسهیلات برخی افراد به دنبال سوء استفاده و دور زدن قوانین هستند، این طرح دارای منافع برای افراد ذی نفع و منفعت شخصی برخی سرمایهگذاران دارد، از جمله معایب این طرح در یکی از مناطق آزاد ثبت ۳ هزار شرکت و فعالیتهای غیرقانونی در دیگر استانها به نام آن شرکتها بود که با پیگری دادستانی جلوی تخلفات گرفته شد.
مسئول بسیج دانشجویی دانشگاه گلستان در رابطه با اجرای این طرح در اینجه برون میگوید: استان گلستان استان حاصلخیزی است و بیشتر فعالیت مردم در این منطقه در زمینه کشاورزی است و اجرای این طرح نباید مورد سوء استفاده منفعت طلبان قرار بگیرد؛ چرا که در برخی مناطق آزاد جنوبی شاهد بودیم که فعالیت ماهیگیران متوقف شد و برخی از آنها مجبور شدند به شغلهای کاذب نظیر مسافرکشی روی بیاورند.
وی با بیان اینکه اجرای طرح مناطق آزاد در برخی استانها به ضرر مردم بومی آن بوده است، میافزاید: برخی افراد با استفاده از سرمایه مالی و رانت اطلاعاتی و استفاده از برند آن منطقه اقدام به سودجویی کردند و از این طریق اموال خود را چند برابر کردند؛ در حالی که طرح مناطق آزاد سودی برای مردم بومی آن منطقه به همراه نداشت.
آهوان با اشاره به اجرای برخی نواقص که در رابطه با طرح مناطق آزاد وجود دارد، میگوید: طرح منطقه آزاد این اجازه را به سرمایه گذارن خارجی میدهد که سرمایه خود را وارد منطقه کنند و این اختیار را هم دارند که سرمایه خود را هر وقت خواستند به خارج کشور انتقال دهند، این باعث میشود که سرمایه گذاران به مردم بومی منطقه تعهدی نداشته باشند در نتیجه این طرح به ضرر مردم بومی این مناطق است.
مسئول بسیج دانشجویی دانشگاه گلستان با بیان اینکه دولت در این شرایط نامساعد اقتصادی قصد دارد تا راهی برای برون رفت این رکود اقتصادی پیدا کند، خاطرنشان میکند: لازم است تا دولت در اجرای این طرح هوشمندانه عمل کنند و مانع از دور زدن قانون از سوی افردا سودجو شود؛ بنابراین دولت باید تمهیداتی را در نظر بگیرد؛ در غیراین صورت طرح مناطق آزاد شاید برای کشور سودمند باشد؛ اما به ضرر مردم بومی آن مناطق تمام میشود.
اتفاقا مخالفان ایجاد مناطق ازاد جدید یه عده افرادی هستند که حتی یکبار هم به یکی از مناطق ازاد قبلی نرفته اند و فقط از روی عناد و اینکه من هم هستم یاوه سرایی میکنند.
ارسال نظرات
خبرگزاری دانشجو نظراتی را که حاوی توهین است منتشر نمی کند.
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگیلیش) خودداری نمايید.
توصیه می شود به جای ارسال نظرات مشابه با نظرات منتشر شده، از مثبت یا منفی استفاده فرمایید.
با توجه به آن که امکان موافقت یا مخالفت با محتوای نظرات وجود دارد، معمولا نظراتی که محتوای مشابهی دارند، انتشار نمی یابد.