تدوین استاندارد‌های بین‌المللی، نانو ایران را یک گام به تجارت غیرنفتی نزدیک‌تر می‌کند

گروه فناوری خبرگزاری دانشجو- حمیده آقاجانی؛ در دنیای امروز آن چه برای مشتریان در هر سطحی اهمیت دارد، خرید محصول با کیفیت و استاندارد‌های لازم است. استاندارد‌های هر محصول به واسطه وضع برخی قوانین داخلی و بین المللی تعیین می‌شود و به فراخور کالا و یا خدمات مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. کشور ما ایران نیز در سال ۱۳۰۴ شمسی اولین حرکت مدون در ارتباط با استاندارد و استانداردنویسی با تصویب قانون اوزان و مقیاس‌ها آغاز شد و از سال ۱۳۳۹ قانون «اجازه تاُسیس موسسه‌ استاندارد ایران» در شش ماده به تصویب مجلس وقت رسید، در این سال ایران رسماً به عضویت سازمان بین‌المللی استاندارد پذیرفته شد.

بهترین تعریف از استاندارد وضع قوانین و مقرارت برای تعیین کیفیت و مشخصات مطلوب یک کالا یا خدمات است و این امر برای همه کشور‌هایی که تجارت بین‌المللی انجام می‌دهند لازم الاجرا است. اصولا استاندارد‌های ملی توسط مؤسسه استاندارد در یک کشور، با توجه به تمام شرایط خاص مثل شرایط اقتصادی، اجتماعی، علمی و فنی خاص همان کشور تهیه می‌شود؛  استاندارد‌های منطقه‌ای توسط کشور‌های عضو یک پیمان منطقه‌ای خاص مثل کمیته استاندارد اروپایی تهیه می‌شود و همچنین،  استاندارد بین‌المللی توسط سازمان‌های مربوطه به منظور قابلیت استفاده بین‌المللی تهیه می‌شوند.  

تدوین استاندارد‌های ملی و بین‌المللی فناوری نانو
صدور استاندارد‌های لازم برای محصولات جدید از الزامات به حساب می‌آید؛ یکی از این دسته محصولات که طی چند سال گذشته از اهمیت خاصی برخوردار بوده و می‌تواند یکی از گزینه‌های اصلی ایران در صادرات غیرنفتی به حساب آید، تولیدات نانوتکنولوژی است. با توجه به اهمیت موضوع استانداردسازی، کمیته فنی استانداردسازی فناوری نانو توسط ستاد توسعه فناوری نانو با مشارکت سازمان ملی استاندارد ایران در سال ۱۳۸۵ تأسیس شده است. این کمیته متناظر با کمیته بین المللی استانداردسازی فناوری نانو (TC ۲۲۹/ISO) فعالیت می‌کند. در ادامه فعالیت‌ها و اقدامات صورت گرفته در حوزه‌های مختلف استاندارد‌های فناوری نانو در سال ۱۳۹۷ بیان می شود.

حمایت از تدوین استاندارد‌های ملی فناوری نانو با همکاری سازمان ملی استاندارد ایران
در سال ۱۳۹۷، ۱۹ استاندارد ملی در حوزه‌های مختلف فناوری نانو توسط کمیته فنی استاندارد‌های فناوری نانو تدوین شد. این استاندارد‌ها با حضور متخصصانی از نهاد‌های مختلف و با برگزاری جلسات متعدد فنی و تخصصی، تدوین شده است.

با تدوین ۱۹ استاندارد ملی در سال ۱۳۹۷، در مجموع تعداد استاندارد‌های ملی کشور در حوزه فناوری نانو به ۹۹ استاندارد رسید. در ادامه، روند تدوین استاندارد‌های ملی فناوری نانو ایران در سال‌های مختلف بیان می‌شود:

 

در تدوین استاندارد‌های ملی فناوری نانو ایران، اشخاص مختلف حقیقی و حقوقی مشارکت دارند. این مشارکت به شکل حضور در جلسات کمیسیون فنی و بررسی کارشناسی استاندارد‌ها صورت می‌گیرد.  

 

 

حمایت از تدوین استاندارد‌های محصول محور فناوری نانو
مشخصه یابی نانوپوشش‌های آبگریز در سطوح نفوذناپذیر - روش آزمون
یکی از چالش‌های مهم در بررسی کیفیت محصولات نانو با ادعای ایجاد پوشش آبگریز بر روی سطوح، اندازه‌گیری کارایی دقیق و دوام خواص آبگریزی در پوشش ایجاد شده است. در سال ۱۳۹۷ تدوین ۲ استاندارد مرتبط با کارآیی و دوام این پوشش‌ها آغاز شد که با برگزاری جلسات متعدد کمیسیون فنی با حضور کارشناسان مربوطه، پیش‌نویس نهایی استاندارد اول با عنوان «مشخصه‌یابی نانوپوشش‌های آبگریز در سطوح نفوذناپذیر- روش آزمون» تدوین و برای طرح در کمیته ملی ارسال شده است.

بررسی دوام نانوپوشش‌های آبگریز در سطوح نفوذناپذیر - روش آزمون
یکی از مؤلفه‌های مهم برای نانوپوشش‌های آبگریز، دوام و میزان ماندگاری خاصیت آبگریزی در سطح است. هدف از تدوین این استاندارد، مشخصه‌یابی ترشوندگی و تعیین روشی برای اندازه گیری دوام و ماندگاری خاصیت آبگریزی در سطوح نفوذناپذیر است. مطالعات اولیه و تهیه پیش‌نویس این استاندارد در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.

سنجش تخلخل و توزیع اندازه حفرات در مواد جامد نانومتخلخل با استفاده از جذب گاز - روش آزمون
مواد نانومتخلخل یکی از مهمترین گروه‌های نانوساختار‌ها هستند. در این استاندارد، روش تخلخل‌سنجی و تعیین توزیع اندازه حفرات برای مواد جامد نانومتخلخل با روش جذب گاز ارائه شده است. مطالعات اولیه و جلسات کارشناسی برای تدوین این استاندارد در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.

نانوفیلتر‌ها و نانوکامپوزیت‌های جاذب فلزات سنگین مورد استفاده در تصفیه آب آشامیدنی - ویژگی‌های سلامت آب
هدف از تدوین این استاندارد، ارائه روش ارزیابی محصولات شامل نانوجاذب‌ها و نانوکامپوزیت‌های موجود در بازار و مورد استفاده در تصفیه آب آشامیدنی و تعیین ویژگی‌های سامت آب جهت اخذ گواهی استاندارد برای این محصولات و توسعه بازار آن‌ها است. مطالعات اولیه و جلسات کارشناسی برای تدوین این استاندارد در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.


مشارکت در تدوین استاندارد‌های بین‌المللی فناوری نانو
اساس تدوین استاندارد‌های بین‌المللی، اجماع کشور‌های عضو کمیته فنی مربوطه اســت. تدوین استاندارد بین‌المللی در سازمان بین‌المللی ۳ سال زمان نیاز دارد. جمهوری اسلامی ایران با اســتفاده از اســتاندارد ایزو یک فرآیند طولانی است که از زمان تصویب اولیه تا انتشار آن تقریبا از توان متخصصان داخلی توانسته است به عنوان یکی از ۹ کشوری باشد که در کمیته بین‌المللی به عنوان کشور مسئول پروژه، استاندارد بین‌المللی فناوری نانو تدوین کرده‌اند. ایران در اجلاس دور‌ه‌ای کمیته بین المللی که در آبان ماه ۱۳۹۷ در کشور مالزی برگزار شد، حضور فعالی داشت. برای این امر، جلسات متعددی با حضور متخصصان هر حوزه و مسئول تدوین هر استاندارد در سطح داخلی برگزار شده بود. در این اجلاس، ۵ پروژه استاندارد که با مسئولیت ایران در حال تدوین هستند ارائه شده و از آن‌ها دفاع شد. همچنین در این اجلاس نمایندگان ایران با حضور در جلسات تدوین استاندارد در حوزه‌های مختلف شرکت کرده و نظرات فنی خود را ارائه کردند. همچنین با توجه به گسترش محصولات نانو و لزوم توجه به مســائل ایمنی نانومواد، پیشنویس ۲ استاندارد جدید جهت ارسال به ایزو در سال ۱۳۹۷ تهیه شد و در دستور کار کمیته بین‌المللی قرار گرفت.

در نمودار زیر کشور‌هایی که سرپرستی تدوین استاندارد‌های بینالمللی فناوری نانو در فاصله زمانی سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۸ را بر عهده داشته‌اند، ذکر میشود:

 

 

در ادامه، اقدامات ایران در جهت توسعه استاندارد‌های بین المللی فناوری نانو در سال ۱۳۹۷ بیان شده است:

استاندارد بین المللی «نانوکلی - ویژگی‌ها و روش‌های اندازه‌گیری» در این استاندارد
مهمترین ویژگی‌ها و خواص نانوکلی و روش‌های اندازه‌گیری این پارامتر‌ها آمده است. این استاندارد در سال ۱۳۹۷ با نظراتی DTS(رأی گیری شده و مورد که کارشناسان کشور‌های مختلف ارسال کردند، توسعه داده شد و در مرحله نهایی تدوین استاندارد بین المللی) پذیرش قرار گرفته است.  

استاندارد بین‌المللی «فیلتر‌های هوای مبتنی بر نانوالیاف - ویژگی‌ها، کارآیی و روش‌های اندازه‌گیری»
فیلتر‌های هوای بهبود یافته با نانوالیاف شــامل فیلتر نیروگاهی، فیلتر خودرو‌های سنگین و سبک، چند سالی است که در ایران تولید می‌شوند. با استفاده از فناوری نانو، کلاس جدیدی از فیلتر‌ها ارائه شده است. این فیلتر‌ها در مقیاس بالا در کشور تولید می‌شوند و چندین شرکت خارجی نیز تولید کننده این نوع فیلتر‌ها هستند. در این استاندارد، مهمترین ویژگی‌ها و پارامتر‌های نانویی تأثیرگذار بر کارایی و خواص فیلتر‌ها بیان شــده و روش‌های اندازه گیری آن‌ها آمده اســت. این اســتاندارد از حدود ۳ سال پیش از طرف ایران به ایزو پیشنهاد شده و در سال ۱۳۹۷، پیش‌نویس نهایی آن برای رأی گیری مرحله نهایی ارسال شده است.

استاندارد بین‌المللی «نانوکامپوزیت‌های پلیمری برای بسته بندی غذایی - خواص نفوذپذیری: ویژگی‌ها و روش‌های اندازه گیری»
این استاندارد با همکاری یک شرکت داخلی تولید کننده بسته بندی مواد غذایی در ســال ۱۳۹۵ به ایزو پیشنهاد شد که در رأی گیری توسـط کشور‌های عضو کمیته، مورد پذیرش قرار گرفت. در این استاندارد پارامتر‌ها و خواص مختلف که با استفاده از فناوری نانو بهبود یافته و در کارآیی و ویژگی‌های بســته بندی تأثیرگذار است مشخص شده و روش‌های اندازه گیری‌های این پارامتر‌ها بیان شده است. در سال ۱۳۹۷ براساس اعلام نظر کشور‌های مختلف، پیش‌نویس استاندارد، بازنگری شده و جهت بررسی بیشتر برای کشور‌های عضو ارسال شده است.

 

استاندارد بین‌المللی «نانوسوسپانسیون‌ها برای کاربرد‌های انتقال حرارت - ویژگی‌ها، کارآیی و روش‌های اندازه‌گیری»
این استاندارد که قبلا به صورت PWI ۲ به کمیته بین المللی ایزو ارسال شــده و مورد پذیرش قرار گرفته بود در ســال ۱۳۹۷ با برگزاری جلسات کارشناسی و دریافت کامنت‌های کشور‌های مختلف ویرایش شد. همچنین یک بررسی بازار استاندارد در سال ۱۳۹۷ تهیه و برای کمیته بینالمللی ارسال شد.

استاندارد بین المللی «منسوجات آنتی باکتریال: ویژگی‌ها و عملکرد»
با گسترش استفاده از منسوجات آنتی باکتریال، موضوع تدوین استاندارد این نوع محصولات به منظور ارزیابی خصوصیات آنتی باکتریال آن‌ها و رهایش نانوذرات حین شست‌و‌شو و تماس با بدن در کمیته فنی استاندارد‌های فناوری نانو ایران در اولویت قرار گرفت و در اجلاس کمیته بین ا‌لمللی ایزو به صورت پیشنهاد ارائه شد. در ادامه پیش‌نویس اولیه‌ای از این استاندارد توسط یک تیم دانشگاهی ایران تهیه شده و در رأی گیری اولیه به صورت PWI توسط کشور‌ها پذیرفته شد و در دستور کار کمیته بین المللی قرار گرفت. این اســتاندارد در ســال ۱۳۹۷ با تشکیل جلسات متعدد NWIP ۴ برای ایزو فنی با حضور متخصصان داخلی توسعه داده شد. در نهایت پیشــنهاد این اســتاندارد به صورت رسمی از طرف ایران به صورت ارسال شده است.

استاندارد بین المللی «مانیتورینگ تغییرات ساختار ثانویه پروتئین‌ها در مجاورت با نانومواد با استفاده از روش طیف سنجی dichroism Circular»
ارزیابی برهم‌کنش‌های نانومواد با پروتئین‌ها یکی از روش‌های ارزیابی ایمنی آن‌ها است. در مورد محصولاتی که با بدن انسان در ارتباط هستند (تمــاس پوســتی یــا خوراکــی) این ارزیابــی می‌تواند به بررسی ایمنی محصول کمک کند. در نتیجه، این موضــوع در کمیته فنی استاندارد‌های فناوری نانو ایران به عنوان یک اولویت تعیین شــد و با کمک یک تیم متخصص از اســاتید دانشــگاه، پیشــنهاد اولیه استاندارد، تهیه شد. این اســتاندارد در ســال ۱۳۹۷ به صورت NWIP به کمیته نانو ایزو ارســال شــد و در رأی گیری توسط کشور‌ها مورد پذیرش قرار گرفته و کامنت‌های فنی هم از طرف چند کشور در مورد این استاندارد ارسال شد. ویرایش جدید استاندارد جهت بررسی بیشتر برای اعضای کمیته بین المللی ارسال شده است.

بررسی تخصصی پیش‌نویس استاندارد‌های ارسالی سازمان بین‌المللی
استاندارد تدوین استاندارد‌های بین‌المللی در ایزو براســاس نظرخواهی از کشــور‌های عضو کمیته TC ۲۲۹/ISO و رســیدن به اجماع کشــور‌های عضو اصلی انجــام می‌شود. در سال ۱۳۹۷، بــا نظرخواهی از متخصصان داخلی و تشــکیل جلسات تخصصی متعــدد، در مجموع تعداد ۱۸ مدرک استاندارد بین‌المللی در کمیته استاندارد ستاد نانو تهیه و به عنوان نظر رسمی ایران برای سازمان ایزو ارسال شد. در جدول زیر تعداد نظرات ارسال شده توسط ایران در سال ۱۳۹۷ آمده است.