از توجه به اصول تربیتی غافل و مشغول فروع هستیم / باور و اعتقاد را نمی‌شود با تحمیل ترویج داد

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، به نقل از نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، حمید حبشی، روانشناس و مشاور، در نهمین طرح ضیافت رضوی در دانشگاه فردوسی مشهد درباره دلایل کم‌اثربودن یا بی‌اثر بودن تلاش‌های فرهنگی تربیتی گفت: اغلب کارهای تربیتی دچار نقص و ضعف است که از عدم آگاهی نسبت به این حوزه نشأت می‌گیرد.

باور و اعتقاد را نمی‌شود با تحمیل ترویج داد

وی افزود: روش‌های تربیتی عمدتا به شیوه اعمال و تحمیل است ( مثلا پدر برای نمازخوان شدن فرزند، می‌گوید تا نماز نخوانی، فلان چیز را نمی‌خرم)، این در حالی است که وقتی موضوع تربیت، ایمان، باور و اعتقاد باشد، نمی‌شود با تحمیل نتیجه گرفت، چراکه انسان موجودی مختار است و تمایل دارد به انتخاب و اختیار خود زندگی کند، لذا شروع به مقابله می‌کند.

این روانشناس تصریح کرد: این مقابله که محصول روش تحمیل و احساس اسارت است، یا مستقیما نسبت به تحمیل کننده صورت می‌گیرد یا غیرمستقیم (برای نشان دادن مختار بودن خود، آن کار را در حضور تحمیل کننده انجام می‌دهد ولی در غیاب او نه).

برخی شیوه‌های تربیتی توهین به مفاهیم و موضوعات تربیتی است

حبشی اظهار کرد: دیگر روش تربیتی مرسوم که تقریبا به‌جای تحمیل استفاده می‌شود، ایجاد کردن است که ممکن است غیرمستقیم باشد، مانند تعیین جایزه برای مسابقات علمی دینی؛ و برخی کارکردهای اجتماعی دارند، اما برای انتقال مفاهیمی که بناست ساختارسازی و هدایت و تربیت بیاورد، مناسب نیست و حتی گاهی توهین به مفهوم موردنظر (مانند قرآن یا نهج البلاغه) است، زیرا اینگونه القا می‌کند که خود مفهوم، قابلیت ایجاد انگیزه و نفوذ ندارد و برای همین از ابزار جایزه برای ترغیب به آن استفاده شده است.

وی تزئین را سبک دیگری از روش ایجاد کردن دانست و گفت: در این شیوه، موضوع تربیتی، بزک می‌شود، مثلا ساخت جملاتی مانند «ارائه بلیط نشانه شخصیت شماست» یا «حجاب، مصونیت است نه محدودیت» که ایراد آن، تبدیل شدن متربی به یک ماهیت شخصیتی منفعل است، به گونه‌ای که دیگر هرچه در ظرف وجودش ریخته شود، بدون مقابله و چون و چرا می‌پذیرد، زیرا میان آنچه با بزک کردن به او داده‌ایم با ظرف وجودی‌اش ارتباطی نیست، لذا داشته‌هایش ریشه نداشته و در سطح باقی می‌ماند و سبب رشد ساختاری فرد نمی‌شود.

چه کنیم تا افراد با انگیزه درونی سراغ رفتارهای تربیتی بروند؟

تربیت یعنی زمینه‌سازی برای پرورش دادن

مدیر موسسه فرهنگی شاهدان در پاسخ این پرسش که «چه باید کرد تا افراد، طالب، مصر و با انگیزه درونی به سمت رفتارها بروند و تربیت، ریشه و ثبات داشته باشد؟»، خاطرنشان کرد: مشکل ما در شناخت اصل و معنای تربیت و نیز روش تربیت است.

حبشی با اشاره به اینکه تربیت، نه اعمال است و نه ایجاد، ادامه داد: تربیت یعنی زمینه‌سازی برای پرورش دادن، چرا که استعدادها درون افراد وجود دارند و ما فقط باید زمینه رشدشان را فراهم کنیم، چه در انسان‌ها چه در جمادات. انسان از آنِ خداوند است و باید به سمت او برود بنابراین کار ما فقط تسهیل این آمد و شد بوده و نیازی به اجبار یا اکراه نیست.

انگیزه تعیین کننده دوام و ثبات یک رفتار است/ انگیزه و ظرفیت روانی بالا برای مربی ضرورت است

وی اضافه کرد: در زمینه شناخت اصل تربیت، ابتدا نیازمند شناخت خودمان و انگیزه‌مان به‌عنوان ارائه دهنده(مربی) هستیم، چرا که اگر انگیزه، معیوب باشد، کارکردها حتما معیوب خواهند شد. در طی انقلاب اسلامی نیز ضربه‌های زیادی از معیوب بودن انگیزه خورده‌ایم، مانند حزب کارگزاران سازندگی که چون انگیزه‌شان با ساختار انقلاب، انطباق نداشت خیلی چیزها را از انقلاب جدا کردند و گرفتند.

این نویسنده و پژوهشگر مسائل تربیتی، بهره‌مندی از سعه صدر و ظرفیت روانی بالا را گام دوم در شناخت اصل تربیت دانست و افزود: به فرموده قرآن کریم، یکی از دلایل موفقیت پیامبر(ص) در نشر اسلام، برخورداری از اخلاق و صبر بسیار و آستانه تحمل بالا بود.

حبشی خطاب به دانشجویان یادآور شد: آتش به اختیار یعنی اتجام کارهای بر زمین مانده تا پای جان(مانند شهید فهمیده)؛ در شرایطی که آسیب‌های اجتماعی روزافزون است، اگر شما هرکدام فقط ۱۰ نوجوان را با هدایت‌های تربیتی آشنا کنید، اتفاق بزرگی رقم خواهد خورد.

وی اقدام بعد از کسب شناخت و آگاهی را سومین گام در شناخت تربیت برشمرد و افزود: حتی پیامبر(ص) هم به محض دریافت وحی، تربیت را شروع نکردند.

از توجه به اصول تربیتی، غافل و مشغول فروع هستیم

این نویسنده و پژوهشگر مسائل تربیتی، ابراز کرد: دومین مولفه قابل توجه در مسأله تربیت، مفاهیم تربیتی هستند که مفاهیم اصلی و فرعی را شامل می‌شوند، در حالی که ما معمولا به فروع اهمیت می‌دهیم. به عنوان مثال، در مساله حجاب، ابتدای انقلاب کسی تبلیغ حجاب نکرد، بلکه افراد آگاه شدند و خودشان حجاب را برگزیدند.

حبشی با اشاره به اهمیت روش انتقال به‌عنوان دومین مؤلفه گفت: هر مفهومی را به هر روشی نمی‌شود منتقل کرد؛ به عنوان مثال امروز شاهد هستیم به همان شیوه که زمان شاه، اصول انقلاب سفیدشاه و مردم به جوانان منتقل می‌شد، وصیتنامه امام دارد به دانشجویان منتقل می‌شود که جز اندک مواردی، اشتیاقی برای رفتن به سمت آثار امام در جوان ایجاد نمی‌کند.

وی، دریافت کننده را سومین رکن تربیت معرفی و اظهار کرد: در رابطه با دریافت کننده نیز سه مؤلفه باید مدنظر باشد؛ دوست داشتن دریافت کننده (هر کسی سهم خداوندست و ما نسبت به آمدن و نیامدنش به سمت خدا مسئول هستیم)، ارتباط گرفتن با دریافت کننده و ارائه خدمات بر حسب نیازسنجی.

این نویسنده و پژوهشگر مسائل تربیتی درباره ارتباط گرفتن با دریافت کننده خاطرنشان کرد: پیام را از راه دور به سمت متربی پرت نکنید، زیرا حتی اگر درست هم به هدف برسد، در این فرآیند او ابتدا متحمل ضربه شده و این انگیزه‌اش را می‌گیرد. در حالی که اگر با او رابطه گرفته و نزدیک شویم، خودش مشتاق پیام ما می‌شود.

حبشی با اشاره به اینکه در مرحله ارتباط گیری، توجه بخشیدن و زود قضاوت نکردن دریافت کننده بسیار اهمیت دارد، افزود: آخرین مؤلفه مربوط به دریافت کننده، همسطح سازی با اوست؛ باید در دسترس او بود.

حجاب اجباری نیست؛ حفظ سلامت جامعه اجباری است

وی همچنین درباره اجبارهای موجود در حوزه احکام اجتماعی توضیح داد: در تربیت، گاهی هدف این است که فرد را در انتخاب اعتقاد و رفتارش جهت دهیم که این را نمی‌شود اجبار کرد، اما گاهی فردی که وارد عرصه اجتماع شده و رفتار نابه‌هنجارش را از حیطه شخصی به جامعه آورده، حق ندارد نفس مسمومش را در جامعه اجبار کند، چنان که هدایت در حیطه فردی برایش اجبار نمی‌شود.

این مشاور تربیتی یادآور شد: از وظایف حاکمیت دینی، سالم نگه داشتن محیط جامعه برای دریافت هدایت از سوی افراد است. در مسأله حجاب در خارج از منزل نیز حفظ سلامت جامعه، اجباری است نه خود حجاب.

وی تأکید کرد: حتی اگر ظرف وجودی دریافت کننده از باطل پر شده بود، نباید از تربیتش ناامید شد، چرا که ذات باطل، رفتنی و نابودشدنی است. در مورد مسائل اجتماعی هم که مدیریت آن را به دست نداریم به‌جای مقابله با ساختارها باید ساختارهای جدید را تشکیل داده و جایگزین کنیم.

وظیفه ما در برابر آسیب‌های جامعه دینی

حبشی ادامه داد: وظیفه ما در برابر آسیب‌های جامعه دینی، صرفا انتقاد نیست؛ بلکه ابتدا، ترمیم و در گام بعد، ایجاد و ارتقا است.

گفتنی است، نهمین دوره طرح ضیافت رضوی، ویژه فعالان فرهنگی سیاسی دانشگاه‌ها و به همت نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها از یازدهم مرداد به مدت یک ماه در مشهد مقدس برگزار می‌شود.