نمایش SPV؛ همچنان در هاله‌ای از ابهام

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، امیرحسین دودانگه؛* قریب به یک ماه از آغاز سال جدید میلادی می گذرد و اروپایی ها که در آخرین وعده های خود، آغاز سال ۲۰۱۹ را زمان ثبت قطعی و اعلام رسمی SPV اعلام کرده بودند، همچنان ناتوان از انجام امر مذکور هستند.

سابقه رفتاری اروپا در قبال ایران موکد این نکته است که در اغلب موارد، اروپا می خواهد بدون اینکه هزینه ای در ارتباط با متحد استراتژیک خود (آمریکا) بپردازد، از ایران امتیاز بگیرد. ادامه بی نقص عمل به تعهدات برجام از جانب ایران را نیز می توان در راستای این راهبرد اروپا در مواجهه با جمهوری اسلامی دانست. موضوعی که وزیر امور خارجه کشورمان نیز بر آن صحه گذاشته است و در مصاحبه با هفته نامه فرانسوی می گوید: «فکر می‌کنم که اروپایی‌ها تلاش‌هایی کرده‌اند، ولی آمادگی این را ندارند که بهای آن را بپردازند. آن ها می‌خواهند شنا کنند بی‌آنکه خیس شوند.» (۱)

نکته دیگری که می توان آن را تلویحا و به صورت ضمنی از مصاحبه های اخیر مقامات خارجی برداشت کرد، تبدیل SPV به H-SPV (۲) در فاز عملیاتی است، که در این صورت ساز و کار مالی ویژه اتحادیه اروپا عملاً محدود به تسهیل در تراکنش های غذا و دارو و اقلام انسان دوستانه می شود. این در حالی است که تا پیش از این، از فروش نفت و فرآورده های نفتی، معاملات فلزات گران بها و صنعت خودروسازی به عنوان کارویژه¬های مهم SPV یاد می شد.

تقلیل ساز و کار مالی ویژه اتحادیه اروپا به کانال تسهیل کننده اقلام انسان دوستانه، از سویی دیگر علاوه بر پررنگ کردن فرضیه نفت در برابر غذا که توسط برخی کارشناسان و به منزله نوعی تحقیر ملّی مطرح می شود، زنگ خطری پراهمیت برای دستگاه دیپلماسی کشورمان می باشد که هوشیاری، ممارست و پیگیری جدی نهاد‌های ذی ربط سیاست خارجی کشور را می طلبد.

ناکارآمدی عملی سایر راهکار‌های قبلی اروپا در دور زدن تحریم های آمریکا نیز یکی دیگر از موارد اعتماد زدا میان روابط خارجی ایران و اروپا است که بیش از پیش ماهیت SPV را ناکارآمد جلوه می دهد. برای مثال می توان به قانون مسدودسازی تحریم‌های آمریکا اشاره کرد که به موجب آن، شرکت های اروپایی موظف به عدم همراهی با تحریم های فراسرزمینی آمریکا هستند و می توانند در صورت متحمل خسارت شدن از این بابت، با در جریان گذاشتن شورای اروپا طلب غرامت کنند و همچنین شرکت ها و افراد اروپایی از پذیرش آرای قضائی صادره توسط قضات آمریکا به بهانه¬ی نقض تحریم¬ها منع شده اند. به بیانی ساده تر، قانون مسدودسازی یک روند حقوقی است که به ادعای اتحادیه اروپا، می-تواند از شرکت¬های اروپایی در قبال تحریم های فراسرزمینی ایالات متحده محافظت کند.

البته همان طور که ذکر شد، اجرا و ابلاغ قانون فوق در مواجهه با جمهوری اسلامی بیش از پیش بر صحت این نکته که قانون مسدودسازی صرفا به مثابه ابزاری سیاسی است که دارای کارکرد عملی موثری نمی باشد، تاکید کرد. زیرا اجرای این قانون، همواره با ارعاب و تهدید واشنگتن به اخراج شرکت های اروپایی از بازار آمریکا همراه بوده است و عملا آن ها را در دوراهی انتخاب بازار ایران یا آمریکا قرار می دهد که تاریخ گواه آن است که شرکت های اروپایی همچون توتال و پژو و...، همواره فرار از ایران را بر قرار ترجیح داده اند. ردّ سایه تهدیدات کاخ سفید، چیزی است که حتی همین روز‌ها نیز به صورت ضمنی در اظهارات مقامات سیاست خارجی تروئیکای اروپایی از جمله هایکو ماس، وزیر خارجه¬ی آلمان قابل مشاهده است.

از دیگر چالش های پیش روی طرفین در مسیر بهره مندی از SPV، فشار‌های وارده اروپا بر تصویب لوایح چهارگانه و در نهایت، الحاق ایران به FATF جهت تسهیل در ثبت و کارکرد ساز و کار مالی ویژه اتحادیه اروپا می باشد. اتهامات تروریستی اخیر در اروپا که منسوب به جمهوری اسلامی مطرح شده است، توان موشکی-دفاعی ایران و نفوذ استراتژیک تهران در خاورمیانه از دیگر بهانه جویی های اروپایی ها در جهت به تاخیر انداختن ساز و کار SPV بیان شده است که بررسی و پرداخت جزئی موضوعات مذکور از حوصله  یادداشت پیش رو خارج است.

آنچه مبرهن است و تجربه نشان داده، این است که هیچگاه نمی توان نقطه معینی را به عنوان حد یقف بهانه جویی ها و فشار‌های طرفهای غربی بر جمهوری اسلامی مشخص کرد و امروز، راه اندازی SPV به عنوان دستاویزی دیگر برای اروپایی ها در مسیر باج خواهی از ایران به شمار می رود.

لکن همان طور که سخنگوی دستگاه دیپلماسی مطرح کرد: «قطعا این سازوکار برای ما آزمونی است که ما بتوانیم درباره نوع روابط با اروپایی‌ها تصمیم لازم را انجام بدهیم.» (۳)، پر واضح است که نباید فراموش کرد SPV، به منزله گامی بسیار مهم در جهت تثبیت فضای اعتمادسازی ایران و اروپا به شمار می رود که عدم توانایی اتحادیه اروپا در به سرانجام رساندن این امر، بی شک روابط سیاسی و دیپلماتیک جمهوری اسلامی و اروپا را تحت الشعاع قرار خواهد داد.

در نهایت این که فارغ از زمان نهایی ثبت SPV، سوال اصلی که پیرامون این موضوع مطرح می شود این است که:

ساز و کاری که به ادعای طراحان آن تا کنون در هیچ کشوری تجربه نشده است و هنوز هم جزئیات شکل و نوع کارکرد آن برای کسی مشخص نیست و هر روز با اخبار ضد و نقیض جدیدی در این زمینه روبرو است، تا چه میزان در مقابل تهدید‌ها و تقابل آمریکا، توانایی برآورده کردن انتظارات و منافع جمهوری اسلامی ایران را دارد؟!

 پی‌­نوشت­ها:

1- مصاحبه دکتر ظریف با آرمین عارفی، خبرنگار ارشد و متخصص امور خاورمیانه هفته نامه لوپوئن فرانسه در حاشیه اجلاس دوحه قطر مورخ 29/۹/97.

2- مخفف عبارت (Humanitarian Special Purpose Vehicle).

3- نشست هفتگی بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه با اصحاب رسانه مورخ 24/10/97.